Η γοητευτική και μυστηριώδης Βάθεια

Δεν είναι τυχαίο που ελληνικές σειρές και ταινίες -όπως η Μάγισσα, Η γη της ελιάς, και η Φόνισσα- γυρίστηκαν με φόντο τα τραχιά και άγονα τοπία της Μάνης. Για όσους γνωρίζουν, ωστόσο, ο πραγματικός πρωταγωνιστής -κυρίως στη Μέσα Μάνη– είναι οι πανύψηλοι και επιβλητικοί πύργοι που έφθαναν τους 800!

Στη Βάθεια, με τα περίφημα σύνολα από πυργόσπιτα και τους δύο πολεμόπυργους, συνοψίζεται η Μανιάτικη αρχιτεκτονική της πέτρας. Οι συγκλονιστικές εικόνες του πολυφωτογραφημένου οικισμού έκαναν το National Geographic να γράψει ότι «εμφανίζεται ξαφνικά σαν έπαθλο μετά από ταξίδι σε έναν ελικοειδή δρόμο μέσα από τη χερσόνησο της Μάνης. Από την κορυφή ενός λόφου ρίχνει το βλέμμα της πάνω από τη θάλασσα και πάνω από ένα τοπίο διάστικτο από ελαιόδεντρα».

Η Βάθεια ήταν κτισμένη αρχικά ανάμεσα στα χαμηλά βουνά σε ένα ίσιωμα γεμάτο μάντρες. Αργότερα μεταφέρθηκε στον Γουλά και από εκεί ξεκίνησε να αναπτύσσεται ο αρχικός πυρήνας με τα οκτώ σπίτια και τον πολεμόπυργο που δέσποζαν στη γύρω περιοχή. Το πυκνοκτισμένο σύνολο δημιουργήθηκε σταδιακά με βασικό μέλημα την ασφάλεια και τη δυνατότητα άμυνας και έφθασε να αποτελείται από εβδομήντα κατοικίες, τέσσερις εκκλησίες, πέντε λιοτρίβια και δύο πολεμόπυργους. Τα σπίτια είχαν έναν ή δύο ορόφους, και τα πυργόσπιτα ήταν διώροφα, τριώροφα και τετραώροφα. Τα περισσότερα οικοδομήματα της Βάθειας ανήκαν -και συνεχίζουν να ανήκουν- σε τέσσερις οικογένειες και οι γενιές διαδέχονταν η μια την άλλη.

Κτίστηκαν μεταξύ 1840-1900, αλλά σταδιακά άρχισαν να εγκαταλείπονται λόγω μιας βεντέτας που κράτησε 40 χρόνια και είχε 100 νεκρούς -την κατέγραψε, μάλιστα, κατά την περιήγησή του στη Μάνη ο Άγγλος συνταγματάρχης Γουίλιαμ Ληκ. Λένε πως τον 19ο αιώνα, στην περίοδο ακμής της Βάθειας, εκεί ζούσαν περίπου 300 άνθρωποι. Πώς; Επισήμως με την κτηνοτροφία και τις ελιές. Ανεπίσημα, με την πειρατεία.

Άρχισε να ερημώνει

Aπό το 1900 και μετά το χωριό άρχισε να ερημώνει λόγω της μετανάστευσης και το 1970 είχαν μείνει ελάχιστοι κάτοικοι. Το 1975, με πρωτοβουλία του τότε υπουργού Πολιτισμού Τζανή Τζανετάκη, η Βάθεια αναγνωρίστηκε ως Διατηρητέος Οικισμός. Ο ΕΟΤ ανέλαβε να ανακαινίσει -χωρίς να απαλλοτριώσει- μερικά από τα πυργόσπιτά της, διαμορφώνοντας 6 ξενώνες δυναμικότητας 40 κλινών.

Αυτό έκανε τη Βάθεια γνωστό προορισμό και όσοι έμειναν τότε εκεί μιλούν για την πολύ ιδιαίτερη ατμόσφαιρά της. Όμως, η σύμβαση με τους κληρονόμους των οικογενειών που κατέχουν τα οικοδομήματα δεν ανανεώθηκε κι έτσι σταδιακά ερήμωσαν. Σήμερα παραμένει ένα από τα ωραιότερα αξιοθέατα της Λακωνικής Μάνης.

Πώς κτίστηκαν οι πρώτοι Μανιάτικοι πύργοι

Όπως διαβάζουμε στη manipedia, πύργοι στη Μάνη υπήρχαν από τη Βυζαντινή περίοδο και κατάγονται από τα μονοπύργια και τους πύργους των Χωροδεσποτών. Η παρουσία τους συνδέεται με την εγκατάσταση ονομαστών Βυζαντινών οικογενειών στη Μάνη.

Οι πύργοι ωστόσο που συνδέονται με τη Μανιάτικη αρχιτεκτονική εμφανίζονται στα τέλη του 13ου αι., μετά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Τότε ο Ιππότης του Βιλλεαρδουϊνου Νίκλος, μαζί με άλλους αξιωματικούς των Φράγκων, έφυγαν από το Μυστρά και το χωριό Νίκλι και εγκαταστάθηκαν στις περιοχές Κοίτα και Νόμια της Μάνης -όπου σήμερα υπάρχουν συμπλέγματα πύργων αντίστοιχα της Βάθειας.

Τους ακολούθησαν κι άλλοι και όλοι μαζί προσπάθησαν να διασφαλίσουν τη γη που κατέλαβαν, όμως οι Μανιάτες τους κήρυξαν πόλεμο. Τότε οι εισβολείς οργανώθηκαν σύμφωνα με τα Φράγκικα πρότυπα κτίζοντας πύργους. Ετσι κατόρθωσαν να κατοχυρώσουν τα εδάφη τους. Οι ισχυρές οικογένειες των Μανιατών αναγκάστηκαν να κατασκευάσουν αντίστοιχους πύργους-οχυρά. Μετά το 1480, με την επιστροφή των περίφημων «tratioti», που υπηρετούσαν τους Ενετούς, οι πύργοι επεκτάθηκαν σ’ ολόκληρη τη Μέσα Μάνη.

Σύμβολα ισχύος κάθε πατριάς

Πέρα από οχυρά οι πύργοι εξελίχθηκαν σε ορόσημα της ιδιαίτερης φυλετικής συνοχής της μανιάτικης κοινωνίας. Αξιοθαύμαστα επιτεύγματα της λαϊκής οχυρωματικής τέχνης ήταν η έδρα και το σύμβολο ισχύος κάθε πατριάς και το ύψος τους εξαρτιόταν από το κύρος της οικογένειας που τον κατοικούσε. Κάθε πολεμόπυργος, τριγυρισμένος από χαμηλότερα βοηθητικά κτίρια, ήταν, λοιπόν, το «οικόσημο» του γένους.

Οι πιο γνωστοί από αυτούς που βλέπουμε σήμερα κτίστηκαν τον 19ο αι. για καιρούς πολέμου και χρησιμοποιήθηκαν ενάντια στους πειρατές, τους Τούρκους, αλλά και στις διαμάχες ανάμεσα στις οικογένειες (βεντέτες).

Οι πύργοι είναι αμυντικά-επιθετικά κτίσματα, χωρίς παράθυρα με ελάχιστα ανοίγματα, αιχμηρές πέτρες, πολεμίστρες και πολλά πατώματα για να χτυπούν από ψηλά οι αμυνόμενοι. Οι παλαιότεροι ήταν κτισμένοι με ξερολιθιά, χωρίς κονίαμα, αλλά δεν είχαν μεγάλη αντοχή και καταστρέφονταν από τους σεισμούς. Ετσι, από τον 18ο αι. και μετά κτίζονταν με ασβεστοκονίαμα για να αποκτήσουν αντοχή.

Χαρακτηριστικό των πύργων ήταν το μεγάλο ύψος τους, αφού απαρτίζονταν από τρεις έως πέντε ορόφους. Πολλές φορές, μάλιστα, ισχυρές οικογένειες δεν επέτρεπαν σε άλλες, λιγότερο σημαντικές, να κτίζουν ψηλούς πύργους και τους επέβαλλαν να τους κάνουν χαμηλότερους ή να τους γκρεμίσουν!

Αρχιτεκτονική

Η κατασκευή στηριζόταν σε χοντρούς τοίχους ή ογκόλιθους και όσο το κτίριο έπαιρνε ύψος χρησιμοποιούνταν πιο λεπτοί. Αρκετές φορές στις εξωτερικές επιφάνειες υπήρχαν ανάγλυφες παραστάσεις -όπως προσωπεία, στόμια κανονιών, θρησκευτικά σύμβολα.

Οι κύριοι όροφοι επικοινωνούσαν εσωτερικά με ξύλινη κινητή σκάλα και ήταν συνήθως μονόχωροι, με τοξωτά παράθυρα.  Είχαν χώρους φιλοξενίας με μαξιλάρες σε πάγκους, σοφράδες, κασέλες, λυχνοστάτες, και τη νύχτα στα πατώματα στρώνονταν κρεβάτια. Το δώμα είχε ντουφεκότρυπες από τις οποίες έβαλαν κατά των εχθρών.

Στη βάση των στρογγυλών παρατηρητηρίων που προεξείχαν, σε γωνιές των δωμάτων των μεσαίων ορόφων, ή επάνω από την πόρτα της εισόδου, υπήρχαν οι ζεματίστρες από όπου έχυναν καυτό νερό ή λάδι στους επιτιθέμενους.

Εκτός από πολεμόπυργους στη Μάνη κτίστηκαν πυργάκια με 2-3 ορόφους, πυργοκατοικίες, πυργόσπιτα, πυργοκάστελα με πλήρη πολεμική οργάνωση, φρουριακά πυργοσυγκροτήματα (σύνθετα τειχίσματα με οχυρωματική κυκλική διάταξη που τα έκτισαν οι μπέηδες και οι καπετάνιοι), ξεμόνια (πύργοι σε στρατηγικά σημεία, ή περάσματα), μαχαλάδες και πυργοοικισμοί. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα μεγαλιθικά κτίσματα που εμφανίστηκαν στη Μάνη από την αρχαιότητα και τους Μέσους χρόνους. Επάνω σε αυτά κτίστηκαν συγκεκριμένοι πύργοι -όπως του Βελετάκου στους Α. Μπουλαριούς- με το ανάλογο μεγαλιθικό σύστημα.

Η κατασκευή πύργων συνεχίστηκε περίπου ως τα τέλη του 19ου αι. Σταμάτησε όταν επιβλήθηκε στην περιοχή της Μάνης η κρατική εξουσία, η οποία σταδιακά αντικατέστησε το πατριαρχικό καθεστώς.

Πηγή: diakopes.gr