Ρήγας Φεραίος: Θυσίες υπέρ του Ελληνισμού και υπέρ της ανθρωπότητος

Το περασμένο Σάββατο συνεπληρώθησαν 150 χρόνια από την ημέρα του μαρτυρικού θανάτου του Ρήγα Βελεστινλή ή Φεραίου. Και για να εορτασθή η επέτειος έγινε την ίδια ημέρα έκτακτη εορταστική συνεδρίασις της Ακαδημίας Αθηνών, στην οποίαν έκαμεν ομιλία ο Ακαδημαϊκός κ. Νίκος Βέης (σ.σ. διαπρεπής αρκάς λόγιος και πανεπιστημιακός του περασμένου αιώνα, κορυφαίος βυζαντινολόγος και νεοελληνιστής) με το ενδιαφέρον θέμα: «Ο Ρήγας κατά νεωτέρας ερεύνας».

Στην αρχή της ομιλίας ο κ. Βέης εξεδήλωσε την συγκίνησί του από το συμβολικό αυτό μνημόσυνο του Ρήγα, του «ωραίου στο σώμα και ωραιοτέρου στην ψυχήν», όπως τον εχαρακτήρισεν ο συγγραφέας του περιφήμου βιβλίου «Ελληνική Νομαρχία». Ο ομιλητής παρατηρεί ότι το βιβλίον αυτό εξεδόθη ανωνύμως και αποδίδεται στον Ι. Κωλέττην, αλλ’ έχει γραφή από τον Γεώρ. Καλαράν (σ.σ. κορίνθιος ιατροφιλόσοφος, αγωνιστής της Επανάστασης και πολιτικός). Εξηγεί έπειτα ο κ. Βέης ότι ο Ρήγας εξετέλεσε μεγάλο και πολυσχιδές έργο, αν κι’ έζησε μόνον 40 χρόνια. Ήτο μυστικοσύμβουλος και γραμματικός τριών ηγεμόνων της Μολδοβλαχίας, τραγουδιστής που —κατά τον Παλαμάν— «δεν ετραγουδούσεν αλλ’ εσάλπιζε παιάνας», συντάκτης και εκδότης βιβλίων διαφωτισμού των Ελλήνων, χαράκτης της Μεγάλης Χάρτας, πρωτοπόρος της ελληνικής λογοτεχνίας μαζί με τον Κοραήν και τον Σολωμόν, συνειδητός δημοτικιστής και θεματοφύλαξ του πρώτου ελληνικού πολιτεύματος, που το εσχεδίασε καθαρά δημοκρατικό. Στο σημείο αυτό ο ομιλητής προτείνει να γίνη ενός λεπτού σιγή, σαν σιωπηλή προσευχή στη μνήμη του Ρήγα. Κι’ οι παρευρισκόμενοι στην ομιλία όρθιοι κρατούν ενός λεπτού σιγή.

«ΤΑ ΝΕΑ», 15.6.1948, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Εξακολουθεί κατόπιν την ομιλία του ο κ. Βέης και αναφέρει ότι την πρώτη γνωριμία της φυσιογνωμίας του Ρήγα την έκαμεν όταν ήταν 6-7 χρονών κι’ εύρηκε στη βιβλιοθήκη του πάππου του ένα βιβλίο με πράσινο εξώφυλλο και το διάβασε. Ήταν η βιογραφία του Ρήγα από τον Χριστόφ. Περραιβόν. Αργότερα εγνώρισε την σχετική μελέτη του Σ. Λάμπρου, τα έγγραφα που εδημοσίευσεν ο Λεγκράν, την βιογραφία του Ρήγα από τον Κ. Νικολόπουλον κ.λπ. Αλλά από όλα αυτά κατόπιν έμαθεν ότι είχε προηγηθή το 1799 βιογραφία του Ρήγα, που εδημοσιεύθη σε περιοδικό γερμανικό του Βερολίνου υπό ανωνύμου, ο οποίος ήτο προξενικός υπάλληλος. Στην Δυτική και στην Βόρεια Ευρώπη ο κ. Βέης εζήτησε κι’ εύρηκε ιερά ίχνη του Ρήγα και των συντρόφων του σε βιβλιοθήκες και σε αρχεία του Γκρατς, του Ίνσμπρουκ, του Μπρεσλάου, της Πολωνίας κ.λπ. Είχεν ακόμα την τύχη ν’ ανεύρη νέα στοιχεία για τον Ρήγα στα αρχεία της αστυνομίας της Βιέννης και του νεκροταφείου της Βιέννης. Πολλά απ’ αυτά τα εδημοσίευσεν ή τα ανεκοίνωσε στην Ακαδημία. Και ετόνισεν ο ομιλητής ότι το σπουδαίον είνε ότι όσο προχωρεί η έρευνα και όσο βρίσκονται νέες πηγές, τόσο ο Ρήγας εμφανίζεται πιο επιβλητικός, πιο μεγαλόκαρδος, πιο πλούσιος σε θυσίες υπέρ του Ελληνισμού και υπέρ της ανθρωπότητος.

Γοργά βιογραφώντας έπειτα ο κ. Βέης τον Ρήγαν, αναφέρει ότι εγεννήθη το 1758, όπως φαίνεται από μαρτυρική του κατάθεσι που ευρέθη έγγραφος στη Βιέννη. Ο τόπος της γεννήσεώς του έως τον 2ον αιώνα μ.Χ. ελέγετο Φεραί και από τον 10ον αιώνα και μπρος αναφέρεται ως Βελεστίνον. Στις εκδόσεις του ο Ρήγας πάντα αυτοονομάζεται Βελεστινλής. Και για πρώτην φοράν τον αναφέρει ένα επίγραμμα του 1790 ως Φεραίον. Αλλ’ αυτό είνε γραμμένο σε αρχαία γλώσσα και γι’ αυτό χρησιμοποιεί το αρχαίο όνομα. Έγιναν συζητήσεις, συνεχίζει ο ομιλητής, περί του τι ήτο εθνολογικώς ο Ρήγας, γιατί ξένοι βαλκανολόγοι τον θέλουν Κουτσόβλαχον. Ο ίδιος σημειώνει στην Χάρτα του το προάστειο του Βελεστίνου Άγιοι Θεόδωροι και γράφει κοντά: «εμή πατρίς». Αλλά στο προάστειο αυτό ποτέ δεν έγινεν εποίκησις Κουτσοβλάχων. Άσχετα μ’ αυτά όμως, πλείστοι Κουτσόβλαχοι ξέρουμε ότι είχαν καθαρά ελληνικήν συνείδησιν, όπως οι ευεργέτες Αβέρωφ, Τοσίτσας, Στουρνάρας, Σίνας, οι ποιητές Ζαλοκώστας και Κρυστάλλης, ο καθηγητής Σ. Λάμπρος, ο πρωθυπουργός Ι. Κωλέττης και πολλοί αρματωλοί και κλέφτες.

«ΤΑ ΝΕΑ», 15.6.1948, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Όταν ο Ρήγας ήταν 12 χρονών έγινεν η επανάστασις που απέτυχε (σ.σ. τα  Ορλωφικά) και τα αισθήματα των Ελλήνων για την ελευθερία ελαττώθησαν. Αντίθετα όμως ο Ρήγας όσον εμεγάλωνε ένοιωθε μεγαλείτερο μίσος για την τυραννία και αγάπη για την ελευθερία. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στο νάρθηκα της εκκλησίας του χωριού του και κατόπιν εσπούδασε στη Ζαγορά και στ’ Αμπελάκια. Γιατί εξενητεύθη μικρός; Οι παραδόσεις αναφέρουν ότι έφυγε γιατί εσκότωσε κάποιον επίσημο Τούρκο. Αλλ’ οι παραδόσεις αυτές είνε πολλές και διαφορετικές. Πρώτα επήγε στον Όλυμπο και κατόπι στο Άγιον Όρος, στον μοναχόν Κοσμάν Βατοπεδινόν από την Μονεμβασία. Ο καλόγηρος αυτός εθαύμαζε τον Ρήγα κι’ ήταν ο πρώτος του οπαδός. Εκεί, στο κελλί του, ο νεαρός Ρήγας, κατόπιν από ηρωικά τραγούδια, εσήκωσε το ποτήρι του και είπε για πρώτη φορά το δίστιχο:

«Καλλίτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή
παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή».

Έπειτα ο Ρήγας επήγε στην Πόλι και στη Μολδοβλαχία, όπου εχρημάτισε γραμματικός τριών ηγεμόνων κι’ αργότερα διερμηνέας και γραμματικός του γαλλικού προξενείου στο Ιάσιον. Το 1770 επήγε για πρώτη φορά στη Βιέννη και εξέδωκε το βιβλίο του «Σχολείον των ντελικάτων εραστών». […]

Εξήτασε κατόπιν ο ομιλητής πώς ο Ρήγας έγινεν Εθναπόστολος και εξηγεί την επίδρασι που είχαν σ’ αυτόν οι ιδέες της Γαλλικής Επαναστάσεως και η υποδοχή του Γεντιλί (σ.σ. Antoine Gentili, κορσικανός στρατηγός, πρώτος γάλλος κυβερνήτης των Ιονίων Νήσων) στην Επτάνησο. Πέντε μέσα διά την απελευθέρωσι των Ελλήνων επρότεινε τότε ο Ρήγας: 1) Την διαφώτισιν, 2) την ίδρυσιν επαναστατικής εταιρείας, 3) την συνεργασίαν με τους Γάλλους δημοκρατικούς, 4) την συνεννόησιν με τον επαναστάτην Πεσβάνογλου και 5) την δημοσίευσιν προκηρύξεως που θα ήταν το σύνθημα της αρχής του αγώνος. Το 1796 ο Ρήγας μετέθεσε το κέντρον της δράσεώς του στη Βιέννη. Η αστυνομία όμως τον παρακολουθούσε κι’ εστέλνοντο γι’ αυτόν μυστικά έγγραφα. Την πρώτη εμφάνισί του στη Βιέννη την έκαμε σ’ ένα ξενοδοχείο σε κύκλο Ελλήνων, όπου με την φλογέρα του έπαιξε την Μασσαλιώτιδα και κατόπιν το «ως πότε παλληκάρια…» Αμέσως απέκτησε πολλούς οπαδούς, που ήσαν όλοι νέοι 15 έως 40 το πολύ χρονών.

Ανέφερε κατόπιν ο ομιλητής την γνωστήν περήφανη απολογία του Ρήγα και τον θάνατόν του, που έκαμε μεγάλην εντύπωσιν. Τονίζει ότι ο ίδιος περισυνέλεξε διάφορα κομμάτια εφημερίδων που έχουν ειδήσεις σχετικές με τον Ρήγα. Και καταλήγει ο κ. Βέης:

«Αν οι καιροί επέτρεπαν, θα έπρεπε τώρα προς τιμήν του Ρήγα να γίνουν εορταί, να στηθούν αγάλματά του και αναμνηστικαί στήλαι παντού. Αλλά και χωρίς να γίνουν αυτά, πάντα ο Ρήγας είνε το σύμβολο της ιδέας της Ελευθερίας, που είνε το μέγιστον αγαθόν του ανθρώπου».

*Άρθρο αφιερωμένο στον Ρήγα Φεραίο, που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» στις 15 Ιουνίου 1948, με αφορμή τον εορτασμό της 150ετηρίδας από το θάνατό του στην Ακαδημία Αθηνών.

Ο Νίκος Βέης

Ο λόγιος, εθνομάρτυρας και πρωτεργάτης του κινήματος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού Ρήγας Φεραίος, ο οποίος είχε γεννηθεί στο Βελεστίνο (ο οικισμός κατέχει εν μέρει τη θέση των Φερών, σημαντικής αρχαίας θεσσαλικής πόλης) το 1757, βρήκε φρικτό θάνατο μαζί με επτά συντρόφους του σε κάστρο του Βελιγραδίου στις 24 Ιουνίου (νέο ημερολόγιο) 1798.