Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με την ιρανική γλώσσα (Μέρος Γ’)

Τα παλαιότερα δάνεια ιρανικών προσηγορικών ονομάτων συναντώνται στη μυκηναϊκή ελληνική και στον Όμηρο, ενώ οι πλήρως αφομοιωμένες ιρανικές δάνειες λέξεις που απαντούν στους κλασικούς έλληνες συγγραφείς συνδέονται με τους θεσμούς και τον τρόπο ζωής των Περσών. Επίσης, ιρανικοί τίτλοι αποδίδονται συχνά στην κλασική ελληνική μέσω μεταφραστικών δανείων (μερικά από αυτά παρέμειναν σε χρήση και στους κατοπινούς αιώνες, όπως φανερώνει η παρουσία τους στην ελληνική της Καινής Διαθήκης και στη μεσαιωνική ελληνική). Σε γενικές γραμμές, η ελληνική αποτέλεσε το κανάλι μέσω του οποίου διαδόθηκαν ιρανικές λέξεις (π.χ., μάγος, σατράπης, παράδεισος, παρασάγγης) σε ένα μεγάλο αριθμό ευρωπαϊκών γλωσσών.

Από τη δική τους πάλι πλευρά, οι αρχαίες ιρανικές πηγές δεν παρέχουν ενδείξεις ελληνικής γλωσσικής επίδρασης. Αυτό, βεβαίως, δεν αναιρεί το γεγονός –πολυάριθμες είναι οι σχετικές μαρτυρίες– ότι Έλληνες ζούσαν και εργάζονταν στην αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών (π.χ., εκτελώντας οικοδομικές εργασίες στα Σούσα και στην Περσέπολη). Εξάλλου, αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Ηρόδοτος, ο Στράβων και ο Πλούταρχος αναφέρουν την ύπαρξη ελληνικών επιγραφών εντός των ορίων της αχανούς χώρας των Αχαιμενιδών, ενώ είναι γνωστό ότι η κυβερνητική αλληλογραφία των τελευταίων διεξαγόταν στα ελληνικά, εφόσον το επέβαλλαν οι περιστάσεις.

Μετά την κατάλυση του κράτους των Αχαιμενιδών από τον Αλέξανδρο η ελληνική κατέστη επίσημη γλώσσα καθ’ όλη την έκταση τής πρώην περσικής αυτοκρατορίας. Ισχνές είναι οι μαρτυρίες αναφορικά με τις ιρανικές γλώσσες και τις ελληνοϊρανικές γλωσσικές επαφές στους κατοπινούς αιώνες, όπου τοποθετούνται οι ιρανικές δυναστείες των Αρσακιδών (περίπου 250 π.Χ.-226 μ.Χ.) και των Σασανιδών (περίπου 226-652 μ.Χ.). Εξ όσων γνωρίζουμε, οι Αρσακίδες, που έκαναν χρήση της παρθικής γλώσσας, συνέχισαν να τοποθετούν ελληνικές επιγραφές στα νομίσματά τους έως τα μέσα του 1ου αιώνα μ.Χ., η δε ελληνική δεν έπαψε να βρίσκεται σε –περιορισμένη έστω– επίσημη χρήση και επί βασιλείας των Σασανιδών. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι η ελληνική ήταν η μία από τις τρεις γλώσσες (η μέση περσική και η παρθική ήταν οι άλλες δύο) που χρησιμοποιήθηκαν στις επιγραφές όπου κατεγράφησαν οι μεγάλες νίκες του Σαπούρ (Σαπώρη) Α’ επί των Ρωμαίων, τον 3ο αιώνα μ.Χ. Λέξεις ελληνικής προελεύσεως, μάλλον ελληνιστικά δάνεια, περιέχονται στη μέση περσική των Σασανιδών, ενώ πολλές από αυτές επιβιώνουν και στη νέα περσική. Τέλος, λιγοστά ελληνικά δάνεια εμφανίζονται στις ανατολικές μέσες ιρανικές γλώσσες ή και παρουσιάζονται πρώτη φορά σε γλώσσες της νέας ιρανικής φάσης.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, νόμισμα των Αρσακιδών με ελληνική επιγραφή.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με την ιρανική γλώσσα (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με την ιρανική γλώσσα (Μέρος Β’)