Καραγάτσης 2.0 – Είσαι με μας ή με τους άλλους; 

«Κι εκεί που απολάμβανα αμέριμνη το καλοκαίρι και τις χαρές του, με ενημέρωσαν ότι καθόμουν κάτω από ένα καραγάτσι» γράφει σιβυλλικά η Μ.Κ., καθηγήτρια φιλόλογος, φίλη, πρώην συνάδελφος και διορθώτρια στα περιοδικά κατά τη χρυσή εποχή τους. «Να σε ρωτήσω κάτι; Ο Καραγάτσης διδάσκεται στα σχολεία;» της στέλνω ευθύς αμέσως στο μέσετζερ χρησιμοποιώντας τη λέξη-κλειδί, του συγγραφέα, που λειτουργεί προσφάτως σαν κάρβουνο για τα γρανάζια της μηχανής του αλγόριθμου, των μηχανών αναζήτησης αλλά και των προσωπικών μας ραντάρ, όσων τουλάχιστον είμαστε εκτεθειμένοι νυχθημερόν σε ένα ατέρμονο σκρολάρισμα με τον δείκτη κολλημένο στην οθόνη.

«Υπάρχουν αποσπάσματα από έργα του, αλλά και διηγήματα, τόσο στο βιβλίο όσο και στην Τράπεζα Θεμάτων, αλλά είναι στην ευχέρεια των εκπαιδευτικών το αν θα τα διδάξουν» έρχεται η εμπεριστατωμένη απάντηση από τη Μ.Κ. και κάπως έτσι ξεκαθαρίζει ελαφρώς το τοπίο σε σχέση με το βασικό ερώτημα, το θέμα και το ανάθεμα των ημερών -υπάρχει επιλογή και αυτή η επιλογή είναι προσωπική.

Γιατί, ομολογουμένως, παρακολουθώντας την σοσιαλμιντιακή διαμάχη των τελευταίων ημερών για τη Μεγάλη Χίμαιρα του Μ. Καραγάτση και διαβάζοντας απόψεις ένθεν κακείθεν μπορεί πολύ εύκολα να αναφωνήσει κάποιος «μπέρδεμα, μεγάλο μπέρδεμα».

Όχι γιατί δε δίνει δεκάρα για τη δηκτική επισήμανση της νέας συγγραφέως Ρένας Λούνα, η οποία μέσα από το άρθρο της στη Lifo σταμπιλάρισε τα κακώς κείμενα μιας ολόκληρης γενιάς με τον ίδιο τον συγγραφέα της γενιάς του ΄30 στο επίκεντρο της καταγγελτικής πρόθεσής της, ούτε γιατί αγνοεί επιδεικτικά τους ένθερμους υπερασπιστές των ιερών αγελάδων της λογοτεχνίας -θα αναφωνήσει κάποιος «μπέρδεμα» γιατί, ενδεχομένως, ένιωσε να ασφυκτιά από την μανία των απόψεων, την ατσάλινη θεώρηση των ιδεών και την ιαβέρεια επιχειρηματολογία των δύο αντίπαλων παρατάξεων.

Κυρίως, όμως, γιατί οι υποστηρικτές της απόλυτης αλήθειας ως τάλισμαν και φυλακτό είναι το ίδιο αποθαρρυντικοί, το ίδιο αδιάφοροι με τους οπαδούς των θεωριών συνωμοσίας, όπως π.χ ότι ο Έλβις προσποιήθηκε τον θάνατό του, ο Χίτλερ δεν αυτοκτόνησε και ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος δεν έγινε ποτέ.

«Μ΄ αρέσει, δε μ΄αρέσει»

Το ψηφιακό καφενείο των σόσιαλ μίντια συχνά πυκνά φιλοξενεί τέτοιες αβίαστες περφόρμανς αντιδικίας του πληκτρολογίου -οι ταινίες του Λάνθιμου είναι σταθερά στο top 3 των αγαπημένων θεμάτων πληκτροπόλεμου, παραδείγματος χάριν, η Μαρίνα Σάττι και η μαξιμαλιστική, νεορεαλιστική φιλοσοφία της επίσης και -ποιος θα το φανταζόταν, αλήθεια;- οι Coldplay έσπειραν κι αυτοί τον διχασμό.

Στην αρχή είχαν έως και πλάκα αυτές οι αντεγκλήσεις, έμοιαζαν αθώες και υπέρ του διαλόγου. Με τον καιρό το πράγμα άλλαξε, οι πύρινες τοποθετήσεις πήραν τη θέση της απολυτότητας, κανείς δε στέκεται στο «μ΄ αρέσει, δε μ΄αρέσει» και σεντόνια δοξασιών γράφονται υπό τη μορφή θεσφάτων.

Ένα αόρατο «είσαι με μας ή με τους άλλους;» ίπταται πάνω από τα κεφάλια και τις καρδιές των χρηστών του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μιας κι εκεί έχει μεταφερθεί ο αγώνας. Το παλιό, καλό meme επιβεβαιώνεται περίτρανα:

-Είσαι με μας ή με τους άλλους;

-Με σας, με σας!

-Την πάτησες, εμείς είμαστε οι άλλοι.

«Γιατί η φιλολογικά αναγκαία κριτική παλαιότερων βιβλίων να καθίσταται επικίνδυνη και όχι αναγκαία» γράφει ο συγγραφέας και κριτικός Αντώνης Γουλιανός στο bookpress.gr μιλώντας για την Καραγατσαδιάδα των ημερών και συνεχίζει: «Όταν γίνεται όχι προς ακύρωση ιερών τεράτων αλλά προς καλύτερη ανάγνωσή τους. Η λογοτεχνία έτσι παραμένει ζωντανή, μέσα από τις επαναγνώσεις και τις κριτικές αποτιμήσεις, όχι μέσα από τη φίμωση» ενώ παράλληλα αποσαφηνίζει τη θέση του:

«Ο σεξισμός του Καραγάτση και λέγοντας σεξισμός εννοείται στην παρούσα περίπτωση η πεποίθηση που εκφράζεται στην Μεγάλη Χίμαιρα, μέσα από αρκετά σημεία του κειμένου, πως οι γυναίκες είναι δέσμιες του σώματός τους και πως αυτό το σώμα διαθέτει σημεία που “έλκονται” ανεμπόδιστα από την ανδρική τεστοστερόνη, είναι αδιαμφισβήτητος».

Οι υποστηρικτές της απόλυτης αλήθειας ως τάλισμαν και φυλακτό είναι το ίδιο αποθαρρυντικοί, το ίδιο αδιάφοροι με τους οπαδούς των θεωριών συνωμοσίας

Ένας παροντισμός διαρκείας 

Πολλοί διάσημοι (και αγαπημένοι) λογοτέχνες δεν ήταν φεμινιστές, μέσα στις προηγούμενες δεκαετίες -σιγά τη διαπίστωση. Ο Τζακ Κέρουακ, για παράδειγμα, παρ’ όλη τη θετική για το σεξ στάση της γενιάς των μπιτ, εξακολουθούσε να βλέπει τις γυναίκες ως διασκεδαστικούς αντιπερισπασμούς στις περιπέτειές του και όχι ως συνοδοιπόρους. Οι σύζυγοι απορρίπτονταν, οι φίλες αντικειμενοποιούνταν και οι σοβαρές συζητήσεις γίνονται μόνο με άλλους άνδρες.

Ή η Τζέιν Έιρ, από την άλλη, ενώ ήταν ένας κλασικός λογοτεχνικός πρωτοφεμινιστικός χαρακτήρας, γύρω της συνέβαιναν πολλές μπουνταλάδικες ανοησίες. Ο κύριος Ρότσεστερ μπορεί να ήταν ο γκρινιάρης άντρας των ονείρων της, αλλά κλείδωνε τη γυναίκα του στη σοφίτα αντί να αντιμετωπίσει με ευαισθησία την ψυχική της ασθένεια. Και δεν το έλεγε καν στην κοπέλα του ενώ παρουσιαζόταν ως ένας ρομαντικός ήρωας της εφηβείας μας.

«Εντέλει, δεν είναι το θέμα αν μας αρέσει ή όχι ο Καραγάτσης» γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης, διδάκτορας νεοελληνικής φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας, επίσης, στο bookpress.gr μιας και εισχώρησε και αυτή η παράμετρος στο ντιμπέιτ του δυαδικού κατακερματισμού, εάν δηλαδή ο Καραγάτσης είναι από τους σπουδαίους συγγραφείς ή όχι. «Ούτε αν μέσα στο έργο του υπάρχουν σεξιστικές αντιλήψεις. Αλήθεια, είναι δικές του, της εποχής του ή των ηρώων του; Κατ’ ουσία, το θέμα είναι αν η κριτική μας, ξεκινώντας από τον 21ο αιώνα με τις απόψεις και τις δικές μας προκαταλήψεις, το δικό μας σύστημα ηθικής και δεοντολογίας, που ίσως ανατραπεί στο μέλλον, μπορεί να εθελοτυφλεί για το παρελθόν, με έναν παροντισμό διαρκείας σε ό,τι οι πρόγονοι είχαν ως δεδομένη βάση. Κάθε έργο γεννιέται εν πλαισίω και δεν μπορεί να κρίνεται εν κενώ» καταλήγει.

«Αποφεύγω τη λέξη μισογυνισμός»

Ας πάμε λίγα χρόνια πίσω. Τότε που η φεμινιστική επιχειρηματολογία κατά του Μίλαν Κούντερα έδινε τον παλμό των ημερών του 1993 -εξόχως εύγλωττα και φωτεινά από την Τζόαν Σμιθ στο βιβλίο της «Misogynies», όπου υποστήριζε ότι «η εχθρότητα είναι ο κοινός παράγοντας σε όλα τα κείμενα του Κούντερα για τις γυναίκες. Αν κάτι υπονομεύσει μακροπρόθεσμα τη φήμη του συγγραφέα, αυτό ίσως είναι η απουσία συναισθηματικής ζωής στα μυθιστορήματά του ή ο συντριπτικός ανδροκεντρισμός του».

«Αποφεύγω τη λέξη μισογυνισμός» θα πει ο Τζόαν Σμιθ, «επειδή δεν νομίζω ότι μισεί τις γυναίκες ή ότι είναι σταθερά εχθρικός απέναντί τους, αλλά φαίνεται ότι βλέπει τον κόσμο από μια αποκλειστικά ανδρική οπτική γωνία, και αυτό περιορίζει αυτά που διαφορετικά θα μπορούσαν να είναι τα απεριόριστα επιτεύγματά του ως μυθιστοριογράφου και δοκιμιογράφου».

Ισχύει, άραγε, το ίδιο και για τον Μ. Καραγάτση; Ποιος ξέρει. Δε θα μάθουμε ποτέ.

«Ο Καραγάτσης κατηγορήθηκε ως προχειρογράφος, καθότι παραγωγικότατος. Ναι, πράγματι, καταπιάστηκε με ό,τι του έκανε κέφι και δεν τον δέσμευσαν ούτε ιδεολογίες, ούτε μόδες, ούτε εφήμερες τάσεις, είχε εμπιστοσύνη στον εαυτό του και πολλές φορές έγραφε στο πόδι. Με αποτελέσματα ανάμικτα, ασφαλώς, με αστοχίες, με υπερβολές» θα προσθέσει στη δημόσια αυτή κουβέντα ο Δημήτρης Αντωνίου στο oanagnostis.gr.

Επιμύθιο: Είναι και αυτή η απόσταση του ίντερνετ που μας ταμπουρώνει. Αν τα κουβεντιάζαμε από κοντά ίσως να ήμασταν πιο γλυκούληδες.