«Ich bin ein Berliner» – Όταν ο Τζον Κένεντι είπε την ιστορική φράση

Eίναι 26 Ιουνίου 1963 και ένας από τους πιο δημοφιλείς και επιδραστικούς πολιτικούς άνδρες του 20ου αιώνα, ο  πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζον Κένεντι, απευθυνόμενος σε εκατοντάδες χιλιάδες κατοίκους του Δυτικού Βερολίνου, και έχοντας ταυτοχρόνα εκατομμύρια ακόμα αποδέκτες, είπε την ιστορική φράση: «Ich bin ein Berliner».

Συγκεκριμένα δήλωσε:

«Όλοι οι ελεύθεροι άνθρωποι, όπου και αν ζούν. Είναι πολίτες του Βερολίνου. Και γι’ αυτό, ως ελεύθερος άνθρωπος, με υπερηφάνεια δηλώνω στον κόσμο πως είμαι ένας Βερολινέζος».

Το ιστορικό πλαίσιο

Βρισκόμαστε στην κρισιμότερη ίσως περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, ο οποίος ξεκίνησε μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και θα ολοκληρωνόταν αρκετά χρόνια αργότερα, στα τέλη της δεκαετίας του ’80.

Το 1949, οι εχθρικές σχέσεις μεταξύ Δυτικών (ΗΠΑ, Αγγλία, Γαλλία) και Σοβιετικών, που ήταν οι κατοχικές δυνάμεις της ηττημένης Γερμανίας, οδηγούν στον χωρισμό της χώρας σε δύο διαφορετικά κράτη: την Ανατολική Γερμανία (Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας) και τη Δυτική Γερμανία (Ομοσπονδίακη Δημοκρατία της Γερμανίας).

Aρχικά, στα σύνορα μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Γερμανίας επικρατεί μία «χαλαρή» πολιτική διέλευσης. Όμως το 1961 αυτό σταματά φέρνοντας τα πάνω κάτω στη ζωή των Βερολινέζων.

Το τείχος του Βερολίνου υψώνεται

Οι Ανατολικοί αποφασίζουν να κλείσουν τα σύνορα μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας και έτσι το Βερολίνο, που αν και γεωγραφικά ανήκει εξολοκληρου στο ανατολικό κομμάτι της Γερμανίας, ως πρωτεύουσα είχε μοιραστεί μεταξύ Ανατολικών και Δυτικών, χωρίστηκε στα δύο.

Οικογένειες και αγαπημένα πρόσωπα χωρίζονται από συρματοπλέγματα και οδοφράγματα, που γρήγορα θα μετατρέπονταν σε τείχος.

Έτσι το Δυτικό Βερολίνο περικυκλωμένο από συρματοπλέγματα και τείχη των Ανατολικών πήρε τη μορφή μιας νησίδας των Δυτικών μέσα σε μια θάλασσα των Ανατολικών. Ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης αποκαλεί το Δυτικό Βερολίνο ως ένα κόκαλο στο λαιμό του.

Η διαιρεμένη Γερμανία. Με γκρι η Δυτική, με πράσινο η Ανατολική. Εντός της Ανατολικής διακρίνεται και το διαιρεμένο Βερολίνο.

Μία ανάσα από τη σύραξη

Τον Ιούνιο του 1963, ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση ισορροπούν σε τεντωμένο σχοινί. Η Κρίση των πυραύλων της Κούβας (η ΕΣΣΔ τοποθέτησε τον Οκτώβριο του 1962, βαλλιστικούς πυραύλους στη γειτονική των ΗΠΑ, Κούβα), είχε οδηγήσει τις δύο υπερδυνάμεις μία ανάσα από την εμπόλεμη σύραξη.

Μέσα λοιπόν σε αυτό το τεταμένο τμήμα, ο Τζον Κένεντι επισκέπτεται το Δυτικό Βερολίνο, το παγκόσμιο επίκεντρο του Ψυχρού Πολέμου. Και μιλώντας ζωντανά και απευθείας στους δυτικοβερολινέζους κατακεραυνώνει τη Σοβιετική Ένωση και τον Κομμουνισμό.

Όπως σημειώνει η Ειρήνη Μητροπούλου στο ηλεκτρονικό « ΒΗΜΑ» στις 26 Ιουνίου 2013:

«Ο Τζον Κένεντι επισκέφθηκε την Ευρώπη, στο αποκορύφωμα της δημοτικότητάς του, σε μια καλά οργανωμένη επιχείρηση γοητείας. Πουθενά δεν τον υποδέχθηκαν με τέτοιον ενθουσιασμό όσο στο Δυτικό Βερολίνο.

»Μίλησε στα σκαλιά του Δημαρχείου του Βερολίνου, μόλις μερικά μέτρα μακριά από το Τείχος, το οποίο είχε χτίσει η Ανατολική Γερμανία 22 μήνες νωρίτερα.

Κατήγγειλε το κομμουνιστικό καθεστώς και δείχνοντας το Τείχος είπε το «Ως ελεύθερος άνθρωπος, είμαι ένας Βερολινέζος».

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 27ης Ιουνίου 1963 δημοσίευοντας τηλεγράφημα από το Βερολίνο, παρουσίασε την ιστορική αυτή ομιλία του Κένεντι στο Βερολίνο ως εξής:

«“Άνεμοι αλλαγής πνέουν εις το Σιδηρούν Παραπέτασμα όπως και εις τον υπόλοιπον κόσμον. Η Ιστορία βαίνει εναντίον του μαρξιστικού δόγματος, δεν πηγαίνει προς αυτό”», εδήλωσε σήμερον ο Πρόεδρος Κέννεντυ εις λόγον που εξεφώνησεν εις το Πανεπιστήμιον του Δυτικού Βερολίνου, όπου έφθασε σήμερον, τελευταίον σταθμόν της περιοδείας του είς την Δυτικήν Γερμανίαν.

»Ο Αμερικανός ηγέτης ουχ ήττον δεν παρέλειψε να τονίση ότι η “ελευθερία προσκρούει εις πολλάς δυσχερείας και η δημοκρατία μας δεν είναι τέλεια. Ουδέποτε όμως υπεχρεώθημεν να εμποδίσωμεν τον λαόν μας από του να μας εγκαταλείψη».

Μνημείο που αναπαριστή την αυτομόληση του ανατολικογερμανού στρατιώτη Conrad Schumann. Πήδηξε το συρματόπλεγμα και έτρεξε προς την πλευρά του Δυτικού Βερολίνου το 1961.

Ροκ Σταρ

Οι Δυτικοβερολινέζοι υποδέχτηκαν τον Τζον Κένεντι σαν παγκόσμιας φήμης ροκ στάρ.

«Ο συνοδεύων τον κ. Κέννεντι επί του Τύπου εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου κ. Σάλινγκερ εχαρακτήρισε την σημερινή υποδοχή του Αμερικανού Προέδρου ως άνευ προηγουμένου. Πρόκειται, είπε, περί της πλέον μεγαλειώδους υποδοχής που έγινεν εις τον Πρόεδρον εις όλας τας ανα τον κόσμον περιοδείας του»

»Ένα εκατομμύριον Δυτικογερμανών – εκ των δύο εκατομμυρίων κατοίκων του Δυτ. Βερολίνου – υπεδέχθησαν τον κ. Κέννεντυ. Εις ωρισμένα σημεία της διαδρομής εντός της πόλεως, μέχρι της περιοχής της Πύλης του Βραδεμβούργου, η αστυνομική ζώνη διεσπάσθη.

»Συνοδευόμενος υπό του καγκελλαρίου Αντενάουερ, του κυβερνήτου – δημάρχου του Δυτικού Βερολίνου κ. Βίλλυ Μπράντ και άλλων Δυτικογερμανών αξιωματούχων, ο κ. Κέννεντυ ανήλθεν επί ειδικώς στηθείσης εξέδρας εις την περιοχήν της Πύλης του Βραδεμβούργου, από όπου κατώρθωσε να ιδή προς την κατεύθυσιν του ανατολικού – κομμουνιστικού – τομέως της διηρημένης πόλεως, παρά το γεγονός ότι από χθες οι κομμουνισταί είχαν ανεγείρει ξύλινον τείχος αρκετού ύψους, δια να παρεμποδίσουν την θέαν, ενώ εις τα τόξα της Πύλης είχαν αναρτήσει τεράστιας ερυθράς σημαίας.

Η αντίδραση των Ανατολικών

»Από μεγάλη απόστασιν, κάτοικοι του Ανατολικού Βερολίνου έσειον τα μανδήλια των προς τον Πρόεδρον. Εγνώσθη, εξ άλλου, ότι, ενώ το φέρον τον κ. Κέννεντυ αεροπλάνον διήρχετο υπεράνω του εδάφους της Ανατολικής Γερμανίας, σοβιετικά αεροπλάνα ίπταντο εις ένα εκ των τριών διαδρόμων προασβάσεως προς το Δυτικόν Βερολίνον, εις μεγάλην όμως απόστασιν από το προεδρικόν.

Στιγμιότυπο από την ομιλία του Κένεντι

Η ομιλία

»Αναφερθείς ειδικώς εις το θέμα του Βερολίνου, ο Πρόεδρος Κέννεντυ ετόνισεν ότι “μία πραγματική ειρήνη δεν θα καταστή δυνατή εις την Ευρώπην, εφόσον δεν παρέχεται εις το ένα τέταρτον των Γερμανών, το δικαίωμα της αυτοδιαθέσεως”.

»Eν συνεχεία απηύθυνεν έκκλησιν προς τον ελεύθερον κόσμον διά την εκ νέου ενοποίησιν της Γερμανίας εν ειρήνη και εξέφρασε την ελπίδαν ότι θα διαγραφούν εις το μέλλον πιθανότητες συμφιλιώσεως μεταξύ Ανατολής και Δύσεως.

»Κατά τον κ. Κέννεντυ, η διατήρησις του “στάτους κβο” καθ’όν χρόνον ο κόσμος αναμένει την βελτίωσιν της καταστάσεως, δεν αρκεί. “Η αποκατάστασις της ενότητος, είπε, θα καταστή, πιστεύομεν πραγματικότης κάποτες (…) Παρά ταύτα γνωρίζομεν ότι ένα αστυνομικόν κράτος επεβλήθη εις τον ανατολικόν τομέα αυτής της πόλεως και αυτής της χώρας. Κατά συνέπειαν, η ειρηνική αποκατάστασις της ενότητος του Βερολίνου και της Γερμανίας δεν θα είναι ούτε ταχεία, ούτεε ευχερής”.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 27.6.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Οι κατηγορίες των Ανατολικών

»Δέον να σημειωθή ότι εις σημείον του “τείχους του αίσχους” οι κομμουνισταί είχον αναρτήσει πινακίδα εις την οποίαν ετονίζετο ότι δια των συμφωνιών του Πότσδαμ η αμερικανική κυβέρνησις είχεν αναλάβει ωρισμένας υποχρεώσεις, μεταξύ των οποίων η εκρίζωσις του γερμανικού μιλιταρισμού, η παρεμπόδισις της αναβιώσεώς του κλπ. και προσετίθετο ότι η Ανατολική Γερμανία εξεπλήρωσε τας υποχρεώσεις αυτάς. “Πότε κ. Κέννεντυ, η Δυτική Γερμανία και το Δυτικόν Βερολίνον θα τας εκπληρώσουν;”

«Προσοχή, από το σημείο αυτό εγκαταλείπετε το Δυτικό Βερολίνο»

Βερολινέζος ή λουκουμάς;

Η φράση του Κένεντι «Ich bin ein Berliner» που έμεινε στην Ιστορία, γέννησε και μία παράπλευρη ιστορία που απέκτησε χαρακτήρα αστικού μύθου.

Σύμφωνα λοιπόν με τη δημοφιλή αυτή ιστορία, ο Kένεντι επηρεασμένος από τη μητρική του γλώσσα, την αγγλική, πριν τη λέξη Βερολινέζος, προσέθεσε και το άρθρο ein.

Όπως, δηλαδή, οι Αμερικανοί λενε: « I am an American» (Eίμαι Αμερικανός), θέλησε να πει «Ich bin ein Berliner» (Είμαι Βερολινέζος).

Για κακή του τύχη όμως, στα γερμανικά όταν η λέξη Berliner συνοδεύεται από άρθρο παραπέμπει σε ένα συγκεκριμένο είδος λουκουμά, που ονομάζεται Berliner.

Σύμφωνα λοιπόν με τον αστικό αυτό μύθο, όταν o Kένεντι, γεμάτος υπερηφάνια, δήλωσε «Ich bin ein Berliner» οι εκατοντάδες χιλιάδες ενθουσιώδεις Βερολινέζοι άκουσαν: «Eίμαι ένας λουκουμάς».

Η κρατούσα πάντως άποψη θέλει τους Βερολινέζους που άκουσαν το 1963 το «Ich bin ein Berliner» του Κένεντι να αντιλαμβάνονται αμέσως τι ήθελε να εκφράσει ο αμερικανός πρόεδρος, να εισπράττουν τα λόγια αυτά ως ένδειξη υπέρτατης αλληλεγγύης και να μην πηγαίνει το μυαλό τους στο αγαπημένο βερολινέζικο έδεσμα.