Επάρκεια συντάξεων στην ΕΕ: Όλο και περισσότεροι συνταξιούχοι σε κίνδυνο φτώχειας

Προβληματισμό για τον κίνδυνο φτώχειας που αντιμετωπίζουν τα  άτομα άνω των 65 ετών προκαλούν τα πορίσματα της νέας έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Επάρκεια των Συντάξεων (Pension Adequacy Report).  H έκθεση αναλύει τον βαθμό στον οποίο τα συνταξιοδοτικά συστήματα εξασφαλίζουν επαρκές εισόδημα κατά τη συνταξιοδότηση – δηλαδή, αποτρέπουν τη φτώχεια λόγω γήρατος και διατηρούν σταθερό το εισόδημα των ανδρών και των γυναικών κατά τη διάρκεια της συνταξιοδότησής τους, τόσο σήμερα όσο και στο μέλλον.

Τα συμπεράσματα της έκθεσης δείχνουν ότι ο κίνδυνος φτώχειας για τα άτομα που βρίσκονται σε ηλικία συνταξιοδότησης αυξάνεται συνεχώς εδώ και μια πενταετία.  Επίσης διαπιστώνεται ότι οι γυναίκες  σε αυτές τις ηλικίες βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας από ό,τι οι άντρες.

Περισσότερα χρόνια δουλειάς, χαμηλότερες συντάξεις

Η έκθεση της Κομισιόν επαναλαμβάνει τη ζοφερή πρόβλεψη ότι τα ποσοστά αναπλήρωσης των συντάξεων (σε σχέση με τους μισθούς), για ένα δεδομένο διάστημα εργασιακού βίου, θα συνεχίζουν να μειώνονται για τα επόμενα 40 χρόνια.

Το 2022, περισσότερα από ένα στα πέντε άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω αντιμετώπιζαν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού

Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι  οι συντάξεις θα είναι όλο και πιο χαμηλές, σε σχέση με τους μισθούς. Μια τάση που δεν ανατρέπεται, παρά την αύξηση των ηλικιακών ορίων για συνταξιοδότηση και την επιμήκυνση του εργασιακού βίου. Με άλλα λόγια, θα δουλεύουμε όλο και περισσότερα χρόνια, και όταν φτάσουμε σε ηλικία που δεν θα μπορούμε να  δουλέψουμε, όλο και περισσότεροι θα αναγκαζόμαστε να ζήσουμε με συντάξεις φτώχειας .

Ακολουθούν κάποια από τα βασικά συμπεράσματα της έκθεσης. Το πλήρες κείμενο εδώ

Σε κίνδυνο φτώχειας η μία στις τέσσερις γυναίκες άνω των 75 ετών

Ο κίνδυνος φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού για τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας συνεχίζει να αυξάνεται από το 2019, λόγω της αυξανόμενης σχετικής εισοδηματικής φτώχειας, παρά τη μείωση της υλικής και κοινωνικής αποστέρησης.

Το 2022, περισσότερα από ένα στα πέντε άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω αντιμετώπιζαν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού στην ΕΕ.

Αυτό αντιστοιχεί σε 18,5 εκατομμύρια άτομα, αριθμός που αυξάνεται τόσο λόγω του αυξανόμενου ποσοστού φτώχειας όσο και λόγω της γήρανσης του πληθυσμού. Ενώ εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών, οι ηλικιωμένες γυναίκες αντιμετωπίζουν υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας από ό,τι οι άνδρες σε όλες τις χώρες.

Τα άτομα σε προχωρημένη ηλικία, ιδίως οι γυναίκες, διατρέχουν γενικά υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας. Το 2022 σχεδόν μία στις τέσσερις γυναίκες ηλικίας 75 ετών και άνω στην ΕΕ αντιμετώπιζε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού.

Πιο φτωχοί από τους μισθωτούς οι συνταξιούχοι

Το εισόδημα των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας στην ΕΕ παραμένει κατά μέσο όρο κάτω από το 90% του εισοδήματος των ατόμων εργάσιμης ηλικίας, με σημαντικές διαφορές μεταξύ γυναικών και ανδρών και μεταξύ των χωρών.

Οι συνταξιοδοτικές παροχές ανέρχονται, κατά μέσο όρο, σε περίπου τρία πέμπτα του εισοδήματος από την εργασία στα τέλη της επαγγελματικής σταδιοδρομίας. Η εισοδηματική ανισότητα μεταξύ των ηλικιωμένων έχει υποχωρήσει από το 2019, γεγονός που ενδεχομένως αντανακλά τα εκτεταμένα μέτρα για την προστασία των συνταξιούχων με χαμηλότερο εισόδημα κατά τη διάρκεια των πρόσφατων κρίσεων.

H πανδημία «φρέναρε» το προσδόκιμο ζωής

Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής έχει επιβραδυνθεί στην ΕΕ την τελευταία δεκαετία. Αυτή η μακροπρόθεσμη τάση επιδεινώθηκε από την υπερβολική θνησιμότητα κατά τη διάρκεια της πανδημίας του COVID-19.  Το διάστημα μεταξύ 2020-2022 ο αριθμός των ηλικιωμένων μειώθηκε  και το προσδόκιμο ζωής στην ηλικία των 65 ετών μειώθηκε. Το μερίδιο των υγιών ετών στο εναπομένον προσδόκιμο ζωής στην τρίτη ηλικία παρέμεινε, ωστόσο, σταθερό σε γενικές γραμμές σε ολόκληρη την ΕΕ από τις αρχές του 21ου αιώνα.

Κατά μέσο όρο, ένας Ευρωπαίος μπορεί να αναμένει ότι θα περάσει 21 χρόνια της ζωής του μετά την ηλικία συνταξιοδότησης, λαμβάνοντας τη σύνταξή του.  Τα χρόνια αυτά έιναι ελαφρώς λιγόερα από ό,τι το 2019 λόγω της πανδημίας COVID-19. Η μέση περίοδος λήψης σύνταξης κυμαίνεται από 15 έως 25 έτη, αντανακλώντας τις εθνικές διαφορές στην ηλικία συνταξιοδότησης και στο προσδόκιμο ζωής.

Η σχέση μεταξύ της διάρκειας του εργασιακού βίου (41 έτη κατά μέσο όρο) και της συνταξιοδότησης παρουσιάζει μεγάλες αποκλίσεις ανάμεσα στις χώρες που μελέτησε η έρευνα (τα κράτη-μέλη της ΕΕ των 27 και η Νορβηγία).

Υψηλότερος κίνδυνος φτώχειας για όσους χρειάζονται περίθαλψη και φροντίδα

Η ανάγκη για υγειονομική περίθαλψη και μακροχρόνια φροντίδα τείνει να αυξάνεται με την ηλικία και συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας.
Η κάλυψη των αναγκών φροντίδας στην τρίτη ηλικία παραμένει μια κρίσιμη κοινωνική πρόκληση. Το συνολικό κόστος της μακροχρόνιας περίθαλψης χωρίς δημόσια κοινωνική προστασία μπορεί να είναι πολύ υψηλό σε σύγκριση με το συνταξιοδοτικό εισόδημα των ηλικιωμένων, ιδίως για όσους έχουν πιο σοβαρές ανάγκες. Οι γυναίκες ζουν περισσότερο καιρό με κακή υγεία απ’ ό,τι οι άνδρες και έχουν συχνότερα ανάγκη φροντίδας, ενώ παράλληλα έχουν χαμηλότερα εισοδήματα.

Μείωση των συντάξεων τις επόμενες δεκαετίες

Τα ποσοστά αναπλήρωσης των συντάξεων για μια δεδομένη επαγγελματική σταδιοδρομία προβλέπεται να μειωθούν τις επόμενες τέσσερις δεκαετίες, επιβεβαιώνοντας τα αποτελέσματα προηγούμενων αναλύσεων. Ακόμα και αν ληφθούν υπόψη οι νόμοι που ψηφίστηκαν σε κράτη μέλη της ΕΕ για επιμήκυνση του εργασιακού βίου και αύξηση των ορίων ηλικίας για συνταξιοδότηση,  τα ποσοστά αναπλήρωσης πρόκειται να μειωθούν τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες στις περισσότερες χώρες., έστω και αν το προβλεπόμενο μέγεθος της πτώσης διαφέρει σημαντικά.

Ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών και στις συντάξεις

Η πλειονότητα των ηλικιωμένων είναι γυναίκες, γεγονός που καθιστά τις διαφορές μεταξύ των φύλων στην τρίτη ηλικία μια ιδιαίτερη κοινωνική πρόκληση. Το να είναι κανείς ανύπαντρος σε μεγάλη ηλικία αυξάνει περαιτέρω τον κίνδυνο φτώχειας για τις γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες. Αν και η διαφορά μεταξύ των μέσων συντάξεων ανδρών και γυναικών συνεχίζει να μειώνεται, τα εναπομείναντα χάσματα μεταξύ των φύλων όσον αφορά τη φτώχεια λόγω γήρατος, το ύψος της σύνταξης και την κάλυψη των συντάξεων μαρτυρούν επίμονες ανισότητες.

Το συνταξιοδοτικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων (26 % σε επίπεδο ΕΕ το 2022) έχει τις ρίζες του στις συσσωρευμένες διαφορές κατά μήκος της επαγγελματικής σταδιοδρομίας: οι γυναίκες συνήθως έχουν χαμηλότερες αμοιβές, μικρότερη ή/και διακοπείσα σταδιοδρομία, μεταξύ άλλων λόγω υποχρεώσεων φροντίδας  και υψηλότερα ποσοστά μερικής απασχόλησης. Ο χαμηλότερος οικονομικός αλφαβητισμός μπορεί να παρεμποδίσει τον συνταξιοδοτικό προγραμματισμό των γυναικών, γεγονός που απαιτεί μέτρα οικονομικής εκπαίδευσης και διαφάνειας των συντάξεων.

Αυτοαπασχολούμενοι με συντάξεις-ψίχουλα

Οι συντάξεις για τους αυτοαπασχολούμενους προβλέπεται να είναι κατά μέσο όρο ένα τρίτο χαμηλότερες από εκείνες των μισθωτών πλήρους απασχόλησης με παρόμοια σταδιοδρομία, λόγω των διαφορών στους κανόνες και στις μέσες αποδοχές. Τα κατ’ αποκοπή ή χαμηλότερα ποσοστά εισφορών, η χαμηλή βάση εισφορών ή τα απλουστευμένα συνταξιοδοτικά ή φορολογικά καθεστώτα οδηγούν συχνά σε χαμηλές προβλεπόμενες συντάξεις για τους αυτοαπασχολούμενους. Οι εργαζόμενοι σε μη τυποποιημένες μορφές απασχόλησης ενδέχεται σε ορισμένες χώρες να δυσκολεύονται να έχουν πρόσβαση στις συντάξεις λόγω ελάχιστων αποδοχών ή απαιτήσεων χρόνου εργασίας ή περιορισμένων επιλογών συσσώρευσης δικαιωμάτων.