Ρωσικές ελίτ: Η «μυστικιστική σχέση» του Πούτιν με το Κίεβο – Πώς άλλαξαν στάση οι ολιγάρχες

Αλλαγή πλεύσης φαίνεται πως υπάρχει στις ρωσικές ελίτ και στους ολιγάρχες της Μόσχας, καθώς ενώ όταν ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία είχαν πάθει σοκ από τις δυτικές κυρώσεις που τους επιβλήθηκαν και θεωρούσαν ότι η προηγουμένη ζωή τους είχε τελειώσει, κάτι τέτοιο πλέον δεν ισχύει.

«Ο Πούτιν δεν θα ικανοποιηθεί κερδίζοντας το βορειοανατολικό τμήμα της Ουκρανίας. Το μόνο αποτέλεσμα που θα δεχτεί είναι η κατάληψη του Κιέβου. Ο Πούτιν τρέφει μια ιδιαίτερη, σχεδόν μυστικιστική σχέση με την ουκρανική πρωτεύουσα, την οποία θεωρεί ως το λίκνο του ρωσικού πολιτισμού».

Ενδεικτικό του κλίματος που επικρατούσε είναι πως ο πρώην επικεφαλής της μεγαλύτερης ναυπηγικής εταιρείας της χώρας, Ρομάν Τροτσένκο είχε πει σε έναν άλλο επιχειρηματία κατά τη διάρκεια τηλεφωνικής συνομιλίας που διέρρευσε τον Απρίλιο του 2023, πως «η Ρωσία που αγαπάμε βαθιά έπεσε στα χέρια ηλιθίων».

«Προσκολλώνται σε παράξενες, ξεπερασμένες ιδεολογίες του δέκατου ένατου αιώνα. Αυτό δεν μπορεί να έχει καλό τέλος. Θα καταλήξει σε καταστροφή», είχε προσθέσει.

Σε μια άλλη συνομιλία που διέρρευσε, ο διάσημος μουσικός παραγωγός Ισοσήφ Πριγκόζιν (δεν έχει σχέση με τον άλλοτε επικεφαλής της Wagner, Γεβγκένι Πριγκόζιν) αποκάλεσε τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν και την κυβέρνησή του «εγκληματίες».

Ορισμένοι από τους ολιγάρχες που βρίσκονταν στο εξωτερικό την εποχή της εισβολής αρνήθηκαν να επιστρέψουν στη Ρωσία, μεταξύ των οποίων ο Μιχαήλ Φρίντμαν, ιδιοκτήτης της μεγαλύτερης ιδιωτικής τράπεζας της χώρας.

Τι πιστεύουν για τον Πούτιν οι ρωσικές ελίτ

Ωστόσο, καθώς πλησίαζε το 2023, οι ελίτ άρχισαν να υποστηρίζουν τον πόλεμο. Περισσότεροι μουσικοί άρχισαν να ταξιδεύουν για να εμφανιστούν στα κατεχόμενα εδάφη. Τον Οκτώβριο, ο Φρίντμαν επέστρεψε στη Μόσχα από το Λονδίνο, έχοντας αποφασίσει ότι η ζωή στη Δύση υπό κυρώσεις ήταν ανυπόφορη και ότι η κατάσταση στη Ρωσία ήταν συγκριτικά άνετη.

Μιχαήλ Φρίντμαν (Πηγή: REUTERS/Sergei Karpukhin)

Σταμάτησαν οι νέες ηχογραφήσεις ολιγαρχών που γκρίνιαζαν για τον πόλεμο και πλέον είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι γίνονται τέτοιες συνομιλίες. Αυτό συμβαίνει επειδή οι ρωσικές ελίτ έχουν μάθει να σταματούν να ανησυχούν για τον πόλεμο. Έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η εισβολή, ακόμη και αν δεν την υποστηρίζουν ευθέως, είναι ένα ανεκτό γεγονός. Ως αποτέλεσμα, οι πιθανότητες να αμφισβητήσουν τις αποφάσεις του Κρεμλίνου -οι οποίες ήταν πάντα μικρές- έχουν εξαφανιστεί εντελώς. Και αντί να συζητούν για το αν θα υποστηρίξουν τον Πούτιν, οι ρωσικές ελίτ συζητούν τώρα ένα διαφορετικό ερώτημα: πώς θα μπορούσε να τελειώσει ο πόλεμος.

Έχουν διαφορετικές απαντήσεις. Ορισμένοι πιστεύουν ότι μια μεγάλη νίκη στο πεδίο της μάχης θα επέτρεπε στον Πούτιν να ισχυριστεί μια μερική νίκη και, ως εκ τούτου, να διακόψει τον πόλεμο. Άλλοι πιστεύουν ότι ο Πούτιν δεν θα σταματήσει μέχρι να φτάσει μέχρι το Κίεβο.

Κάποιοι είναι πεπεισμένοι ότι αυτό που πραγματικά έχει σημασία για τον Ρώσο πρόεδρο είναι η αντιπαράθεση με τη Δύση, όχι η νίκη στην Ουκρανία και ότι έτσι θα επιτεθεί σε ένα άλλο κράτος στην Ευρώπη, ανεξάρτητα από το τι θα συμβεί με την τρέχουσα σύγκρουση. Αλλά μερικοί απαισιόδοξοι υποστηρίζουν ότι η προϋπόθεση του ίδιου του ερωτήματος είναι λανθασμένη. Όπως το βλέπουν, ο πόλεμος εξυπηρετεί τα πολιτικά συμφέροντα του Πούτιν, και έτσι θα συνεχίσει να πολεμάει όσο ζει.

Πώς έμαθαν να σταματούν να ανησυχούν

Υπάρχουν πολλαπλοί λόγοι για τους οποίους οι ρωσικές ελίτ έχουν στραφεί προς τον Πούτιν. Ο ένας είναι ότι έχουν γίνει πιο προσεκτικοί καθώς η Μόσχα εντείνει τις διαφωνίες. Ένας άλλος, συναφής, είναι ότι καταλαβαίνουν ότι δεν έχει νόημα να διαμαρτύρονται.

Αλλά ίσως ο πιο σημαντικός λόγος για την αλλαγή τους είναι ότι έχουν αρχίσει να βλέπουν την εισβολή υπό ένα ριζικά διαφορετικό πρίσμα. Σήμερα, πιστεύουν ότι η Ρωσία υπερισχύει. Η Μόσχα, άλλωστε, σημειώνει σταθερά, αν και αργά, κέρδη στο πεδίο της μάχης. Η Ουκρανία είναι ταλαιπωρημένη και υποδεέστερη, λειτουργώντας με ένα τεράστιο μειονέκτημα πυροβολικού. Και η δυτική υποστήριξη προς το Κίεβο μειώνεται, θέτοντας σε κίνδυνο την πρόσβαση της Ουκρανίας σε στρατιωτικές προμήθειες.

«Είναι κακό να είσαι απόκληρος ως νικητής, αλλά είναι χειρότερο να είσαι απόκληρος ως ηττημένος», είπε ένας Ρώσος ολιγάρχης ο οποίος μίλησε στο Foreign Affairs υπό τον όρο της ανωνυμίας για λόγους ασφαλείας και είχε επικρίνει παλαιότερα τον πόλεμο αλλά πλέον δείχνει να συμβιβάζεται με την κατάσταση.

Ο ολιγάρχης είπε ότι τα πάντα στη Ρωσία έχουν αλλάξει: η στάση απέναντι στον Πούτιν, οι απόψεις για την Ουκρανία και οι απόψεις για τη Δύση. «Πρέπει να κερδίσουμε αυτόν τον πόλεμο. Διαφορετικά, δεν θα μας επιτρέψουν να ζήσουμε. Και, φυσικά, η Ρωσία θα καταρρεύσει», είπε χαρακτηριστικά.

Με αυτή την αλλαγή προοπτικής, οι ολιγάρχες συζητούν τώρα ποιες συνθήκες στην Ουκρανία θα μπορούσαν να αποτελέσουν νίκη. Για τους σχετικά αισιόδοξους, οποιοδήποτε επιτυχημένο επιθετικό κέρδος θα ήταν αρκετό, καθώς μια τέτοια νίκη θα ικανοποιούσε τον Πούτιν και θα γκρέμιζε το ηθικό της Ουκρανίας να απελευθερώσει περισσότερα εδάφη, ακόμη και αν δεν αποτρέψει τη χώρα από το να υπερασπιστεί ό,τι της έχει απομείνει. Πιστεύουν ότι ο πιο πιθανός στόχος αυτού του είδους της επίθεσης είναι το Χάρκοβο, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας.

Η «μυστικιστική σχέση» του Πούτιν με το Κίεβο

Μια ολομέτωπη επίθεση στο Χάρκοβο θα ήταν αποτρόπαια. Η πόλη, πρωτεύουσα της Ουκρανίας από το 1919 έως το 1934, ήταν ένα ζωντανό κέντρο ουκρανικού και ρωσικού πολιτισμού, επιστήμης και εκπαίδευσης πριν από την έναρξη του πολέμου. Εάν η Ρωσία προσπαθήσει να την καταλάβει, το Χάρκοβο θα βιώσει τη σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή των εναπομεινάντων υποδομών του, οδηγώντας σε ταχεία ερήμωση, καθώς οι ήδη λιγοστές βασικές υπηρεσίες θα είναι αδύνατο να διατηρηθούν. Οι άνθρωποι που θα παραμείνουν θα πρέπει να επιβιώσουν υπό ρωσική κατοχή.

Αλλά όσο φρικτό κι αν είναι αυτό το αποτέλεσμα, είναι το λιγότερο φρικτό όραμα που προασπίζονται οι ρωσικές ελίτ. Σύμφωνα με έναν επιχειρηματία με στενές διασυνδέσεις με το Κρεμλίνο, «ο Πούτιν δεν θα ικανοποιηθεί κερδίζοντας το βορειοανατολικό τμήμα της Ουκρανίας. Το μόνο αποτέλεσμα που θα δεχτεί είναι η κατάληψη του Κιέβου. Ο Πούτιν τρέφει μια ιδιαίτερη, σχεδόν μυστικιστική σχέση με την ουκρανική πρωτεύουσα, την οποία θεωρεί ως το λίκνο του ρωσικού πολιτισμού».

Ο Ρώσος πρόεδρος τρέφει ιδιαίτερη συμπάθεια για τη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου, ένα παλιό ορθόδοξο μοναστήρι, όπου πέρασε σχεδόν όλο τον χρόνο του κατά την τελευταία επίσημη επίσκεψή του στην πόλη, το 2013. Στη Λαύρα αναπαύονται αρκετοί σεβαστοί Ρώσοι άγιοι και ιστορικές προσωπικότητες, συμπεριλαμβανομένου του αυτοκρατορικού Ρώσου πρωθυπουργού Πιοτρ Στολίπιν, τον οποίο ο Πούτιν θαυμάζει βαθιά.

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν φιλάει μια εικόνα στη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου, 18 Απριλίου 2000 (Πηγή: EPA)

Ο Πούτιν ζήτησε μάλιστα την ανέγερση ενός αγάλματος του Στολίπιν, το οποίο τώρα στέκεται κοντά στο Κρεμλίνο. Η επιθυμία του να διατηρήσει τη Λαύρα μπορεί να εξηγήσει γιατί η Ρωσία δεν έχει βομβαρδίσει σε μεγάλο βαθμό το Κίεβο με τον τρόπο που έχει βομβαρδίσει άλλες ουκρανικές πόλεις. (Ο νέος υπουργός Άμυνας της Ρωσίας, ο βαθιά θρησκευόμενος Αντρέι Μπελούσοφ, έχει επίσης μεγάλη αδυναμία στη Λαύρα).

Μέτωπο σε μια σύγκρουση με τη Δύση

Όπως επισημαίνει στο άρθρο του στο Foreign Affairs, ο αρθρογράφος του Der Spiegel, Μιχαήλ Ζίγκαρ, εάν η Ρωσία ξεκινήσει μια δεύτερη εκστρατεία για την κατάληψη της ουκρανικής πρωτεύουσας, ο στρατός θα ξεκινήσει πιθανότατα την επίθεσή του στη Λευκορωσία, όπως ακριβώς έκανε το χειμώνα του 2022. Πιθανότατα θα περιλαμβάνει, όπως και τότε, ρωσικά στρατεύματα που κινούνται στη ραδιενεργή ερημιά γύρω από τον πυρηνικό σταθμό του Τσερνομπίλ.

Ωστόσο, πολλοί στη Μόσχα πιστεύουν ότι αυτή τη φορά, με τον στρατό της Ρωσίας σκληραγωγημένο και τα αποθέματα της Ουκρανίας αποδυναμωμένα, η χώρα τους θα μπορούσε να κερδίσει. Κατά την άποψη των ρωσικών ελίτ, οι Ουκρανοί είναι απλώς πολύ κουρασμένοι για να προβάλουν άλλη μια επίμονη άμυνα.

Για τον Πούτιν, ωστόσο, ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν αφορά μόνο -ή έστω κυρίως- την Ουκρανία. Αντιθέτως, άνθρωποι που βρίσκονται κοντά στον πρόεδρο της Ρωσίας λένε ότι βλέπει την εισβολή ως ένα μόνο μέτωπο σε μια σύγκρουση με τη Δύση. Αυτό σημαίνει ότι η επιτυχία της Ρωσίας στο πεδίο της μάχης μπορεί να μην είναι αρκετή για να ικανοποιήσει τον Πούτιν. Για να νικήσει τους πραγματικούς του εχθρούς, στις Βρυξέλλες και την Ουάσινγκτον, ο Πούτιν μπορεί να αισθάνεται ότι πρέπει να επιτεθεί σε ένα μέλος του ΝΑΤΟ.

Οι πιθανοί στόχοι

Σύμφωνα με τις ρωσικές ελίτ, ο πιο πιθανός στόχος θα ήταν η Εσθονία ή η Λετονία: οι δύο χώρες της Βαλτικής με μεγάλες ρωσικές μειονότητες. Σύμφωνα με τον Ζίγκαρ, η Μόσχα θα ακολουθούσε ένα γνωστό εγχειρίδιο. Πρώτον, μέλη της Ρωσικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας (FSB) θα έπειθαν τους ρωσόφωνους σε μία από τις δύο χώρες να ισχυριστούν ότι καταπιέζονται από μια νεοναζιστική κυβέρνηση και ότι χρειάζονται τη βοήθεια του Κρεμλίνου.

Σε απάντηση, ρωσικά στρατεύματα θα περνούσαν τα σύνορα και θα έπαιρναν τον έλεγχο δήμων σε ένα ανατολικό τμήμα ενός από τα δύο κράτη, όπως η κυρίως ρωσόφωνη εσθονική πόλη Νάρβα. Αυτή η εδαφική κατάληψη θα αποτελούσε μια βαρυσήμαντη πρόκληση για το ΝΑΤΟ. Με την κατάληψη της Νάρβα, ο Πούτιν θα δοκιμάσει αν το μπλοκ είναι πραγματικά πρόθυμο να διακινδυνεύσει έναν Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο για λίγα τετραγωνικά χιλιόμετρα στα ρωσικά σύνορα.

Βλαντίμιρ Πούτιν και Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος (Πηγή: Sputnik/Mikhail Tereschenko)

Στο παρελθόν, οι ρωσικές ελίτ δεν επιθυμούσαν να διακινδυνεύσουν πυρηνική σύγκρουση. Αλλά τώρα πολλοί από αυτούς έχουν πειστεί ότι το ΝΑΤΟ δεν θα τολμούσε να απαντήσει. Βλέπουν τη Δύση ως κουρασμένη και διχασμένη και, ως εκ τούτου, ενδιαφέρονται πολύ λιγότερο για έναν αγώνα εναντίον της Ρωσίας.

Πιστεύουν ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν και οι Ευρωπαίοι ηγέτες είναι αδύναμοι. Σε αυτό το πλαίσιο, πιστεύουν ότι το ΝΑΤΟ δεν θα συσπειρωνόταν ομόφωνα για να υπερασπιστεί μια χώρα που δέχεται επίθεση. Αντιθέτως, οι ρωσικές ελίτ πιστεύουν ότι το ΝΑΤΟ θα κατακλυστεί από τόσο πανικό και χάος που θα κάνει ελάχιστα πράγματα – καταστρέφοντας την αξιοπιστία των δυτικών κυβερνήσεων.

Μια τέτοια πρόκληση θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για τη Ρωσία κατά την προετοιμασία των αμερικανικών προεδρικών εκλογών. Το Κρεμλίνο μπορεί ακόμη και να πιστεύει ότι μια τέτοια κρίση θα υπονόμευε μοιραία τις πιθανότητες του Μπάιντεν.

Πώς θα αποδυναμώσει τον Μπάιντεν

Μια έκτακτη κατάσταση στη Βαλτική, στην οποία ο Μπάιντεν δεν θα εμπλεκόταν, θα μπορούσε να παρουσιάσει τον Αμερικανό πρόεδρο ως αδύναμο και ανίκανο να αποδείξει τον ισχυρισμό του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ότι το ΝΑΤΟ είναι ξεπερασμένο.

Όμως, σύμφωνα με τον Ζίγκαρ, ο Πούτιν, μπορεί επίσης να προσπαθήσει να αποδυναμώσει τον Μπάιντεν χωρίς να επιτεθεί στη Βαλτική. Οι περισσότερες πηγές μου πιστεύουν ότι ο Πούτιν θα μπορούσε να καταφέρει πλήγματα στον πρόεδρο κερδίζοντας απλώς περισσότερες μάχες στην Ουκρανία -και ότι θα προσπαθήσει να κάνει ακριβώς αυτό.

Το Κρεμλίνο θέλει να αποδυναμώσει τον Μπάιντεν ώστε να κερδίσει ο Τραμπ, δεδομένης της εκφρασμένης συμπάθειας του τελευταίου υποψηφίου προς τη Ρωσία. Ο Τραμπ, για παράδειγμα, έχει υποσχεθεί να τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία «μέσα σε 24 ώρες», αν εκλεγεί. Αλλά δεν πιστεύουν όλοι στη Ρωσία ότι ο πόλεμος θα τελειώσει αν εκλεγεί ο Τραμπ. Ορισμένοι πιστεύουν ότι ο πόλεμος δεν θα τελειώσει σε καμία περίπτωση.

Όπως είπε χαρακτηριστικά ένας επιχειρηματίας που βρίσκεται κοντά στο Κρεμλίνο, ο Πούτιν έχει αγαπήσει υπερβολικά τον πόλεμο, ο οποίος τον βοήθησε να κινητοποιήσει την κοινωνία, να φυλακίσει ορισμένους αντιφρονούντες, να σκοτώσει άλλους και να εξαναγκάσει τους περισσότερους από τους υπόλοιπους να εγκαταλείψουν τη χώρα. Ο πόλεμος έχει επίσης ενώσει τις ελίτ, οι οποίες αισθάνονται πλέον ανεπιθύμητες στη Δύση και βλέπουν τον Πούτιν ως τη μόνη τους ελπίδα για μια καλή ζωή. Ως αποτέλεσμα σημαίνει ότι υπάρχει λιγότερη πίεση στον Ρώσο πρόεδρο όσο ποτέ άλλοτε.

«Η ιδέα ενός ατελείωτου πολέμου στην Ουκρανία τρομοκρατεί τις ρωσικές ελίτ, η οποία εξακολουθεί να ελπίζει ότι η εισβολή θα ολοκληρωθεί. Ονειρεύονται να επιστρέψουν το συντομότερο δυνατό στην ειρηνική εποχή της 23ης Φεβρουαρίου 2022. Αλλά προς το παρόν, είναι σιωπηλοί και δεν βλέπουν καμία διέξοδο προς τα πίσω», καταλήγει ο Ζίγκαρ.