Φωτιά στα δάση: Η κλιματική αλλαγή αυξάνει την ένταση και τη συχνότητα των ακραίων δασικών πυρκαγιών

Φωτιά στα μπατζάκια μας βάζει κυριολεκτικά η κλιματική αλλαγή , καθώς οδηγεί σε εκθετική αύξηση των πιο ακραίων δασικών πυρκαγιών σε κομβικές περιοχές σε όλες τις ηπείρους, όπως αποκαλύπτει επιστημονική έρευνα που δόθηκε  στη δημοσιότητα από το περιοδικό Nature Ecology and Revolution.

Τα στοιχεία-φωτιά που παρουσιάζουν οι επιστήμονες, μέρος των οποίων δημοσίευσε η βρετανική εφημερίδα Guardian, είναι αποκαλυπτικά

Οι ανεξέλεγκτες πύρινες εστίες που προκαλεί η φωτιά στα δάση αυξάνονται σε ένταση και συχνότητα,  μπορούν να προκαλέσουν καταστροφικές απώλειες ανθρώπινων ζωών, περιουσιών και άγριας ζωής, καθώς και ζημιές δισεκατομμυρίων δολαρίων. Οι επιστήμονες λένε ότι πρόκειται για το αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής που «διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια μας».

Περισσότερες και πιο ακραίες οι πυρκαγιές

Ωστόσο, όπως υπογραμμίζει η έρευνα, ενώ γνωρίζουμε ότι η κλιματική αλλαγή ευθύνεται για τις ολοένα συχνότερες και ισχυρότερες δασικές πυρκαγιές, μέχρι τώρα έλειπαν επαρκείς αποδείξεις που να  καταγράφουν με μετρήσιμα δεδομένα αυτή την τάση.

Η μελέτη εξετάζει τη συχνότητα των πιο ακραίων δασικών πυρκαγιών παγκοσμίως, υπολογίζοντας τα καθημερινά «νέφη» αθροιστικής ακτινοβολίας από πυρκαγιές, χρησιμοποιώντας δορυφορικά δεδομένα σε βάθος 21 ετών. Τα στοιχεία-φωτιά που παρουσιάζουν, μέρος των οποίων δημοσίευσε η βρετανική εφημερίδα Guardian, είναι αποκαλυπτικά.

Η συχνότητα των πιο ακραίων δασικών πυρκαγιών έχει διπλασιαστεί από το 2003.

Πηγή: Cunningham et al, Nature Ecology & Evolution, 2024. Επεξεργασία Guardian.

H έρευνα, μετρώντας μέσω δορυφόρων τη θερμική ακτινοβολία που εκλύει κάθε φωτιά στα δάση,  αποκαλύπτει ότι η συχνότητα των ακραίων συμβάντων (που ανήκουν στο 0,01% των πιο έντονων πυρκαγιών παγκοσμίως) υπερδιπλασιάστηκε από από το 2003 έως το 2023.

«Παρόλο που η συνολική καμένη έκταση στη Γη μπορεί να μειώνεται, η μελέτη μας υπογραμμίζει ότι η συμπεριφορά των πυρκαγιών επιδεινώνεται σε αρκετές περιοχές -ιδιαίτερα στα κωνοφόρα δάση της εύκρατης ζώνης  και στα κωνοφόρα Βόρεια Δάση, του μεγαοικοσυστήματος της Τάιγκα. Το φαινόμενο αυτό έχει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στη διαδικασία δέσμευσης άνθρακα (σ.σ. μέθοδος μείωσης της ποσότητας διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα) και αυξάνει την έκθεση του ανθρώπου σε καταστροφές από πυρκαγιές», σημειώνουν οι επιστήμονες στην περίληψη της μελέτης.

Τα δεδομένα των δορυφόρων

Η ανάλυση των δορυφορικών δεδομένων έδειξε επίσης ότι ο αριθμός των ακραίων πυρκαγιών είχε αυξηθεί περισσότερο από 10 φορές τα τελευταία 20 χρόνια σε δάση κωνοφόρων της εύκρατης ζώνης, όπως στις δυτικές ΗΠΑ και στη Μεσόγειο.  Εξίσου αυξημένες είναι οι πυρκαγιές και στη ζώνη της Τάιγκα, με τη φωτιά να κατακαίει τις περιοχές των Βόρειων Δασών της βόρειας Ευρώπης, της Ρωσίας και του Καναδά. Η Αυστραλία αποτελούσε επίσης εστία αυτών των καταστροφικών πυρκαγιών.

Οι επιστήμονες διαπίστωσαν επίσης ότι η ένταση των χειρότερων δασικών πυρκαγιών διπλασιάστηκε από το 2003 και ότι τα έξι έτη με τον μεγαλύτερο αριθμό ακραίων πυρκαγιών ήταν όλα μετά το 2017. Κατά μέσο όρο σε όλο τον κόσμο, οι ακραίες πυρκαγιές έχουν υπερδιπλασιαστεί σε συχνότητα και ένταση τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

Επιπλέον, οι  ερευνητές προειδοποιούν ότι η αύξηση των τεράστιων πυρκαγιών απειλεί να καθιερώσει έναν διαρκώς ανατροφοδοτούμενο φαύλο κύκλο, όπου οι τεράστιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που απελευθερώνονται από τις πυρκαγιές ρίχνουν κι άλλο «λάδι στη φωτιά» της υπερθέρμανσης του πλανήτη, η οποία με τη σειρά της προκαλεί περισσότερες πυρκαγιές.

Παράδοξο φαινόμενο: Μείωση έκτασης πυρκαγιών, αύξηση έντασης

Η νέα έρευνα βοηθάει στην ερμηνεία ενός  παράδοξου φαινομένου: Ενώ η υπερθέρμανση του πλανήτη έχει οδηγήσει σε καιρικές συνθήκες ακραίας ζέστης και έντονης  ξηρασίας, οι οποίες ευνοούν τη φωτιά στα δάση, οι συνολικές εκτάσεις που καίγονται παρουσιάζουν μείωση.

Οι ερευνητές εξηγούν ότι η πλειονότητα των πυρκαγιών, από τα δεδομένα που μελέτησαν, ήταν μικρής  κλίμακας, ξεκίνησαν από ανθρώπινη δραστηριότητα,  προκάλεσαν σχετικά λίγες ζημιές και μπορεί να μειώνονται σε εμβαδόν καμμένης έκτασης, λόγω της αύξησης των καλλιεργήσιμων εκτάσεων και του ότι έχει σταματήσει η καύση αποβλήτων στις αγροτικές καλλιέργειες.

Συνεπώς, υποστηρίζουν οι επιστήμονες, το να συμπεριλαμβάνονται στις παγκόσμιες αναλύσεις  όλες οι μικρότερες πυρκαγιές,  συγκαλύπτει τη ραγδαία αύξηση των πιο έντονων και καταστροφικών πυρκαγιών.

Ξεκάθαρα «έργο» της κλιματικής αλλαγής

«Η αύξηση της συχνότητας και της έντασης των δασικών πυρκαγιών οφείλεται ξεκάθαρα στην κλιματική αλλαγή»,  δήλωσε ο Δρ Κάλουμ Κάνινγκχαμ του Πανεπιστημίου της Τασμανίας στην Αυστραλία, επικεφαλής της νέας μελέτης.

«Έχουμε δει εδώ και καιρό τις προβλέψεις των επιστημονικών μοντέλων για το πώς η περίοδος των πυρκαγιών ολοένα επεκτείνεται χρονικά όσο επιδεινώνεται η κλιματική αλλαγή. Αλλά τώρα φτάσαμε στο σημείο όπου οι ίδιες οι πυρκαγιές, η εκδήλωση της κλιματικής αλλαγής, συμβαίνουν μπροστά στα μάτια μας. Αυτό είναι το αποτέλεσμα όλων όσων εμείς οι ίδιοι προκαλούμε στην ατμόσφαιρα του πλανήτη. Οπότε επείγει να αναλάβουμε δράση».

Ο Κάνινγκχαμ δήλωσε ότι υπήρξε πολύ σημαντική αύξηση των ακραίων πυρκαγιών στα δάση κωνοφόρων της αμερικανικής Δύσης:  «Αυτό είναι ανησυχητικό, διότι κατοικούν πάρα πολλοί άνθρωποι κοντά σε αυτούς του εύφλεκτους τύπους βλάστησης. Γι’αυτό και βλέπουμε να επαναλαμβάνονται τραγικά γεγονότα». Θα μπορούσε να μιλάει για την Ευρώπη και τη Μεσόγειο, αφού τα δάση της Καλιφόρνια ανήκουν στην ίδια εύκρατη ζώνη με τα μεσογειακά δασικά οικοσυστήματα.

«Το πλέον ανησυχητικό, ειδικά με τα πραγματικά πλούσια σε άνθρακα οικοσυστήματα, τα Βόρεια Δάση, που καίγονται έντονα, είναι ότι υπάρχει ο κίνδυνος να δημιουργηθεί ένα φαινόμενο  ανατροφοδότησης».

Ανάλυση δεδομένων απο δορυφόρους

Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Ecology & Evolution, ανέλυσε δεδομένα από δορυφόρους της NASA που περνούν πάνω από τη Γη τέσσερις φορές την ημέρα. Οι ερευνητές εντόπισαν το 0,01% των πιο ακραίων πυρκαγιών, μετρημένες με βάση τη θερμική ενέργεια που απελευθερώνεται σε μια ημέρα, από συνολικά σχεδόν 3.000 γεγονότα.

Περιλαμβάνουν εξαιρετικά καταστροφικές πρόσφατες περιόδους πυρκαγιών στις δυτικές ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία, την Πορτογαλία, την Ινδονησία, τη Σιβηρία, τη Χιλή και τον Αμαζόνιο. Μια περιοχή που δεν υπέστη δυσανάλογα μεγάλη ζημιά ήταν οι ανατολικές ΗΠΑ, παρά το γεγονός ότι κατά τόπους είναι έντονα δασωμένες. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε διαφορετικά είδη δέντρων που είναι λιγότερο επιρρεπή στην ξήρανση, δήλωσε ο Κάνινγκχαμ.

Αύξηση των ακραίων δασικών πυρκαγιών

Ο Δρ Μαρκ Πάρινγκτον, στην Υπηρεσία Παρακολούθησης της Ατμόσφαιρας Copernicus (Cams) της ΕΕ, δήλωσε ότι η έρευνα δείχνει ότι «η αλλαγή του κλίματος οδηγεί σε σαφή παρατηρούμενη αύξηση των ακραίων δασικών πυρκαγιών» εκτός των τροπικών περιοχών και σε περιοχές και οικοσυστήματα που δεν είχαν συχνά πυρκαγιές στο παρελθόν.  Τα αχανή δάση, των ψυχρότερων περιοχών του Βορρά,  θερμαίνονται με διπλάσιο ρυθμό από τον παγκόσμιο μέσο όρο και εκεί σημειώνονται οι μεγαλύτερες αυξήσεις στις ακραίες πυρκαγιές, είπε.

Ο Πάρινγκτον δήλωσε ότι η νέα έρευνα και η εργασία του στο Cams ήταν πιθανό να υποεκτιμούν την πραγματική ένταση των πυρκαγιών, καθώς οι δορυφόροι δεν είναι σε θέση να καταγράφουν δεδομένα για ολόκληρες ημέρες και οι πυρκαγιές μπορεί να καλύπτονται από πυκνό καπνό ή σύννεφα.

Δράσεις πρόληψης

Χρειάζεται επειγόντως πολύ μεγαλύτερη δράση για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των ακραίων πυρκαγιών, δήλωσε ο Κάνινγκχαμ, με προεξάρχουσα την επιβράδυνση της παγκόσμιας θέρμανσης με τη μείωση της καύσης ορυκτών καυσίμων. Χρειάζεται επίσης η αραίωση της δάσωσης, σε κατάλληλα δάση και ελεγχόμενη καύση χαμηλής έντασης για να μειωθεί η συσσώρευση εξαιρετικά εύφλεκτου ξύλου, είπε.

«Οι ιθαγενείς της Αυστραλίας διαχειρίζονται τα οικοσυστήματα εδώ και χιλιετίες, χρησιμοποιώντας (μικρές) συχνές πυρκαγιές, έτσι ώστε  τα φορτία εύφλεκτης ύλης να μην είναι ποτέ υψηλά», δήλωσε ο Κάνινγκχαμ. «Ως αποτέλεσμα, αυτό το πλέγμα με τα «μπαλώματα» εκτάσεων που κάηκαν εσκεμμένα σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, παράγει φυσικές αντιπυρικές ζώνες, και εμπόδιζει να συμβούν καταστροφικές πυρκαγιές. Ίσως μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε λίγη από αυτή τη σοφία».

Τα συστήματα συναγερμού και ο σχεδιασμός εκκένωσης ήταν επίσης ζωτικής σημασίας, είπε: «Πολλοί άνθρωποι πεθαίνουν κατά την εκκένωση, επειδή δεν έχουν φύγει αρκετά νωρίς».