Η ιστορία των «Kiosk»: Τα μικροσκοπικά περίπτερα της Ανατολικής Ευρώπης που εξαφανίζονται

Αν γεννηθήκατε τις τελευταίες δυο, τρεις ή τέσσερις δεκαετίες, μπορεί να μην θυμάστε πολλά για το πρώην Ανατολικό Μπλοκ, μια ομάδα χωρών που ευθυγραμμίστηκαν πολιτικά και οικονομικά με τη Σοβιετική Ένωση, ή ΕΣΣΔ, από το 1945 έως το 1991.

O αστικός χώρος δεν πρέπει να είναι εξοπλισμένος με μεμονωμένα, αυτάρκη αντικείμενα, αλλά με ανοιχτά συστήματα ευέλικτων δομών που δημιουργούν ζώνες δραστηριότητας για την προώθηση των καθημερινών διαδικασιών, την ανταλλαγή πληροφοριών και τη συμμετοχή των ατόμων

Μέχρι το 1991, το λεγόμενο Ανατολικό Μπλοκ είχε καταρρεύσει. Αν μη τι άλλο, όμως, άφησε πίσω του κληρονομιά, στην οποία συγκαταλέγεται και το kiosk.

Ας μιλήσουμε για αρχιτεκτονική

Κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, τα σοσιαλιστικά έθνη υιοθέτησαν τη δική τους αρχιτεκτονική γλώσσα. Πρωταρχικά παραδείγματα περιλαμβάνουν το σταλινικό στυλ μεταξύ της δεκαετίας του 1930 και του 1950, ακολουθούμενο από αξιοσημείωτα παραδείγματα του μπρουταλισμού – με πρωτεργάτες τους Πήτερ και Άλισον Σμίθσον- που ήταν δημοφιλής μέχρι τη δεκαετία του 1980.

«Ενώ ορισμένα παραμένουν σε λειτουργία ή έχουν ανακαινιστεί, άλλα έχουν εγκαταλειφθεί ή έχουν σιγά-σιγά εξαφανιστεί από το αστικό τοπίο»

Και εν μέσω αυτής της μεταμόρφωσης από τον κλασικισμό στον στιβαρό μοντερνισμό, μια αντιφατικά συμπαγής αρχιτεκτονική μονάδα άρχισε να εμφανίζεται ανάμεσα σε οικισμούς, στις γωνίες των δρόμων και στις πλατείες των πόλεων.

Σε ολόκληρη την πρώην Γιουγκοσλαβία και το Ανατολικό Μπλοκ, φουτουριστικά και χρωματιστά περίπτερα άρχισαν να εμφανίζονται ως πάγκοι με χοτ ντογκ, λουλούδια, ανταλλακτήρια συναλλάγματος, εκδοτήρια εισιτηρίων και πολλά άλλα.

Το πρωτοποριακό μοντέλο K67, η αφετηρία των kiosk, επινοήθηκε από τον Σλοβένο σχεδιαστή Saša J. Mächtig το 1966. Το έργο του Saša J. Mächtig χαρακτηρίζεται από τη συστημική προσέγγιση κατά την οποία τόσο τα μεμονωμένα προϊόντα όσο και οι στρατηγικές σχεδιασμού συλλαμβάνονται πάντα ως μέρος μιας ευρύτερης δομής που μπορεί να εξελίσσεται, να αναπτύσσεται και να αλλάζει.

Ο σχεδιασμός του Mächtig είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την έννοια του αστικού σχεδιασμού. Για τον ίδιο, ο αστικός χώρος δεν πρέπει να είναι εξοπλισμένος με μεμονωμένα, αυτάρκη αντικείμενα, αλλά με ανοιχτά συστήματα ευέλικτων δομών που δημιουργούν ζώνες δραστηριότητας για την προώθηση των καθημερινών διαδικασιών, την ανταλλαγή πληροφοριών και τη συμμετοχή των ατόμων.

Αισθητικό ενδιαφέρον

Με την πάροδο του χρόνου όμως, καθώς τα περίπτερα «γερνούσαν» και έμοιαζαν φθαρμένα, εγκαταλείφθηκαν σταδιακά ή απομακρύνθηκαν. Ένα νέο βιβλίο, Kiosk: The Last Modernist Booths Across Central and Eastern Europe, εξυμνεί αυτές τις μικροσκοπικές αστικές εικόνες, με περισσότερα από 150 παραδείγματα που φωτογραφήθηκαν από τους David Navarro και Martyna Sobecka. «Ενώ ορισμένα παραμένουν σε λειτουργία ή έχουν ανακαινιστεί, άλλα έχουν εγκαταλειφθεί ή έχουν σιγά-σιγά εξαφανιστεί από το αστικό τοπίο», σημειώνουν χαρακτηριστικά οι φωτογράφοι.

Ο Navarro και η Sobecka, οι οποίοι ίδρυσαν επίσης τον ανεξάρτητο εκδοτικό οίκο και το στούντιο σχεδιασμού Zupagrafika με έδρα το Πόζναν της Πολωνίας, επικεντρώνονται σε «βιβλία και κιτ που εξερευνούν τη μεταπολεμική μοντερνιστική και μπρουταλιστική αρχιτεκτονική του πρώην ανατολικού μπλοκ και όχι μόνο».

Ο Navarro, το ήμισυ της ομάδας Zupagrafika, ανέφερε επί του θέματος σύμφωνα με το TVP: «Όταν η σύντροφός μου, Martyna Sobecka, και εγώ ξεκινήσαμε την ενασχόληση με βιβλία αρχιτεκτονικής, δεν φωτογραφίζαμε μόνο τα μοντερνιστικά συγκροτήματα κατοικιών που επισκεπτόμασταν, αλλά και οτιδήποτε άλλο είχε αισθητικό ενδιαφέρον».

«Αρχίσαμε να σκεφτόμαστε ότι θα μπορούσαμε ίσως να πάμε τις φωτογραφίες του περιπτέρου ένα βήμα παραπέρα και να τις χρησιμοποιήσουμε για να αφηγηθούμε μια μεγαλύτερη ιστορία», συνεχίζει.

Αυτό αποδείχθηκε ότι σήμαινε τα πάντα, από παιδικές χαρές της κομμουνιστικής περιόδου μέχρι τις ρετρό κολώνες με τις αφίσες που προηγήθηκαν της ευρείας υιοθέτησης των διαφημιστικών πινακίδων. Αυτό σήμαινε επίσης περίπτερα. Καθώς η φωτογραφική συλλογή του ζευγαριού όλο και μεγάλωνε, το ίδιο συνέβαινε και με τον ενθουσιασμό τους να δημιουργήσουν κάτι πιο απτό με τη δουλειά τους.

Aπό τη Λιουμπλιάνα έως τη Βαρσοβία

«Μαζικής παραγωγής από τη δεκαετία του 1970 έως τη δεκαετία του 1990, αρθρωτά περίπτερα όπως το θεμελιώδες K67, σχεδιασμένο από τον Σλοβένο αρχιτέκτονα Saša J. Mächtig, και παρόμοια συστήματα – συμπεριλαμβανομένων του πολωνικού Kami, του μακεδονικού KC190 και του σοβιετικού «Bathyscaphe» – μπορούσαν να βρεθούν οπουδήποτε σε όλο το πρώην ανατολικό μπλοκ και τις πρώην γιουγκοσλαβικές χώρες, από πολυσύχναστες πλατείες πόλεων μέχρι οικισμούς της σοσιαλιστικής εποχής. Χρησίμευαν ως καταστήματα με χοτ ντογκ και πολωνικά zapiekanka, πωλητές αυγών και κοτόπουλων, ανθοπωλεία για κηδείες, περίπτερα εφημερίδων, εκδοτήρια για εισητήρια πάρκινγκ, ανταλλακτήρια συναλλάγματος και πολλά άλλα».

»Με περισσότερα από 150 περίπτερα – από τη Λιουμπλιάνα έως τη Βαρσοβία και από το Βελιγράδι έως το Βερολίνο – αυτό το φωτογραφικό λεύκωμα παρέχει μια πρωτόγνωρη τεκμηρίωση των εναπομεινάντων μοντερνιστικών περιπτέρων που υπήρξαν μάρτυρες του κοινωνικοπολιτικού μετασχηματισμού της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης στα τέλη του 20ού αιώνα», διαβάζουμε στην ιστοσελίδα της Zupagrafika.

Για να δούμε όμως και τις φωτογραφίες.

*Με πληροφορίες από: Colossal | Museum Sportal | Zupagrafika | Τvpworld | Φωτογραφίες: zupagrafika.com