Ο θάνατος του Σωκράτη (399 π.Χ.), στον οποίον αφιερώσαμε την τελευταία σειρά άρθρων μας, συνέπεσε με την έλευση του 4ου αιώνα π.Χ., μιας κατεξοχήν μεταβατικής εποχής για την αθηναϊκή –και όχι μόνο– πολιτεία. Οι πληγές του πολυετούς Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ.) ήταν ασφαλώς ανοιχτές για τους ηττημένους και σαφέστατα αποδυναμωμένους Αθηναίους, η δε τρομοκρατία του καθεστώτος των Τριάκοντα Τυράννων είχε αφήσει το στίγμα της στην πόλη, παρά την επακολουθήσασα αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος από τον Θρασύβουλο και την παραχώρηση γενικής αμνηστίας προς αποκατάσταση της ειρήνης και της ομαλότητας στο εσωτερικό. Βεβαίως, σχετικά σύντομα, μετά και τη βραχείας διάρκειας σπαρτιατική ηγεμονία, οι Αθηναίοι κατόρθωσαν να συγκροτήσουν μια δεύτερη ναυτική συμμαχία, τη Β’ Αθηναϊκή Συμμαχία (377 π.Χ.), έναν ακριβώς αιώνα μετά την ξακουστή Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία (Συμμαχία της Δήλου). Ωστόσο, η κραταιά Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ., η πόλη που είχε οικοδομήσει τον Παρθενώνα, δεν υπήρχε πια, κι ούτε μπορούσε να ανασυσταθεί. Η ολοκληρωτική επιβολή των μακεδόνων μοναρχών ύστερα από λίγες δεκαετίες σηματοδότησε το τέλος των ψευδαισθήσεων και διαμόρφωσε ένα εντελώς νέο σκηνικό στο γεωγραφικό χώρο της ελληνικής επικράτειας.

Είναι αλήθεια, ασφαλώς, ότι οι Αθηναίοι του 4ου αιώνα π.Χ. δεν είχαν λησμονήσει τόσο σύντομα το ένδοξο παρελθόν της πόλης τους και το πολίτευμα των πατέρων τους (πάτριος πολιτεία ήταν ο όρος που χρησιμοποιούσαν για το εν μέρει ιδεατό αυτό πολίτευμα, που είχε εγκαθιδρυθεί από τον Σόλωνα και είχε μεταρρυθμιστεί από τον Κλεισθένη). Ωστόσο, το παλαιό αυτό μεγαλείο, τα παλαιά αυτά ιδανικά, όσο κι αν τους ενθουσίαζαν, βρίσκονταν σε αναντιστοιχία με τις νέες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, με τις νέες πνευματικές αναζητήσεις στην Αθήνα του 4ου αιώνα π.Χ.

Κατ’ αρχάς, η τάξη των γαιοκτημόνων αλλά και οι μικροί γεωργοί είχαν δεχτεί ισχυρά πλήγματα από τις καταστροφές που είχε επιφέρει ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, ενώ οι κυρίαρχες κερδοσκοπικές τάσεις οδήγησαν αναπότρεπτα στη δημιουργία νέου κεφαλαίου – χαρακτηριστικό παράδειγμα νεόπλουτου των πρώτων δεκαετιών του 4ου αιώνα π.Χ. αποτελεί ο απελεύθερος Πασίων, που αποκόμισε τεράστια κέρδη ως καινοτόμος τραπεζίτης και κατασκευαστής ασπίδων. Παράλληλα, τα ιδεώδη που είχε κληροδοτήσει η εποχή της αριστοκρατίας απώλεσαν τη μεγάλη σημασία που διατηρούσαν στο αποκορύφωμα της αθηναϊκής δόξας των Κλασικών Χρόνων, ενώ η χειραφέτηση του πνεύματος από τους δεσμούς με την πόλη, η προκληθείσα από τη σοφιστική έγερση των εφησυχασμένων συνειδήσεων, απέκτησε ασυγκράτητη ορμή.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, προοπτική αναπαράσταση του Παρθενώνος (του λαμπρότερου δημιουργήματος της κραταιάς Αθήνας του 5ου αιώνα π.Χ.) διά χειρός Αναστασίου Ορλάνδου (πηγή: Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης/ΥΣΜΑ, ysma.gr).

Headlines