Πώς γεννήθηκε η πρώτη μαύρη Barbie

Η Lagueria Davis εργάζεται από το 2011 για το ντοκιμαντέρ της, Black Barbie. Η ιδέα ήρθε εκείνη τη χρονιά, όταν η σκηνοθέτις έφυγε από την Οκλαχόμα, όπου σπούδαζε, για το Λος Άντζελες. Μόλις έφτασε στην Καλιφόρνια, μετακόμισε με τη θεία της Beulah Mae Mitchell, η οποία όπως έμαθε εργαζόταν για τη Mattel από το 1955.

«Αυτό το ντοκιμαντέρ ξεκίνησε από μια συζήτηση με τη θεία μου», λέει η Davis. «Την είχα συναντήσει μόνο μερικές φορές πριν μετακομίσω. Πάνω σε ένα ποτό μου είπε την ιστορία της ζωής της και πώς εργάστηκε στην πρώτη σειρά Barbie το 1959». Η Davis λέει ότι η θεία της ανέφερε ότι ρώτησε τη Mattel: «Γιατί να μην φτιάξουμε μια μαύρη Barbie;».

«Η απόκτηση μιας μαύρης Barbie»

Εκείνη τη στιγμή, ως ανερχόμενη νεαρή κινηματογραφίστρια, η Davis είδε αμέσως τη δυνατότητα να αφηγηθεί την ιστορία των μαύρων κούκλων. Όχι μόνο τον αγώνα για την κατασκευή τους, αλλά και γιατί η αναπαράσταση είναι τόσο σημαντική όταν πρόκειται για παιχνίδια. Η αφήγηση αυτής της ιστορίας καρποφόρησε φέτος, όταν το Netflix έκανε πρεμιέρα με την Black Barbie.

Η Mattel χρειάστηκε να φτάσει μέχρι το 1980 για να παρουσιάσει την πρώτη μαύρη κούκλα Barbie, η οποία σχεδιάστηκε από την πρωτοπόρο Kitty Black Perkins και εμφανίζεται σε όλη την ταινία. «Η απόκτηση μιας μαύρης Barbie ήταν μια πολύ σημαντική στιγμή στην ιστορία των mainstream κούκλων», λέει η Crystal Marie Moten, ιστορικός και μελετητής της ιστορίας των Αφροαμερικανίδων γυναικών του 20ού αιώνα και πρώην επιμελήτρια στο Εθνικό Μουσείο Αμερικανικής Ιστορίας του Smithsonian. «Αλλά δεν ήταν το σημείο εκκίνησης».

Δείτε το τρέιλερ 

Οι βοηθοί της λευκής και ξανθιάς Barbie

Δεκατρία χρόνια νωρίτερα, η Mattel είχε κυκλοφορήσει μια μαύρη εκδοχή της Francie, της ξαδέλφης της Barbie. Το 1968, η Christie, η καλύτερη φίλη της Barbie, έφτασε στα ράφια και θεωρείται ευρέως ως η πρώτη αυθεντική μαύρη κούκλα της εταιρείας. Αλλά η Francie και η Christie απλώς εδραίωσαν την ιδέα ότι ήταν οι βοηθοί της λευκής και ξανθιάς Barbie.

«Αυτό προκάλεσε το ερώτημα ότι αν η Barbie είναι το ιδανικό και ο κανόνας, τι γίνεται με τους ανθρώπους που δεν μοιάζουν έτσι και που δεν μπορούν να ονειρευτούν και να φανταστούν τον εαυτό τους σαν την Barbie;» ρωτά η Moten.

«Εκείνη την εποχή ήταν πολύ προοδευτικό να δώσουμε στην Barbie μια μαύρη φίλη», προσθέτει η Davis.

Η αυτοεικόνα των μαύρων παιδιών

Αυτές οι ανησυχίες ήταν που οδήγησαν στην ίδρυση της Shindana Toys στο South Central του Λος Άντζελες. Ως μία από τις πρώτες εταιρείες παιχνιδιών που δημιούργησε και διακίνησε μαύρες κούκλες που έμοιαζαν με μαύρους ανθρώπους, και όχι απλώς κούκλες που είχαν βαφτεί μαύρες αντί για λευκές, στόχος της ήταν να βελτιώσει την αναπαράσταση στις κούκλες και την αυτοεικόνα των μαύρων παιδιών.

Το 1968, η Shindana κυκλοφόρησε τη Baby Nancy, μια κούκλα που έγινε εξαιρετικά δημοφιλής στο Λος Άντζελες και τελικά πωλήθηκε σε όλη τη χώρα.

Η επιτυχία της Baby Nancy ανέδειξε μόνο αυτό που έλειπε από τη Mattel. Μέχρι τότε, οι κούκλες Barbie είχαν φτάσει να συμβολίζουν το αποκορύφωμα της ομορφιάς και της μόδας. Το παιχνίδι με τις κούκλες επέτρεπε στα παιδιά να φανταστούν τους εαυτούς τους ως ενήλικες και να αρχίσουν να σκέφτονται τα δικά τους όνειρα και φιλοδοξίες.

«Υπήρχε η ανάγκη για τα μικρά μαύρα κορίτσια να έχουν πραγματικά κάτι με το οποίο θα μπορούσαν να παίξουν και το οποίο να τους μοιάζει»

Photo: YouTube

«Είναι Μαύρη! Είναι όμορφη! Είναι δυναμίτης!»

«Αυτό είναι ένα από τα πράγματα που κάνουν την κούκλα Barbie διαφορετική», εξηγεί η Moten. «Επιτρέπει σε ένα νεαρό άτομο να σκεφτεί τον εαυτό του ως ενήλικα και τις δυνατότητες. Να σκεφτεί πραγματικά, ‘Ποια είμαι εγώ; Ποια θέλω να γίνω; Μπορείς να φανταστείς τον εαυτό σου σε ένα διαφορετικό πλαίσιο από αυτό στο οποίο ίσως βρίσκεσαι τώρα».

Η Mattel είχε παρουσιάσει το 1962 το ονειρικό σπίτι και το αυτοκίνητο της Barbie. Τα αξεσουάρ επέτρεψαν στη φαντασία όσων έπαιζαν με τις κούκλες να επεκταθεί ακόμη περισσότερο. «Μπορούσες να οδηγήσεις την Barbie σε μέρη και να τη βάλεις στο δικό της σπίτι, και όλα αυτά επέτρεπαν στα παιδιά να σκεφτούν ακόμη περισσότερο πού και ποιοι θα μπορούσαν να είναι», λέει η Moten.

Όταν τελικά κυκλοφόρησε η πρώτη επίσημη μαύρη κούκλα Barbie από την Mattel το 1980, το κουτί της έγραφε: «Είναι Μαύρη! Είναι όμορφη! Είναι δυναμίτης!». Ήταν συγκεκριμένα μια μαύρη Barbie, σε αντίθεση με τις άλλες μαύρες κούκλες της εταιρείας που είτε είχαν διαφορετικό όνομα είτε το ίδιο σχέδιο με την Barbie απλά με πιο σκούρο χρώμα δέρματος.

Ένα περιβάλλον αντι-μαύρης συμπεριφοράς

Η Perkins, η οποία έφτασε στη Mattel το 1976 και στη συνέχεια έγινε κύρια σχεδιάστρια της Barbie το 1978, ήταν επικεφαλής της προσπάθειας για τη διαφοροποίηση της σειράς κούκλας. Χωρίς να έχει ποτέ στην κατοχή της μια κούκλα Barbie μέχρι που αγόρασε μια για να προετοιμαστεί για τη συνέντευξή της στη Mattel, η Perkins γνώριζε τον αρνητικό αντίκτυπο που είχε η έλλειψη εκπροσώπησης της βιομηχανίας παιχνιδιών στα παιδιά.

Στο βιβλίο Black Barbie εξηγεί: «Υπήρχε η ανάγκη για τα μικρά μαύρα κορίτσια να έχουν πραγματικά κάτι με το οποίο θα μπορούσαν να παίξουν και το οποίο να τους μοιάζει. Ήθελα να αντικατοπτρίζει τη συνολική εμφάνιση μιας μαύρης γυναίκας».

Τα περίφημα πειράματα με κούκλες των ψυχολόγων Kenneth και Mamie Clark στα τέλη της δεκαετίας του 1930 και του 1940 έδειξαν έντονα ότι ένα περιβάλλον αντι-μαύρης συμπεριφοράς μπορεί να προκαλέσει μόνιμη βλάβη στα μικρά παιδιά.

«Δείχνει τους τρόπους με τους οποίους το να βλέπεις τη φυλή σου να εκπροσωπείται στα παιχνίδια με τα οποία παίζεις είναι πραγματικά σημαντικό για την αυτοπροσδιορισμό και την αυτοαντίληψη»

Photo: YouTube

Η διαδικασία των πειραμάτων

Στα πειράματα αυτά, δόθηκε στα παιδιά μια λευκή κούκλα με κίτρινα μαλλιά και μια καστανή κούκλα με μαύρα μαλλιά. Στη συνέχεια τους τέθηκαν διάφορες ερωτήσεις που περιλάμβαναν ποια είναι πιο ωραία, ποια φαίνεται άσχημη και με ποια θα προτιμούσατε να παίξετε. Τα αποτελέσματα έδειξαν μια σαφή προτίμηση για τη λευκή κούκλα από τα εμπλεκόμενα παιδιά.

Η μελέτη περιγράφει επίσης λεπτομερώς ότι ακόμη και από την ηλικία των 5 ετών, τα μαύρα παιδιά είχαν επίγνωση των λευκών προνομίων και τους έκαναν να αισθάνονται έλλειμα. (Οι κούκλες που χρησιμοποιήθηκαν στο πείραμα αποτελούν πλέον μέρος των συλλογών του Εθνικού Μουσείου Αφροαμερικανικής Ιστορίας και Πολιτισμού).

Λόγω του έργου τους, οι Clarks θα καλούνταν ως ειδικοί μάρτυρες σε υποθέσεις σχολικού διαχωρισμού, οι οποίες το 1954 οδήγησαν τελικά στην απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ να καθιερώσει τον σχολικό διαχωρισμό ως αντισυνταγματικό. «Είμαι ιστορικός των πολιτικών δικαιωμάτων από την εκπαίδευση, οπότε συνήθως σκέφτομαι τη μελέτη τους με όρους της απόφασης Brown v. Board of Education. Αλλά είχε επίσης τεράστιο αντίκτυπο στη βιομηχανία παιχνιδιών και στις κούκλες», λέει η Moten. «Δείχνει τους τρόπους με τους οποίους το να βλέπεις τη φυλή σου να εκπροσωπείται στα παιχνίδια με τα οποία παίζεις είναι πραγματικά σημαντικό για την αυτοπροσδιορισμό και την αυτοαντίληψη».

Ποια είναι πιο τρομακτική;

Το ντοκιμαντέρ της Davis υπογραμμίζει τη σημασία του έργου των Clarks, προτού προχωρήσει στη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο η ποικιλομορφία στις κούκλες πηγαίνει «πέρα από την ομορφιά» και σε άλλα θέματα όπως «ταυτότητα, πολιτική και αυτοεκτίμηση».

Κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του ντοκιμαντέρ, η Davis συνειδητοποίησε ότι πολλές μαύρες γυναίκες, όπως η θεία της, συνέλεγαν μαύρες κούκλες σε όλη τους τη ζωή. «Για μένα, αυτό μιλάει για την ιδέα ότι ήθελαν να ικανοποιούν κάτι που δεν είχαν ως παιδιά», λέει η Davis. Η σημασία του να παίζεις με μια μαύρη Barbie γίνεται εμφανής στο ντοκιμαντέρ, όταν αρκετές από τις γυναίκες που παρουσιάζονται σπαράζουν από τα δάκρυα καθώς συζητούν για τον ρόλο που είχαν οι κούκλες στην ανατροφή τους.

Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών, η Mattel έλαβε μέτρα για να διασφαλίσει ότι η Barbie θα είναι «η πιο ποικιλόμορφη σειρά κούκλας στην αγορά», σύμφωνα με ανακοίνωση της εταιρείας. Η Davis είδε από πρώτο χέρι πόσο ισχυρές μπορούν να είναι οι κούκλες ως εργαλείο διδασκαλίας κατά τη διάρκεια της παραγωγής. Καθώς βιντεοσκοπούσε τρία κορίτσια να παίζουν με διαφορετικές κούκλες Barbie, η Davis ρώτησε ποια από αυτές αισθάνονται ότι είναι πιο τρομακτική.

«Δεν νομίζω ότι είναι τρομακτική»

Ένα από αυτά έδειξε μια Barbie με λεύκη, μια πάθηση που προκαλεί απώλεια της μελάγχρωσης σε κηλίδες στο δέρμα. Αυτό οδήγησε αμέσως μια άλλη συμμετέχουσα να παρέμβει και να απαντήσει: «Δεν νομίζω ότι είναι τρομακτική γιατί έχω γνωρίσει κάποια με λεύκη και ήταν πολύ καλή».

Η Davis είδε τα άλλα κορίτσια να παρακολουθούν την εξήγησή της. «Ήταν μια τόσο δυνατή στιγμή μάθησης για τα άλλα δύο κορίτσια. Μπορούσες να τις δεις να καταλαβαίνουν ότι επειδή κάποιος είναι διαφορετικός δεν σημαίνει ότι είναι τρομακτικός. Ήταν μια εμπειρία που άνοιξε τα μάτια μου όταν κάθισα με τα παιδιά και κατάλαβα καλύτερα πόσα πράγματα πραγματικά αντιλαμβάνονται ενώ παίζουν».

Η Moten αναγνωρίζει ότι έχουν γίνει «τεράστια βήματα»», καθώς οι κούκλες και τα παιχνίδια έχουν επιτέλους αρχίσει να αντικατοπτρίζουν «την ποικιλόμορφη ανθρώπινη εμπειρία». Αλλά πιστεύει ότι υπάρχει ακόμη πρόοδος που πρέπει να γίνει για να «βοηθήσουμε τους νέους να δουν τον εαυτό τους στα παιχνίδια με τα οποία παίζουν». Για την Davis, αυτό έχει να κάνει με την κατανόηση ότι ένα «άτομο δεν μπορεί να μιλήσει για μια ολόκληρη κοινότητα».

«Μια μαύρη γυναικεία οπτική στο εμπορικό σήμα της Barbie»

Το μεγαλύτερο προσωπικό μάθημα που πήρε η Davis κατά τη διάρκεια της δημιουργίας της ταινίας: «Διαγενεακές συζητήσεις. Μιλήστε με τους μεγαλύτερους. Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το να ακούς για την ιστορία και τις ιστορίες ζωής των ανθρώπων. Είναι σημαντικό να ακούς τις ιστορίες των παππούδων και των γιαγιάδων. Ειδικά όταν πρόκειται για τις δικές μας ιστορίες».

Και ενώ το να θέσει τεράστιες εταιρείες προ των ευθυνών τους και να διασφαλίσει ότι «η προσέγγισή τους για την ποικιλομορφία, την ισότητα και την ένταξη δεν είναι επιτελεστική ή απλά τσεκάρει ένα κουτάκι» μπορεί να είναι πέρα από τις δυνατότητές της, η Davis είναι απλά χαρούμενη που έφερε περισσότερη προσοχή στη σημασία της μαύρης Barbie, στους ανθρώπους που την έφτιαξαν και σε γυναίκες όπως η θεία της.

«Δεν ήθελα οι ιστορίες τους να υπάρχουν μόνο σε ακαδημαϊκά βιβλία και εγχειρίδια», λέει. «Ήθελα να ειπωθούν με έναν συνηθισμένο τρόπο. Ήθελα να βάλω μια μαύρη γυναικεία οπτική στο εμπορικό σήμα της Barbie».

*Με στοιχεία από smithsonianmag.com