Ο Ισμαήλ Κανταρέ ήθελε να δημιουργήσει μια κόλαση

Ο Ισμαήλ Κανταρέ, ήταν μόλις οκτώ ετών όταν ο Ενβέρ Χότζα πήρε την εξουσία στην Αλβανία. Ο Κανταρέ, συνήθιζε να λέει πώς για να ξεγλιστρίσει από την σκληρότητα της πολιτικής πραγματικότητας, βυθίζονταν στον κόσμο της λογοτεχνίας.

Οι ήρωες του ως παιδί, ήταν ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ -από τον οποίο εμπνεύστηκε δεόντως όταν διάβασε το έργο του Μακμπέθ-, ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες και ο Δάντης.

«Είναι πολύ απλό και λογικό, ξεκίνησα να γράφω σε ηλικία έντεκα ετών. Εκείνη την εποχή οι συγγραφείς δεν προβάλλονταν εξαιτίας πολιτικών και ιδεολογικών λόγων. Για αυτό τον λόγο υποστηρίζω ότι εξυμνώντας την λογοτεχνία ουσιαστικά μου δόθηκε η ευκαιρία να ανακαλύψω την ελευθερία», είχε πει ο συγγραφέας σε συνέντευξη του στο ειδησιογραφικό κανάλι Euronews το 2009.

Θρύλοι και μύθοι

Για να ξεφύγει από τις διώξεις του καθεστώτος – 6.000 αντιφρονούντες εκτελέστηκαν και χιλιάδες Αλβανοί στάλθηκαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας-, ο Κανταρέ επέλεξε να συμπορευτεί βραχυπρόθεσμα με το καθεστώς.

Για δώδεκα χρόνια ήταν βουλευτικό μέλος της Λαϊκή Συνέλευση της Αλβανίας και άνηκε στην Ένωση Συγγραφέων του καθεστώτος. Το 1973 κυκλοφόρησε το βιβλίο «Ο Μεγάλος Χειμώνας», το οποίο εστιάζει κατά κύριο λόγο στην οπτική γωνία του Μπέσνικ Στρούγκα, ενός κυβερνητικού δημοσιογράφου και διερμηνέα.

Ο Στρούγκα συνοδεύει την αλβανική αντιπροσωπεία, με επικεφαλής, φυσικά, τον Ενβέρ Χότζα, στις συσκέψεις Χότζα – ΕΣΣΔ που καταλήγουν σε απομάκρυνση και διακοπή δεσμών. Ο Κανταρέ σε αυτό το έργο,προσσεγίζει τον Χότζα, ως πολιτική φιγούρα, με τρόπο που εμπνέει συμπάθεια.

Φωτογραφία: Ισμαήλ Κανταρέ, Ντρίτερο Αγκόλι, Λαζερ Στανί, Αζίζ Νεσίν | Flickr

Αργότερα βεβαίως θα αποκαλύψει ότι το έκανε για να έχει την εύνοια του. «Να συμβαδίσω με τις δικές μου πεποιθήσεις, που σήμαινε θάνατο- πλήρη σιωπή, που σήμαινε ένα άλλο είδος θανάτου- ή να προχωρήσω σε δωροδοκία».

Ωστόσο, το πλούσιο συγγραφικό βιογραφικό του Κανταρέ, διακρίνεται κατά κύριο λόγο από αντικαθεστωτικά έργα. Λαμπρό παράδειγμα, αποτελεί το «Παλάτι των ονείρων» το οποίο κυκλοφόρησε το 1981.

Ο πολυμήχανος Κανταρέ, εφευρίσκει αλληγορίες, ανατρέχει σε θρύλους, κάνει όπλο του την σάτιρα και επιτίθεται στην δικτατορία. «Πάντα ήθελα να δημιουργήσω μια κόλαση», είπε ο Κανταρέ για το εν λόγω έργο. Σε αυτή την κόλαση, οι άνθρωποι καταπονούνται ακατάπαυστα από τους δυνάστες τους, σε σημείο που τα όνειρα εκλείπουν και οδεύουν προς την αιώνια αγκαλιά του Μορφέα.

«Στρατηγός της νεκρής στρατιάς»

Το 1963, ο αείμνηστος Ισμαήλ Κανταρέ έγραψε τον «Στρατηγό της νεκρής στρατιάς». Οι κριτικοί -φίλοι του Χότζα- το αποκήρυξαν τότε ως κοσμοπολίτικο καθώς ο Κανταρέ δεν εξέφραζε μένος για τον Ιταλό πρωταγωνιστή του.

Το 1965, οι αρχές απαγόρευσαν το [δεύτερο] πολιτικό μυθιστόρημα «Τέρας» που στην πραγματικότητα είναι ο Δούρειος Ίππος, αφού δημοσιεύθηκε σε ένα λογοτεχνικό περιοδικό της εποχής. Για τουλάχιστον εικοσιπέντε χρόνια έμεινε σε κάποιο σκονισμένο ράφι.

Πέντε χρόνια αργότερα, το 1970, ήρθε η παγκόσμια καταξίωση και η συγγραφική του πορεία άλλαξε ολοσχερώς. Ο «Στρατηγός της νεκρής στρατιάς» το γκροτεσκικό έργο που ακροβατεί ανάμεσα σε Όργουελ και Κούντερα μεταφράστηκε στα Γαλλικά.

Όλη η Ευρώπη άρχισε να προσκυνά το μεγαλείο του συγγραφέα από την βαλκανική χώρα της νοτιοανατολικής Ευρώπης, την Αλβανία.

Ο «Στρατηγός της νεκρής στρατιάς» τοποθετείται είκοσι χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ένας Ιταλός στρατηγός, έχοντας για συντροφιά έναν Ιταλό ιερέα, στέλνεται στην Αλβανία για να εντοπίσει και να πάρει πίσω ότι απέμεινε από χιλιάδες σκοτωμένους στρατιώτες. Κανείς όμως δεν γνωρίζει που βρίσκονται τα οστά τους.

Ο στρατηγός αναλαμβάνει να εντοπίσει τους σωρούς, να τους ξεθάψει, και μέσα από ανύπαρκτα αρχεία να τους ταυτοποιήσει. Η πίστη του στην αποστολή και η αλαζονεία του, η οποία έχει ένα περιτύλιγμα εθνικής υπερηφάνειας, σιγά – σιγά καταρρέει, κατακερματίζεται.

«Η βεντέτα τους μοιάζει με θεατρικό έργο γραμμένο σύμφωνα με όλους τους νόμους της τραγωδίας», αναφωνεί ο ιερέας προκειμένου να τον προειδοποιήσει για το τι συμβάινει αν προσβάλλεις την τιμή στα βαλκανικά εδάφη.

Ο στρατηγός, αδιαφορεί. Αυτοπροσκαλείται σε έναν γάμο ενός μικρού χωριού, αγνοώντας την σοφία του ιερέα. «Δεν μπορεί να υπάρχει απειλή» πιστεύει. «Ο θάνατος απαιτεί σεβασμό», απαντά ο ιερέας.

«Δεν κατέχουν την ίδια θέση στη μνήμη του έθνους»

Ο Κανταρέ ο οποίος άφησε πίσω την πατρίδα του, την Αλβανία, το 1990 και μετακόμισε στην Γαλλία, όπου το 1996 εξελέγη αναπληρωματικό μέλος της L’Académie des Sciences Morales et Politiques (Γαλλικής Ακαδημίας Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών) το καλοκαίρι του 1998, έδωσε μια συνέντευξη στην σπουδαία συγγραφέα και εκδότρια Σούσα Γκάπι και την εφημερίδα The Paris Review.

Οι δυό τους μίλησαν για το βάθος και την μαγεία της αλβανικής γλώσσας αλλά και για τους σπουδαίους Αλβανούς συγγραφείς που όρισαν την λογοτεχνία της χώρας.

«Τι γίνεται με την αλβανική λογοτεχνία; Ποια είναι η προέλευσή της; Υπάρχει αλβανικός Δάντης, Σαίξπηρ ή Γκαίτε;» τον ρώτησε η Γκάπι σε κάποιο σημείο της συνέντευξης.

«Οι πηγές της είναι κυρίως προφορικές. Το πρώτο λογοτεχνικό βιβλίο στα αλβανικά εκδόθηκε τον δέκατο έκτο αιώνα και ήταν μια μετάφραση της Βίβλου. Η χώρα ήταν τότε καθολική. Μετά από αυτό υπήρξαν συγγραφείς. Ο θεμελιωτής της αλβανικής λογοτεχνίας είναι ο συγγραφέας του δέκατου ένατου αιώνα Naim Frasheri. Μπορεί να μην έχει το μεγαλείο του Δάντη ή του Σαίξπηρ, είναι όμως εμβληματική προσωπικότητα».

»Έγραψε επικά ποιήματα, καθώς και λυρική ποίηση, για να αφυπνίσει την εθνική συνείδηση της Αλβανίας. Μετά από αυτόν ήρθε ο Gjergj Fishta. Μπορούμε να πούμε ότι αυτοί οι δύο είναι οι γίγαντες της αλβανικής λογοτεχνίας, αυτοί που μελετούν τα παιδιά στο σχολείο. Αργότερα ήρθαν και άλλοι ποιητές και συγγραφείς που παρήγαγαν ίσως καλύτερα έργα από αυτούς τους δύο, αλλά δεν κατέχουν την ίδια θέση στη μνήμη του έθνους», απάντησε ο Κανταρέ. 

Ο Κανταρέ, ο οποίος αντλούσε έμπνευση με το κουτάλι από τον αρχαίο ελληνικό κόσμο και τους τραγικούς ποιητές, σε εκείνη την καλοκαιρινή συνέντευξη του τεύχους 147, εξέφρασε μια ενδιαφέρουσα άποψη περί αλβανικής γλώσσας.

«Για μένα, ως συγγραφέας, η αλβανική γλώσσα είναι απλώς ένα εξαιρετικό μέσο έκφρασης – πλούσιο, εύπλαστο, ευέλικτο. Όπως έχω πει στο τελευταίο μου μυθιστόρημα, Spiritus, έχει ιδιαιτερότητες που υπάρχουν μόνο στα αρχαία ελληνικά, κάτι που σε φέρνει σε επαφή με τη διανόηση της αρχαιότητας».

»Για παράδειγμα, υπάρχουν αλβανικά ρήματα που μπορούν να έχουν τόσο ευεργετική όσο και κακόβουλη σημασία, όπως ακριβώς και στα αρχαία ελληνικά, και αυτό διευκολύνει τη μετάφραση των ελληνικών τραγωδιών, καθώς και του Σαίξπηρ, ο οποίος είναι ο πιο κοντινός Ευρωπαίος συγγραφέας στους Έλληνες τραγικούς. Όταν ο Νίτσε λέει ότι η ελληνική τραγωδία αυτοκτόνησε νεαρή γιατί έζησε μόνο εκατό χρόνια, έχει δίκιο. Αλλά από μια σφαιρική οπτική, άντεξε μέχρι τον Σαίξπηρ και συνεχίζει μέχρι σήμερα. Από την άλλη πλευρά, πιστεύω ότι η εποχή της επικής ποίησης έχει τελειώσει. Όσο για το μυθιστόρημα, είναι ακόμη πολύ νέα. Έχει μόλις αρχίσει».

*Κεντρική φωτογραφία θέματος:  Albanian State Archive | Wikimedia Commons | Public Domain