Θεοδώρα: Η πορεία της από τoυς ιπποδρόμους στον θρόνο του Βυζαντίου

Στις 28 Ιουνίου του 548 μ.Χ. πεθαίνει η αυτοκράτειρα Θεοδώρα, σύζυγος του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστινιανού.

Η Θεοδώρα, με τις αρετές και τις ικανότητές της, αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα συζύγου, που δεν αρκέστηκε σε έναν διακοσμητικό ρόλο στο πλάι του ηγέτη – συντρόφου της, αλλά αντιθέτως πήρε πρωτοβουλίες και άσκησε σημαντική επιρροή στις εξελίξεις του βασιλείου της, εν προκειμένω του Βυζαντίου.

Η δε πορεία της ως τον θρόνο του Βυζαντίου τοποθετεί τη Θεοδώρα ανάμεσα στις πιο ξεχωριστές προσωπικότητες της βυζαντινής και όχι μόνο ιστορίας.

«Ήταν πραγματικά συνταρακτική η ίδια η ζωή της Θεοδώρας», γράφει ο Φάνης Κλεάνθης στον «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ» της 4^ης Οκτωβρίου 1968.

« “Ορχηστρίς” και “εταίρα”, εμφανιζόταν στον Ιππόδρομο, σ’ ένα είδος παραστάσεων παντομίμας, που δίνονταν στα διαλείμματα των αρματοδρομιών. Οι παραστάσεις τελείωναν συνήθως μ’ ένα είδος…στρηπ-τηζ, στο οποίο ήταν άσσος η Θεοδώρα, που ήταν επίσης περίφημη “μίμος” κι έπαιζε αυτοσχέδιες κωμικές σκηνές, σαν τους σημερινούς κλόουν».

Το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» της 15ης Ιουλίου 1929, δημοσιεύει άρθρο του ιστορικού Arthur Weigall για την πορεία της Θεοδώρας από τη φτώχεια και τους βυζαντινούς ιπποδρόμους ως τα πλούτη και τον θρόνο του βυζαντίου.

Σύμφωνα με τον βυζαντινό λόγιο και ιστορικό Προκόπιο, η Θεοδώρα και οι αδερφές της Κομιτώ και Αναστασία, ορφανές από πατέρα, δούλευαν με τη μητέρα τους στην υπηρεσία του διεθυντή παραστάσεων των Βενετών, του δημοφιλούς ιπποδρομικού συλλόγου της Κωνσταντινούπολης.

Ανήλικη εταίρα

Οι ιστορικές πηγές ουσιαστικά περιγράφουν τη Θεοδώρα να μεγαλώνει μέσα σε συνθήκες πορνείας.

«Η Κομιτώ, μόλις εμεγάλωσε εβγήκε στη σκηνή, και γλήγορα έγινεν η ευνοούμενη των διεφθαρμένων θαμώνων του θεάτρου και του ιπποδρομίου.

»Μετά ένα-δύο έτη ηκολούθησε το παράδειγμά της και η αδελφή της Θεοδώρα και έτσι από παιδικής ηλικίας εβουτήχθη εις τα αίσχη του φαυλότατου εκείνου περιβάλλοντος.

»Η Θεοδώρα ήτο κομψό κοριτσάκι, με λεπτά χαρακτηριστικά και σοβαρά μαύρα μάτια. Αλλά το παρουσιαστικό της είχε κάτι το κακεντρεχές και αδιάντροπο, και έτσι γλήγορα διεκρίθη εις τους κωμικούς ρόλους.

»Ποτέ δεν έμαθε να χορεύη καλά, ούτε είχε φωνήν για τραγούδι. Εφ’ όσον όμως με τον καιρόν ανεπτύσσετο η ομορφιά της και η διασκεδαστικότης της, η φήμη της ηυξάνετο, και εν τέλει υπεσκέλισε την αδελφήν της.

»Οι άνδρες την ερωτεύοντο παραφόρως, και συχνά επήγαινε και εγευμάτιζε με 8-10 ταυτοχρόνως. Δεν είχε καμμίαν ηθικότητα, και από την εφηβικήν της ακόμη ηλικίαν είχε την φημήν ότι ήτο η πλέον διεφθαρμένη εταίρα όλης της Κωνσταντινουπόλεως.

»Η όψις της ήταν ωραία, αλλά με νεκρικήν ωχρότητα. Τα μάτια της όμως, με την έντονον έκφρασίν των, ήσαν γεμάτα φωτιά. Και καμμιά φορά η Θεοδώρα έδειχνε σημεία βαθειάς στοχαστικότητος, μεγάλης ευαισθησίας και τολμηράς περιφρονήσεως προς τους άνδρας.

Μητέρα στα 18

»Εις το 18ον έτος της ηλικίας της εγέννησε ένα κορίτσι από άγνωστον πατέρα. Αυτό την έκαμε λίγο να συνέλθη και να επιθυμή να φύγη από το διεφθαρμένον περιβάλλον όπου εζούσε. Τότε εγνωρίσθη με κάποιον ευγενή, ονόματι Εκήβολον, ο οποίος είχε διορισθή διοικητής της Πενταπόλεως, εις την βόρειον Αφρικήν.

»Εδέχθη προθύμως την πρότασίν του να τον ακολουθήση εις την έδραν του, ενεπιστεύθη το κοριτσάκι της είς γνωστόν της ανδρόγυνον, και διέπλευσε την Μεσόγειον με πολλάς ελπίδας.

»Αλλά μετά τινα χρόνον εφιλονείκησε ζωηρά με τον Εκήβολον, και έφυγε διά την Αλεξάνδρειαν, αποφασισμένη να εγκαταλείψη τον ακόλαστον βίον και να ζήση εργαζομένη. Έμαθε να γνέθη και να ράβη φορέματα, και ανεχώρησε πάλιν διά την Κωνσταντινούπολιν.

Η γνωριμία με τον Ιουστινιανό

»Εκεί την είδε μια μέρα ο Ιουστινιανός, ανεψιός και διάδοχος του βασιλεύοντος αυτοκρατόρος Ιουστίνου.

»Ευρίσκετο εις την μέσην του ηλικίαν και ήξευρε μερικά από το παρελθόν της Θεοδώρας, εγοητεύθη δε ζωηρά από την ωμορφιά της και από την ισχυρότητα του χαρακτήρος της, την οποίαν έδειξε με το να εγκαταλείψη την προτέραν της ζωήν.

Πρόσκαιρο εμπόδιο

»Η Θεοδώρα τον εσυμπάθησε αμέσως, και ο Ιουστινιανός την ερωτεύθηκε τρελλά και της εζήτησε να την πάρη σύζυγον. Αλλ΄ επενέβη η θεία του Ιουστινιανού Ευφημία η οποία υπεστήριζεν ότι κατά παλαιόν νόμον απηγορεύετο εις άνδρα συγκλητικόν να νυμφευθή γυναίκα η οποία είχε ανέβη εις την σκηνήν.

»Μετ’ ολίγον όμως απέθανεν η Ευφημία, και τότε ο Ιουστινιανός κατώρθωσε να καταργηθή ο νόμος και υπανδρεύθη την Θεοδώραν.

Αυτοκράτειρα

»Σε λίγο απέθανε και ο γηραιός αυτοκράτωρ, και έτσι αλματωδώς η Θεοδώρα, εις ηλικίαν 22 ετών, έγινε αυτοκράτειρα της Ανατολής και πλουσιωτέρα και ισχυροτέρα γυναίκα της υφηλίου.

(…)

»Ήρχισε να αισθάνεται την δύναμίν της, και οι αυλικοί αντελήφθησαν ότι είχε επιβολήν μεγαλειτέραν του συζύγου της. (…) Ήταν επίμονος και αυταρχικός αλλά, κάποτε και ολίγον δείλος. Ελάτρευεν όμως την σύζυγόν του, και προθύμως ήκουε τας συμβουλάς της διά τας κρατικάς υποθέσεις. Την άφηνε να ακολουθή την πολιτικήν της, ακόμη και όταν ήτο αντίθετος προς την ιδικήν του. (…)»

Η Θεοδώρα έκανε όλο και πιο αισθήτη την παρουσία της, προχωρώντας σε ηχηρές δράσεις και πρωτοβουλίες.

«Εμισούσε την διαφθοράν εις όλας τας μορφάς της. Κάποτε διέταξε και συνέλαβον 500 γυναίκας υπόπτου διαγωγής και τας εξώρισε εις ένα ανάκτορον του Βοσπόρου, το οποίον ωνόμασε οίκον μετανοίας.

»Τα έβαλε με κάποιον ανώτερον αυλικόν ονόματι Πρίσκον διότι δεν διήγε καλόν βίον, και τον απέστειλε διά της βίας εις το μοναστήριον της Κυζίκου όπου υποχρεωτικώς ησπάσθη ούτος το μοναχικόν σχήμα. (…)

»Επροκάλεσε την έκδοσιν νόμου απαγορεύοντος το εμπόριον της λευκής σαρκός και με χρήματά της εξηγόρασε την ελευθερίαν εκατοντάδων κορασίδων κλεισμένων εις οίκους ανοχής.

»Έθεσε τέρμα εις τα βάρβαρα θεάματα του ιπποδρομίου, κατά τα οποία εκυνηγούντο και εσφάζοντο άγρια θηρία προς τέρψιν των θεατών.

»Οι μεγιστάνες επερίμεναν εις τον αντιθάλαμόν της επί ώρας διά να τύχουν ακροάσεως. Έτσι εξεδεικείτο το ανδρικόν φύλον διά τα όσα είχεν υποφέρη εις την παιδικήν της ηλικίαν. Εισήγαγε νέαν αυλικήν εθιμοτυπίαν, η οποία υπεχρέωνε τους άνδρας να γονυπετούν εμπρός της.

»Είχεν απ’ ευθείας αλληλογραφίαν με τους ξένους πρεσβευτάς εν απουσία του συζύγου της. Και εις τα διαγγέλματα του αυτοκράτορος ανεφέρετο συχνά ότι η απόφασίς του ελήφθη κατά συβουλήν της αγαπημένης του βασιλίσσης.

Στη Στάση του Νίκα

»Έπειτα συνέβη η τρομερά στάσις του Νίκα (532 μ.Χ), όταν το ανάκτορον επολιορκήθη, η πόλις παρεδόθη εις τα φλόγας και η ζωή του αυτοκρατορικού ζεύγους εκινδύνευε.

»Όλα εφαίνοντο χαμένα, και ο Ιουστινιανός επρότεινε να φύγουν επί πλοίου. Τότε, εις την κρίσιν εκείνην, επεδείχθη το μεγαλείον του χαρακτήρος της Θεοδώρας. Εστράφη περιφρονητικά προς το έντρομον περιβάλλον της, και ηρώτησε τους άνδρας διατί εφοβούντο ν’ αποθάνουν αφού ο θάνατος θα μας εύρη όλους μίαν ημέραν.

“Δι’ ένα που εβασίλευσε, είπε, θα ήτο ανυπόφορον να ζήση εις την εξορίαν. Είθε να μην ιδώ ποτέ την ημέραν κατά την οποίαν όσοι με συναντούν δεν θα με προσαγορεύουν Δέσποιναν!

Αν θέλετε να σωθήτε, φύγετε, εύκολον είνε. Όσον αφορά εμέ, αποδέχομαι το παλαιόν λόγιον: ‘Καλόν εντάφιον είνε η βασιλεία!’”

»Η τόλμη της ενεψύχωσε τους παρόντας. Η αυτοκρατορική φρουρά έκαμε έξοδον και κατέστειλε την στάσιν.

Ο θάνατος

»Η Θεοδώρα απέθανε τω 547 (σ.σ. 548) εις νεαράν σχετικώς ηλικίαν, αφού όμως έζησε αρκετά διά να ιδή την αυτοκρατορικήν πρωτεύουσαν ανερχόμενην εις την μεγίστην της δόξαν και παρακολουθήση την τελείωσιν του περίφημου καθεδρικού ναού της Αγίας Σοφίας».