Αλέξανδρος Τομπάζης – «Πηγή έμπνευσης οι εκάστοτε περιορισμοί»

«Κατ’ αρχήν από τη χαρά της δημιουργίας της ίδιας» θα πει ο Αλέξανδρος Τομπάζης σε συνέντευξή του το 2015 απαντώντας σε σχετική ερώτηση για την άντληση της δημιουργικότητάς του. «Από τον τόπο, το τοπίο, το κλίμα, τις ματιέρες, τα υλικά» θα εξηγήσει.

«Ο αρχιτέκτονας μπορεί να εμπνευστεί από το οτιδήποτε θα κεντρίσει την προσοχή του, οπότε είναι δύσκολο να απαντήσει κανείς γενικά. Έπειτα, πηγή έμπνευσης μπορούν να αποτελέσουν οι εκάστοτε περιορισμοί που πάντοτε υπάρχουν. Πιστεύω ότι η ανάγκη να ανταποκριθεί κανείς στους περιορισμούς είναι ένα από τα πράγματα που διαφοροποιεί την αρχιτεκτονική από τις υπόλοιπες τέχνες, τη ζωγραφική ή τη γλυπτική, που είναι πιο ελεύθερες.

»Επίσης πάντα πρέπει να θυμόμαστε ότι τις περισσότερες φορές σχεδιάζουμε για άλλους, οπότε το έργο θέλουμε μεν να μας εκπροσωπεί, κυρίως όμως πρέπει να ανταποκρίνεται στις επιθυμίες του Εργοδότη μας, που είναι αυτός που θα το κατοικήσει ή θα το χρησιμοποιήσει. Η δημιουργικότητά μας λοιπόν πρέπει να εξυπηρετεί τον άλλο και όχι την προσωπική μας προβολή» θα ξεκαθαρίσει ο σπουδαίος αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Τομπάζης, ο οποίος άφησε την τελευταία του πνοή στις 24 Ιουνίου του 2024.

Ο Αλέξανδρος Τομπάζης

Τα βιοκλιματικά του κτίρια

Ο Αλέξανδρος Τομπάζης γεννήθηκε στις Ινδίες το 1939 και έζησε στις Ινδίες, στην Αγγλία και τελικά στην Ελλάδα. Σπούδασε στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου απ’ όπου αποφοίτησε το 1962 αριστούχος. Αμέσως μετά (1963-1965) δίδαξε ως επιμελητής στο ΕΜΠ στην έδρα των Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων.

Ήδη από το 1963 διατηρεί στην Αθήνα Γραφείο Μελετών, αναλαμβάνοντας μελέτες για έργα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Ασχολήθηκε από νωρίς με τη μελέτη και δημιουργία βιοκλιματικών κτιρίων. Ένα χαρακτηριστικό του έργο αυτόνομου κτιρίου είναι το εξοχικό σπίτι στη Τράπεζα Αιγιαλείας με την ονομασία «Ήλιος 1»  ήδη στα τέλη της δεκαετίας του ’70.

Εξοχική κατοικία Ήλιος 1 / Photo: vintage-files.blogspot.com

Άλλο γνωστό βιοκλιματικό κτίριο του Α. Τομπάζη, αρκετά χρόνια αργότερα, αποτελεί το κτίριο γραφείων της Άβαξ Α.Ε. (1998).

Ο σχεδιασμός του περιλαμβάνει αρχές και τεχνικές βιοκλιματικού σχεδιασμού, οι οποίες καλύπτουν μέρος των ενεργειακών αναγκών του κτιρίου και δημιουργούν ένα ευχάριστο και άνετο περιβάλλον για τους χρήστες του. Οι περσίδες του κτιρίου περιστρέφονται περί κατακόρυφου άξονα, έτσι ώστε ο ηλιασμός και η σκίαση να εναλλάσσονται απόλυτα ελεγχόμενα.

«Το 1999 πειραματίστηκα με μια σειρά από μικρά γλυπτά-μακέτες πάνω σε ανθρώπινα μοτίβα»

Κτίριο Άβαξ / Photo: vintage-files.blogspot.com

Κτίριο ΕΤΕΒΑ / Photo: vintage-files.blogspot.com

Πύργος Δίφρος στο Χαλάνδρι / Photo: Wikimedia Commons

Ο ανοξείδωτος χάλυβας

Επίσης είναι υπεύθυνος για το ηλιακό χωριό στη Πεύκη ενώ ο ανοξείδωτος χάλυβας είναι το κατεξοχήν χαρακτηριστικό υλικό των κτιρίων του.

«Έχουμε χρησιμοποιήσει ανοξείδωτο χάλυβα σε πολλά έργα και για πολλές ειδικές κατασκευές, π.χ. στο Hilton Αθηνών. Θα αναφέρω εδώ μια διαφορετική (μη αρχιτεκτονική) δημιουργία. Το 1999 πειραματίστηκα με μια σειρά από μικρά γλυπτά-μακέτες πάνω σε ανθρώπινα μοτίβα και επέλεξα να υλοποιήσω ένα σε μεγάλο μέγεθος για τοποθέτηση σε εξωτερικό χώρο, για την κατασκευή του οποίου χρησιμοποίησα ανοξείδωτο χάλυβα» θα πει στην ίδια συνέντευξη του 2015 για να συνεχίσει:

«Θα έλεγα ότι τα κριτήρια διαφέρουν από περίπτωση σε περίπτωση και έχουν να κάνουν κυρίως με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Όπου έχουμε προτιμήσει ανοξείδωτο χάλυβα πάντως, αυτό έχει γίνει για τις μορφοπλαστικές δυνατότητες που μας παρέχει και το μινιμαλιστικά αποτέλεσμα, την αντοχή του και φυσικά για το γεγονός ότι δεν οξειδώνεται, εφόσον βέβαια χρησιμοποιηθεί ο κατάλληλος τύπος».

Δείτε ένα ντοκιμαντέρ για τον Αλέξανδρο Τομπάζη 

Καταβολές από τον κυτταρικό μεταβολισμό των Ιαπώνων

Άλλα έργα του, το υπουργείο Μεταφορών, το δημαρχείο Κηφισιάς, το γυάλινο κτίριο  γραφείων της ΕΤΕΒΑ (1976) και φυσικά το συγκρότημα κατοικιών Δίφρος (1975).

Το τελευταίο αποτελείται από 4 παράλληλες συστοιχίες διαμπερών διαμερισμάτων που συνδέονται μεταξύ τους με πυρήνες κατακόρυφης κυκλοφορίας. Η μορφή του υποδηλώνει  σαφείς καταβολές από τον κυτταρικό μεταβολισμό των Ιαπώνων.

Τέλος, άξιο αναφοράς το έργο του ναού της Αγίας Τριάδος στη Fatima, στη Πορτογαλία (2007).

Ο Αλέξανδρος Τομπάζης αποτελεί αναμφισβήτητα έναν από τους σημαντικότερους αρχιτέκτονες των τελευταίων δεκαετιών. Σε όλα τα έργα του διακρίνεται η ευαισθησία του στον περιβάλλοντα χώρο, στον τρόπο με τον οποίο τα φυσικά στοιχεία συνδιαλέγονται με την ανθρώπινη ζωή. «Να θυμάσαι ότι το να χτίζεις, το τελικό αποτέλεσμα της αρχιτεκτονικής, δηλαδή,σημαίνει κατ΄ουσίαν να τραυματίζεις τον πλανήτη μας. Να είσαι λοιπόν τρυφερός και να πατάς ελαφριά, γιατί έχουμε μονάχα έναν στη διάθεσή μας» γράφει στο βιβλίο του, το 2008, «Γράμμα σ΄ έναν νέο αρχιτέκτονα» (εκδόσεις Libro).

Κτίριο γραφείων & παραγωγικών διαδικασιών χαμηλής όχλησης στην Αττική / Photo: ktirio.gr

«Δεν είναι λοιπόν τυχαίο το γεγονός ότι ο αρχιτέκτονας, ο οποίος έχει τιμηθεί με βραβεία σε περισσότερους από 110 διαγωνισμούς» γράφει η Κέλλυ Σώκου στο Βήμα, επίσης το 2008.

«Αν δεν βλέπεις με αισιοδοξία τον τόπο σου, αν δεν τον αγαπάς, καλύτερα να φύγεις. Η Αθήνα και έχει αλλάξει προς το καλύτερο τα τελευταία χρόνια και μπορεί να βελτιωθεί κι άλλο. Έχει να κάνει με το ενδιαφέρον που δείχνει ο καθένας στον δημόσιο χώρο. Αν σ΄ ενδιαφέρει το πράσινο, αν δεν ρυπαίνεις. Η εικόνα της πόλης διαμορφώνεται από όλους μας και δεν έχει να κάνει με μεμονωμένα κτίρια» θα της πει τότε ο σπουδαίος αυτός αρχιτέκτονας.

Επέκταση και εκσυγχρονισμός του Αρχαιολογικού Μουσείου Δελφών / Photo: ktirio.gr

Ναός Αγίας Τριάδος, Fatima / Photo: vintage-files.blogspot.com

Γενικό Νοσοκομείο στη Δυτική Θεσσαλονίκη / Photo: ktirio.gr

*Με στοιχεία από vintage-files.blogspot.com και ktirio.gr |*Κεντρική φωτό: ktirio.gr