Κατά τον Σωκράτη, η κατανόηση τού ηθικώς αγαθού αποτελεί όχι μόνο προϋπόθεση για την ορθή δράση αλλά και εγγύηση γι’ αυτήν. Με άλλα λόγια, η πραγματική γνώση των ηθικών κανόνων εξασφαλίζει και τη συμπεριφορά του ανθρώπου σύμφωνα με αυτούς, την εφαρμογή τους μέσα στην πραγματικότητα της ζωής. Στην πασίγνωστη φράση ουδείς εκών κακός (κανείς δεν αδικεί εκουσίως, κανείς δεν παραβιάζει το δίκαιο με τη θέλησή του) συμπυκνώνεται η σωκρατική θεωρία για τη γνώση της αρετής.

Η απόλυτη αυτή ταύτιση της ηθικής γνώμης και της ηθικής συμπεριφοράς, άλλως πως της ηθικής αρετής και της ηθικής φρόνησης, ήγειρε αντιρρήσεις ήδη από την αρχαιότητα (Ευριπίδης, Αριστοτέλης), εξακολουθεί δε να επικρίνεται –ευλόγως– ως μονομερής. Βεβαίως, ορισμένοι τουλάχιστον μελετητές φρονούν ότι η σωκρατική γνώση της αρετής δεν αποτελεί καθαρή νοησιοκρατία, ώστε να υπόκειται σε λογική ή ψυχολογική αντίρρηση. Η τοποθέτηση της ηθικής αξίας στο κέντρο της ηθικής γνώσης στηρίζεται κατά τη γνώμη τους σε ένα βαθύτερο στρώμα, ανάγεται θα μπορούσε να πει κανείς στη σφαίρα της κοσμοθεωρίας. Εξάλλου, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι ο Σωκράτης επιβεβαίωσε εμπράκτως, με τον ίδιον του το θάνατο, την κατηγορηματικότητα των απόψεών του αναφορικά με τις ηθικές αξίες.

Θα ήταν ασφαλώς παράλειψη, στο τέλος της θεματικής ενότητας που είναι αφιερωμένη στον Σωκράτη, να μην κάνουμε μια ονομαστική έστω αναφορά σε ορισμένους –πλην του Πλάτωνος, για τον οποίον θα ακολουθήσει σειρά άρθρων– από τους λεγόμενους Σωκρατικούς, τους οπαδούς των απόψεων του περιώνυμου στοχαστή. Ο Ευκλείδης από τα Μέγαρα (η αρχαία παράδοση τον θεωρεί αρχηγό της σχολής των Μεγαρικών), ο Αντισθένης ο Αθηναίος (ο ιδρυτής της φιλοσοφικής σχολής των Κυνικών), ο Αρίστιππος ο Κυρηναίος, ο Αισχίνης από τον Σφηττό (αρχαίο δήμο στην περιοχή των Μεσογείων) και ο Φαίδων από την Ήλιδα είναι οι πλέον αξιομνημόνευτοι από όσους επηρεάστηκαν έντονα από τον Σωκράτη ή προσκολλήθηκαν με πάθος σε αυτόν.

Και μολονότι η ρίζα τους ήταν κοινή, οι εν λόγω φιλόσοφοι και συγγραφείς, οι επονομασθέντες και ελάσσονες Σωκρατικοί, ακολούθησαν εντελώς διαφορετικούς δρόμους και έδωσαν εντελώς διαφορετικές απαντήσεις στο μείζον ζήτημα του νοήματος και του σκοπού της ζωής.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Αντισθένης ο Αθηναίος, ένας από τους λεγόμενους Σωκρατικούς.

Σωκράτης: Η ύψιστη αξία της ψυχής (Μέρος Α’)

Σωκράτης: Η ύψιστη αξία της ψυχής (Μέρος Β’)

Σωκράτης: Η ύψιστη αξία της ψυχής (Μέρος Γ’)

Σωκράτης: Η ύψιστη αξία της ψυχής (Μέρος Δ’)

Headlines