Οι πατάτες είναι το τέλειο λαχανικό αλλά τις τρώμε λάθος

Το 1996 οι Ηνωμένες Πολιτείες έφτασαν στο αποκορύφωμα της πατάτας. Οι Αμερικανοί κατανάλωναν 64 κιλά λαχανικών κάθε χρόνο – περισσότερα από κάθε άλλη φορά από τότε που άρχισαν οι σύγχρονες καταγραφές το 1970.

Μια συγκομιδή ρεκόρ είχε πλημμυρίσει τη χώρα με τόσες πολλές πατάτες που η κυβέρνηση έπρεπε να πληρώσει τους αγρότες για να τις χαρίσουν. Στον Λευκό Οίκο, οι Κλίντον έδιναν πατάτες -τηγανισμένες, μαριναρισμένες, βραστές, με ρίγανη, σε πριγκίπισσες και προέδρους σε επίσημα δείπνα.

«Ήταν μια τρελή εποχή», λέει ο Chris Voigt, του οποίου η μακρά καριέρα ως πατατοπαραγωγού ξεκίνησε στη φρενίτιδα της πατάτας στα τέλη της δεκαετίας του 1990. «Κυριολεκτικά μπορούσες να αγοράσεις κουβάδες με πατάτες τηγανιτές». Αλλά καθώς ο Voigt ανέβαινε στην πατατοβιομηχανία, μέχρι και εκτελεστικός διευθυντής της Επιτροπής Πατάτας της Πολιτείας της Ουάσινγκτον, η αμερικανική πατάτα βίωνε μια δραματική αλλαγή στην τύχη της.

Είναι λαχανικό η πατάτα;

Ο μέσος Αμερικανός τρώει σήμερα 30 τοις εκατό λιγότερες πατάτες απ’ ό,τι κατά τη διάρκεια της ακμής του λαχανικού, σε ένα ιστορικά χαμηλό επίπεδο των 45 κιλών ετησίως. Η πτώση της κατανάλωσης φρέσκων πατατών -για βράσιμο, ψήσιμο, πολτοποίηση και αχνιστή- ήταν ακόμη ταχύτερη. Το 2019, η κατανάλωση κατεψυγμένων πατατών ξεπέρασε για πρώτη φορά τις φρέσκες πατάτες, ανοίγοντας ένα χάσμα που συνεχίζει να διευρύνεται μετά την πανδημία.

Οι περισσότερες από αυτές τις κατεψυγμένες πατάτες καταναλώνονται ως τηγανητές πατάτες.

Αυτό έχει δει τα χωράφια πατάτας να γίνονται πεδίο μάχης για το μέλλον των τροφίμων στην Αμερική. Τον Δεκέμβριο του 2023, εμφανίστηκαν αναφορές ότι οι διατροφικές οδηγίες των ΗΠΑ ενδέχεται να αλλάξουν και να αποχαρακτηρίσουν τις πατάτες ως λαχανικό, αντικατοπτρίζοντας την προσέγγιση που ακολουθήθηκε στη Βρετανία. Υπήρξε τέτοιος σάλος που ο υπουργός Γεωργίας του αμερικανικού υπουργείου Γεωργίας Τόμας Βίλσακ αναγκάστηκε να γράψει επιστολή με την οποία διαβεβαίωνε τους γερουσιαστές ότι η υπηρεσία του δεν είχε τέτοια σχέδια.

Η λευκή πατάτα είναι ένα εγκληματικά υποτιμημένο τρόφιμο

Photo: Fernanda Martinez / Unsplash

Από καύσιμο του ανθρώπινου πολιτισμού σε σκουπιδοτροφή

Μπορεί να απέτυχε αυτή η ανακατάταξη, αλλά η πατάτα είχε μια θεαματική πτώση από τη χάρη της. Κάποτε αυτό το θαυματουργό λαχανικό με την υψηλή περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά ήταν το καύσιμο του ανθρώπινου πολιτισμού.

Τώρα η πατάτα στις ΗΠΑ έχει γίνει συνώνυμο ενός σκουπιδοτροφικού, βιομηχανοποιημένου συστήματος διατροφής που διοχετεύει κέρδη σε μια χούφτα εταιρείες εις βάρος της υγείας των ανθρώπων.

Μπορεί η ταπεινή πατάτα να επιτύχει την αποκατάσταση που της αξίζει;

Η λευκή πατάτα είναι ένα εγκληματικά υποτιμημένο τρόφιμο. Σε σύγκριση με άλλες βασικές τροφές με υδατάνθρακες, όπως τα ζυμαρικά, το λευκό ψωμί ή το ρύζι, οι πατάτες είναι πλούσιες σε βιταμίνη C, κάλιο και φυτικές ίνες. Είναι επίσης εκπληκτικά πλούσιες σε πρωτεΐνες. Αν πετύχετε τον ημερήσιο θερμιδικό σας στόχο τρώγοντας μόνο πατάτες, τότε θα υπερβείτε και τον ημερήσιο στόχο σας για την πρωτεΐνη, ο οποίος είναι 56 γραμμάρια για έναν άνδρα ηλικίας 31-50 ετών.

Οι πατάτες είναι γεμάτες με ακριβώς τα είδη των βιταμινών που χρειάζονται οι έγκυες γυναίκες

Ο Chris Voigt το γνωρίζει αυτό επειδή για 60 ημέρες το 2010 έτρωγε μόνο πατάτες. Και λίγο λάδι. Και μια φορά λίγο χυμό πίκλας. Αλλά το θέμα είναι ότι για δύο μήνες ο Voigt δεν επιβίωσε απλώς με πατάτες, αλλά ευδοκίμησε.

Μέχρι το τέλος της δίαιτας του ο Voigt είχε χάσει 21 κιλά, η χοληστερόλη του είχε μειωθεί κατά 41% και είχε σταματήσει να ροχαλίζει. «Νομίζω ότι προσωπικά απέδειξα ότι η πατάτα είναι εξαιρετικά θρεπτική, ανεξάρτητα από το πώς την τρώτε – είτε τη βράζετε είτε τηγανίζετε, είτε τη μαγειρεύετε στο φούρνο είτε στον ατμό», λέει ο Voigt.

Ο Voigt υιοθέτησε την ασυνήθιστη διατροφή του σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη σύσταση του Εθνικού Ινστιτούτου Ιατρικής να αποκλείσει τις λευκές πατάτες από ένα ομοσπονδιακό πρόγραμμα κουπονιών για γυναίκες και παιδιά με χαμηλό εισόδημα. Το ινστιτούτο υποστήριξε ότι οι Αμερικανοί έτρωγαν ήδη λευκές πατάτες σε άφθονες ποσότητες και δεν χρειάζονταν καμία ενθάρρυνση για να τρώνε περισσότερες. Ως επικεφαλής της Ουάσινγκτον για τις πατάτες, ο Voigt, όπως ήταν φυσικό, διαφώνησε. «Διατροφικά και επιστημονικά δεν είχε νόημα», λέει – οι πατάτες είναι γεμάτες με ακριβώς τα είδη των βιταμινών που χρειάζονται οι έγκυες γυναίκες.

Σε σύγκριση με άλλες βασικές τροφές με υδατάνθρακες, όπως τα ζυμαρικά, το λευκό ψωμί ή το ρύζι, οι πατάτες είναι πλούσιες σε βιταμίνη C, κάλιο και φυτικές ίνες

Photo: Monika Grabkowska / Unsplash

Οι πατάτες είναι απλώς καταπληκτικές από διατροφική άποψη

Καλλιεργήθηκαν για πρώτη φορά στις Άνδεις και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στην Ευρώπη από τους Ισπανούς αποικιοκράτες στα μέσα της δεκαετίας του 1500, όπου και αν καλλιεργήθηκαν οι πατάτες έδωσαν ώθηση στις τοπικές κοινωνίες.

Οι πατάτες ήταν κατάλληλες για καλλιέργεια σε δροσερά, υγρά, ευρωπαϊκά κλίματα και παρήγαγαν αληθινές γενναιοδωρίες σε σύγκριση με καθιερωμένες καλλιέργειες όπως το σιτάρι, το κριθάρι και η βρώμη.

Ένα στρέμμα χωραφιού μπορούσε να προσφέρει πάνω από 10 μετρικούς τόνους πατάτας, σύμφωνα με το ημερολόγιο ενός Βρετανού αγρότη του 18ου αιώνα. Η ίδια έκταση με σιτάρι θα απέδιδε μόνο 650 κιλά, οπότε δεν είναι περίεργο που κορυφαίοι στοχαστές άρχισαν να εξυμνούν την πατάτα. «Καμία τροφή δεν μπορεί να προσφέρει μια πιο αποφασιστική απόδειξη της θρεπτικής της ποιότητας ή του ότι είναι ιδιαίτερα κατάλληλη για την υγεία της ανθρώπινης διάπλασης», έγραψε ο φιλόσοφος Άνταμ Σμιθ στην επιδραστική πραγματεία του The Wealth of Nations.

Οι πατάτες σε ψηλώνουν

«Οι πατάτες μπορούν να καλλιεργηθούν σε πραγματικά μικρά αγροτεμάχια και οριακές εκτάσεις», λέει ο Nathan Nunn, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας, ο οποίος συνέταξε μια μελέτη που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η εισαγωγή της πατάτας ευθύνεται για το ένα τέταρτο περίπου της αύξησης του πληθυσμού στον Παλαιό Κόσμο μεταξύ 1700 και 1900.

Οι οικισμοί κοντά σε περιοχές που ήταν κατάλληλες για την καλλιέργεια πατάτας αναπτύχθηκαν και αστικοποιήθηκαν ταχύτερα. Οι Γάλλοι στρατιώτες που γεννήθηκαν σε χωριά που μπορούσαν να καλλιεργήσουν πατάτες ήταν κατά μισή ίντσα ψηλότεροι στα χρόνια μετά την έλευση της πατάτας στη χώρα.

Πουθενά στην Ευρώπη η υπόσχεση της πατάτας δεν ήταν πιο εμφανής από ό,τι στην Ιρλανδία. Η πατάτα έφτασε στις ακτές της πιθανότατα στις αρχές του 17ου αιώνα. Έναν αιώνα αργότερα ο πληθυσμός της είχε διπλασιαστεί σε 2 εκατομμύρια και μέχρι το 1845 είχε εκτοξευθεί σε 8,5 εκατομμύρια ανθρώπους -περισσότερο από το 90% των οποίων εξαρτιόταν απόλυτα από την πατάτα, γράφει ο John Reader στο Potato: A History of the Propitious Esculent.

Όταν μια μυκητολογική ασθένεια εξαφάνισε σχεδόν όλη τη συγκομιδή πατάτας της Ιρλανδίας το 1845, πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι πέθαναν σε αυτό που έγινε γνωστό ως Μεγάλος Λιμός, και ένας παρόμοιος αριθμός μετανάστευσε στη Βόρεια Αμερική, την Αυστραλία ή στη Μεγάλη Βρετανία -όπου η κυβέρνηση συνέχισε να εξάγει σιτηρά, κρέας, ακόμη και πατάτες από την Ιρλανδία παρά τον άγριο λιμό.

Δείτε το σχετικό βίντεο με τα οφέλη της πατάτας

Το θέμα είναι ότι ο τρόπος που τρώμε πατάτες έχει αλλάξει

Οι ίδιες ιδιότητες που έκαναν τις πατάτες μια τεράστια επιτυχία στην Ευρώπη -η φτήνια, η πανταχού παρούσα παρουσία τους και η διατροφική τους πυκνότητα- είναι σε μεγάλο βαθμό ο λόγος για τον οποίο τα τελευταία χρόνια έχουν αποκτήσει την ιδιότητα ενός λαχανικού δεύτερης κατηγορίας.

Μια δανική μελέτη παρατήρησης διαπίστωσε ότι η κατανάλωση πολλών πατατών -σε αντίθεση με άλλα λαχανικά- συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2. Άλλες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι η κατανάλωση πατάτας συνδέεται με καρδιομεταβολικούς παράγοντες κινδύνου, όπως η υψηλή αρτηριακή πίεση και η χοληστερόλη, αλλά τα στοιχεία για το αν αυτό οδηγεί σε περισσότερες ασθένειες και θανάτους είναι θολά.

Το θέμα είναι ότι ο τρόπος που τρώμε πατάτες έχει αλλάξει. Οι Αμερικανοί τρώνε πλέον 21 κιλά κατεψυγμένων (κυρίως τηγανητών) πατατών και επιπλέον 3,7 κιλά πατατάκια κάθε χρόνο. Και ενώ το τηγάνισμα των πατατών δεν μειώνει το θρεπτικό τους περιεχόμενο (στην πραγματικότητα αυξάνει τα επίπεδα των φυτικών ινών), προσθέτει ένα σωρό λίπος και αλάτι, τα οποία γνωρίζουμε ότι είναι κακά. Το πρόβλημα είναι ότι η βιομηχανία πατάτας εξαρτάται από αυτά τα τηγανητά προϊόντα, τα οποία αποτελούν σημαντικό τομέα ανάπτυξης, ενώ οι πωλήσεις φρέσκων πατατών συνεχίζουν να μειώνονται.

Σήμερα η πατάτα βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι

«Το μισώ όταν προσπαθούμε να απλοποιήσουμε τα πράγματα και να βάλουμε τα υγιεινά τρόφιμα εδώ και τα ανθυγιεινά εκεί», λέει ο Voigt. «Πρέπει πραγματικά να εξετάσετε ολόκληρη τη διατροφή που καταναλώνετε. Αυτή είναι η φιλοσοφία μου σε αυτό». Ωστόσο, η πρόσφατη αύξηση των κατεψυγμένων πατατών ενισχύεται από τα πρωινά που σερβίρονται όλη την ημέρα και τη μόδα για τις πατάτες τηγανιτές, γεγονός που στρέφει την εξίσωση σταθερά προς την ανθυγιεινή πλευρά της ισορροπίας.

Σήμερα η πατάτα βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Η ιστορία της πατάτας είναι η ιστορία της ανθρωπότητας, λένε ο Τομ και η Μέρεντιθ Χιουζ, οι οποίοι διαθέτουν μια συλλογή 8.000 αντικειμένων που σχετίζονται με την πατάτα. Το παντρεμένο ζευγάρι έχει επιμεληθεί εκθέσεις στο Σμιθσόνιαν, στον Βοτανικό Κήπο των Ηνωμένων Πολιτειών και στο Εθνικό Μουσείο Επιστήμης και Βιομηχανίας του Καναδά. «Είδαμε μια πορεία προς τα εμπρός με την αποστολή να εξερευνήσουμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια της πατάτας, και αυτό κάνουμε εδώ και 50 χρόνια» λέει ο Τομ.

Η πατάτα είναι ώριμη για ένα rebranding, λέει ο Voigt, αλλά η βιομηχανία δεν έχει τους πόρους μάρκετινγκ της βιομηχανίας βοείου κρέατος ή γαλακτοκομικών προϊόντων, οι οποίες έχουν ρίξει χρήματα στις προσπάθειες να παραμείνουν κεντρικά στη διατροφή των Αμερικανών.

*Με στοιχεία από wired.com