Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με την ετρουσκική γλώσσα (Μέρος Α’)

Το ζήτημα των σχέσεων που αναπτύχθηκαν σε γλωσσικό επίπεδο μεταξύ Ελλήνων και Ετρούσκων –ή Τυρρηνών, λαού που κατοικούσε κατά την αρχαιότητα στο κεντρικό τμήμα της ιταλικής χερσονήσου– συνάπτεται με διάφορα θέματα ιστορικού ενδιαφέροντος. Βεβαίως, το κύριο ερώτημα που τίθεται από γλωσσολογικής πλευράς είναι το εάν υφίσταται κάποιου είδους γενετική συγγένεια ανάμεσα στην ελληνική και την ετρουσκική, ή εάν τα όποια κοινά λεξιλογικά στοιχεία τους είναι απλώς απόρροια της επαφής μεταξύ δύο μη συγγενών γλωσσικών οντοτήτων ανά τους αιώνες.

Οι υποστηρικτές της πρώτης εκδοχής κάνουν λόγο για γενετική σχέση ενός «προελληνικού» ή «παραελληνικού» γλωσσικού υποστρώματος με την ετρουσκική – θυμίζουμε ότι οι λεγόμενες προελληνικές γλώσσες ήταν οι ομιλούμενες στον ελληνικό χώρο γλώσσες πριν από την εμφάνιση της ελληνικής, με άλλα λόγια οι γλώσσες που μιλούσαν λαοί οι οποίοι είχαν φιλοξενηθεί στον ελλαδικό χώρο πριν από τους αρχαίους Έλληνες (Πελασγοί, Κάρες, Λέλεγες, Φοίνικες, Δρύοπες, Καύκωνες, Αίμονες κ.ά.). Η υπόθεσή τους εδράζεται κατά μείζονα λόγο σε ορισμένα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης στη Λήμνο, όπου ανακαλύφθηκαν μια επιτύμβια στήλη του ύστερου 6ου αιώνα π.Χ. (στο χωριό Καμίνια) και λιγοστά ενεπίγραφα όστρακα (στην Ηφαιστία, τη δεύτερη σημαντικότερη πόλη του νησιού μετά τη Μύρινα κατά τους Ιστορικούς Χρόνους) με γλώσσα πολύ συγγενική με την ετρουσκική. Η «τυρρηνική» αυτή γλώσσα της Λήμνου, πάντα κατά την ίδια αντίληψη, αποτελεί ένα κατάλοιπο συγγενικό με «προελληνικό» ή «παραελληνικό» υπόστρωμα, υπό την έννοια ότι ήταν το γλωσσικό όργανο των Τυρρηνών που είχαν μετοικήσει από τη Λήμνο στην Ιταλία και είχαν εγκατασταθεί κατά τους Προϊστορικούς Χρόνους στην περιοχή της Τοσκάνης (μεσοδυτικό τμήμα της ιταλικής χερσονήσου).

Ωστόσο, η υπόθεση αυτή προσκρούει σε δύο επιστημονικά δεδομένα, που ενισχύουν τα επιχειρήματα όσων πρεσβεύουν ότι η ετρουσκική είναι στην πραγματικότητα μια γενετικά απομονωμένη γλώσσα. Κατ’ αρχάς, δεν υπάρχει καμία λέξη της ετρουσκικής που θα μπορούσε από ετυμολογικής απόψεως να αναχθεί σε κοινή και ενιαία βάση με την αντίστοιχη αυτής στην ελληνική. Κατά δεύτερον, το κείμενο τής ανωτέρω μνημονευθείσης λημνιακής επιτύμβιας στήλης είχε συνταχθεί απλώς σε μια παραλλαγή της αρχαίας ετρουσκικής, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι Ετρούσκοι ήταν στην πραγματικότητα εκείνοι που μετοίκησαν (στο χρονικό διάστημα από τον 9ο έως τον 7ο αιώνα π.Χ.) από την Ιταλία στη Λήμνο (και στη γειτονική Ίμβρο). Είναι αξιοσημείωτο, επιπροσθέτως, ότι στον Όμηρο δε μαρτυρείται η ύπαρξη Τυρρηνών ή Τυρσηνών (ελληνική ονομασία των Ετρούσκων) στη Λήμνο, ενώ οι όποιες αναφορές σε τυρρηνούς πειρατές που δρούσαν στο Αιγαίο είναι πολύ μεταγενέστερες.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η επιτύμβια στήλη των Καμινίων Λήμνου (ύστερος 6ος αιώνας π.Χ.), με κείμενο που είχε συνταχθεί σε μια παραλλαγή της αρχαίας ετρουσκικής.