Ιαπωνία: Η ζωή στον τόπο όπου ο «μοναχικός θάνατος» αποτελεί μία νέα επιδημία

«Χαιρετιόμαστε περιστασιακά, και αυτό είναι όλο. Αν ένας από τους γείτονές μου πεθάνει, δεν είμαι σίγουρη ότι θα το αντιληφθώ», λέει η 76χρονη Noriko Shikama, η οποία ζει μόνη της σε ένα διαμέρισμα σε προάστιο του Τόκιο.

Η Noriko πηγαίνει συχνά στο κέντρο υποδοχής Iki Iki όπου μαζί με τους υπόλοιπους κατοίκους, πάνω απ’ τα φλιτζάνια καφέ ξετυλίγονται συζητήσεις από τα πλεονεκτήματα βαφής των γκρίζων μαλλιών μέχρι τα νέα για τον τελευταίο μοναχικό θάνατο ή αλλιώς kodokushi που ορίζεται επίσημα ως ο θάνατος κατά τον οποίο ένα άτομο «φεύγει» χωρίς να το φροντίζει κανείς και του οποίου το πτώμα βρίσκεται μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα.

Αυτή τη φορά επρόκειτο για μία γυναίκα, της οποία η σορός ανακαλύφθηκε ύστερα από πέντε μήνες από τον θάνατό της. Ο λόγος που εντοπίστηκε είναι πως οι γείτονές της δεν την είχαν δει για καιρό στο μπαλκόνι της.

«Η μυρωδιά σε κυριεύει… σου μένει για πάντα», σχολιάζει η Noriko.

Σχεδόν 22.000 άνθρωποι στην Ιαπωνία πέθαναν μόνοι τους στο σπίτι τους κατά τους τρεις πρώτους μήνες του τρέχοντος έτους, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της εθνικής αστυνομικής υπηρεσίας, περίπου το 80% από αυτούς ήταν ηλικίας 65 ετών και άνω. Μέχρι το τέλος του έτους, η υπηρεσία εκτιμά ότι οι περιπτώσεις αντίστοιχων θανάτων θα φθάσουν τις 68.000, σε σύγκριση με τις περίπου 27.000 που είχαν φτάσει το 2011.

«Δεν θέλαμε να ξανασυμβεί κάτι φρικτό σαν κι αυτό»

Η Tokiwadaira στην πόλη Matsudo ήταν η πρώτη κοινότητα που ήρθε αντιμέτωπη με το θλιβερό φαινόμενο πριν από δύο δεκαετίες, με την ανακάλυψη ενός άνδρα, το πτώμα του οποίου βρισκόταν στο διαμέρισμά του επί τρία χρόνια. Το ενοίκιο και οι λογαριασμοί του πληρωνόντουσαν αυτόματα και ο θάνατός του έγινε αντιληπτός μόνο όταν τελείωσαν τα χρήματά του.

«Το διαμέρισμα δεν ήταν το είδος του χώρου όπου θα μπορούσες να φανταστείς να ζει ένας άνθρωπος», λέει η Aiko Oshima, αναπληρώτρια επικεφαλής της Ένωσης Κατοίκων Tokiwadaira. «Δεν θέλαμε να ξανασυμβεί κάτι φρικτό σαν κι αυτό», τονίζει.

«Ήταν ένα ζωντανό μέρος. Τώρα όλοι γερνάνε»

Όταν οι πρώτοι ένοικοι μετακόμισαν εδώ πριν από έξι και πλέον δεκαετίες, τα τετραώροφα διαμερίσματα της Tokiwadaira θεωρούνταν ονειρεμένα καταλύματα για νέες οικογένειες.

Η γειτονιά αντηχούσε από τα γέλια των παιδιών που έπαιζαν στις λεωφόρους.

«Η οικονομία ανθούσε τότε και οι οικογένειες ήθελαν απεγνωσμένα να ζήσουν εδώ. Ήταν ένα ζωντανό μέρος. Αλλά τώρα όλοι γερνούν», λέει η Oshima, η οποία μετακόμισε στη Tokiwadaira με τον σύζυγό της και τον μικρό της γιο το 1961, όταν το συγκρότημα φιλοξενούσε 15.000 ανθρώπους.

Τώρα, καθώς ο πληθυσμός της Ιαπωνίας συνεχίζει να γερνάει, όλο και περισσότεροι άνθρωποι περνούν τα τελευταία χρόνια της ζωής τους στην απομόνωση. Ο αριθμός των ατόμων άνω των 65 ετών που ζουν μόνοι τους ανερχόταν σε 7,38 εκατομμύρια το 2020 και αναμένεται να αυξηθεί σε σχεδόν 11 εκατομμύρια μέχρι το 2050, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Έρευνας για τον Πληθυσμό και την Κοινωνική Ασφάλιση.

«Η πιθανότητα του μοναχικού θανάτου είναι βέβαιο ότι θα αυξηθεί στην κοινωνία»

Σύμφωνα με την απογραφή του 2020, τα μονοπρόσωπα νοικοκυριά αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 38% του συνόλου των νοικοκυριών, σημειώνοντας αύξηση 13,3% σε σχέση με την προηγούμενη έρευνα που πραγματοποιήθηκε πέντε χρόνια νωρίτερα.

«Η πιθανότητα μοναχικού θανάτου είναι βέβαιο ότι θα αυξηθεί στην κοινωνία από εδώ και στο εξής», δήλωσε τον περασμένο μήνα ο υπουργός Υγείας, Keizo Takemi. «Είναι σημαντικό να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα κατά μέτωπο».

Αισθητήρες κίνησης και εθελοντικές περιπολίες

Στη Tokiwadaira, εκτιμάται ότι το 54% των κατοίκων είναι ηλικίας άνω των 64 ετών και 1.000 από τους 7.000 κατοίκους ζουν μόνοι τους.

Όμως μια σειρά θανάτων kodokushi ώθησε τους κατοίκους της περιοχής να δράσουν. Έτσι ο σύλλογός τους δημιούργησε μια τηλεφωνική γραμμή για τους ανήσυχους γείτονες που ειδοποιούσαν τις αρχές και το 2004 ξεκίνησε μια εκστρατεία, η οποία έχει γίνει πρότυπο για άλλους οικισμούς.

«Θα έλεγα ψέματα αν έλεγα ότι δεν ανησυχώ μήπως πεθάνω μόνη μου»

Φέτος, το συγκρότημα εισήγαγε την κλήση kizuna «κοινωνικός δεσμός», μια συσκευή παρακολούθησης εξοπλισμένη με αισθητήρες που επιβεβαιώνει ότι ο ένοικος του διαμερίσματος μετακινείται.

Οι περιπολίες των εθελοντών βασίζονται επίσης στα σημάδια που δείχνουν ότι δεν είναι όλα καλά: τα ρούχα που αφήνονται στα μπαλκόνια αφού έχουν στεγνώσει, οι κουρτίνες τραβηγμένες κατά τη διάρκεια της ημέρας, οι παραδόσεις αλληλογραφίας και εφημερίδων που δεν παραλαμβάνονται και τα φώτα που μένουν αναμμένα όλη τη νύχτα.

«Αυτή είναι η πραγματικότητα… και συμβαίνει τώρα»

Η Oshima, μιλώντας στον Guardian, ανοίγει ένα άλμπουμ με φωτογραφίες των θυμάτων του kodokushi και όσο οδυνηρό και αν είναι όπως λέει αποτελούν μια σημαντική υπενθύμιση του τι συμβαίνει όταν οι κοινοτικοί δεσμοί δίνουν τη θέση τους στην κοινωνική απομόνωση.

«Όταν τις δείχνω σε αξιωματούχους και εθελοντές που επισκέπτονται την πρόνοια, είναι εμφανώς αναστατωμένοι», λέει. «Αλλά τους λέω ότι αυτή είναι η πραγματικότητα του μοναχικού θανάτου … και συμβαίνει τώρα, όχι μακριά από το Τόκιο».

«Δεν έχω ιδέα τι είδους άνθρωποι είναι οι γείτονές μου»

Η 87χρονη Yoko Kohama η οποία ζει μόνη της αφού ο σύζυγός της πέθανε πριν από 8 χρόνια, περνάει τώρα τις ημέρες της χαζεύοντας στο tablet της και φτιάχνοντας ξινά δαμάσκηνα umeboshi.

«Δεν τα πάω και τόσο καλά», λέει η Kohama όταν η Shikama τη ρωτάει πώς είναι. Από τότε που ο σκύλος της —συνοδοιπόρος της επί 18 χρόνια— πέθανε πέρυσι, η επαφή της με τον έξω κόσμο έχει περιοριστεί σε μία την εβδομάδα.

«Παίρνω μια μέτρια σύνταξη και ανησυχώ για την υγεία μου», λέει η ίδια, γνέφοντας προς ένα κουτί με δοσομετρητές που περιέχει φάρμακα για μια χρόνια πνευμονική πάθηση. «Δεν έχω ιδέα τι είδους άνθρωποι είναι οι γείτονές μου. Νόμιζα ότι θα έκανα φίλους όταν μετακομίσαμε εδώ, αλλά δεν συνέβη κάτι τέτοιο».

«Θα έλεγα ψέματα αν έλεγα ότι δεν ανησυχώ μήπως πεθάνω μόνη μου. Αλλά δεν έχουμε κανέναν έλεγχο για το πότε και πώς θα πεθάνουμε. Αυτό εξαρτάται από τον Θεό», καταλήγει.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Justin McCurry/The Guardian