Ποια ήταν η Λίζα Μπεν, η γυναίκα πίσω από το πρώτο λεσβιακό περιοδικό της Αμερικής;

Το καλοκαίρι του 1947, η Έντιθ Έιντ, βοηθός γραμματέα στην RKO Pictures στο Λος Άντζελες, άρχισε να εκδίδει κρυφά ένα λιλιπούτειο περιοδικό που ονόμασε Vice Versa, με τον υπότιτλο «Το πιο γκέι περιοδικό της Αμερικής».

Πλέον αναγνωρισμένο ως το πρώτο λεσβιακό περιοδικό στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Vice Versa κυκλοφόρησε σε μια εποχή που οι νόμοι περί σοδομισμού που απαγόρευαν τις «αφύσικες σεξουαλικές πράξεις» ποινικοποιούσαν την ομόφυλη δραστηριότητα σε μεγάλο μέρος της χώρας.

«Vice Versa σημαίνει το αντίθετο»

Για να προστατεύσει την ασφάλεια και τα προς το ζην, η Έιντ -η οποία αργότερα υιοθέτησε το ψευδώνυμο Λίζα Μπεν, το οποίο ήταν και αναγραμματισμός για το «λεσβία»- εξέδιδε το περιοδικό της ανώνυμα.

«Εκείνες τις μέρες, οι ζωές μας θεωρούνταν βίτσιο», είπε σε συνέντευξή της το 1992. «Ήταν το αντίθετο από τις ζωές που ζούσαν -υποτίθεται- και τις οποίες κατανοούσε και ενέκρινε η κοινωνία. Και Vice Versa σημαίνει το αντίθετο».

Η «Daughters of Bilitis», μια πρωτοποριακή λεσβιακή οργάνωση με έδρα το Σαν Φρανσίσκο, εξέδιδε το περιοδικό, στο οποίο χρησιμοποιούνταν ψευδώνυμα και το οποίο κυκλοφόρησε μέχρι το 1972

Το εγχείρημα ήταν πολύ ριψοκίνδυνο, λέει η Λίλιαν Φάντερμαν, ομότιμη ερευνήτρια στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Φρέσνο, η οποία συχνά αποκαλείται «μητέρα της λεσβιακής ιστορίας».

«[Η σεξουαλικότητα] ήταν πάντα ένα μυστικό από τους ανθρώπους που δεν ήταν γκέι, και ο λόγος που ήταν κρυφό ήταν επειδή θα έμπαινες σε μπελάδες αν οι στρέιτ άνθρωποι ήξεραν ότι ήσουν ομοφυλόφιλη», προσθέτει η Φάντερμαν.

Φωτογραφίες: ONE Archives at the University of Southern California Library

Λεσβία η ίδια, θυμάται να γνωρίζει γυναίκες που πιάστηκαν όταν η αστυνομία έκανε έφοδο σε γκέι μπαρ στα μέσα του 20ού αιώνα. «Δεν υπήρχε πουθενά που θα μπορούσες να απευθυνθείς για ασφαλές καταφύγιο», λέει η Φάντερμαν.

Oύτε φωτογραφίες, ούτε διαφημίσεις, ούτε τίτλο

Η Έιντ, μια 26χρονη λεσβία που είχε πρόσφατα μετακομίσει από τη Βόρεια Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες για να ξεφύγει από την καταπιεστική οικογένειά της, περνούσε τον ελεύθερο χρόνο της στη δουλειά τυπώνοντας τεύχη του Vice Versa. Χρησιμοποιώντας καρμπόν για να δημιουργήσει αντίγραφα των δακτυλογραφημένων σελίδων, παρήγαγε συνολικά μόλις δώδεκα αντίτυπα ανά τεύχος.

Η Έιντ σταμάτησε να στέλνει αντίγραφα του Vice Versa όταν κάποιος την προειδοποίησε ότι αυτό παραβίαζε τον νόμο Comstock Act του 1873 που απαγόρευε την αποστολή «άσεμνων, πρόστυχων ή λάγνων» υλικών μέσω της ταχυδρομικής υπηρεσίας

Η δωρεάν, αρκετά λιτή έκδοση δεν περιείχε αρθρογραφία, ούτε φωτογραφίες, ούτε διαφημίσεις, ούτε τίτλο. Είχε μπλε εξώφυλλο και αποτελούνταν από δακτυλογραφημένες σελίδες συρραμμένες μεταξύ τους. Η Έιντ το μοίραζε σε φίλους, οι οποίοι στη συνέχεια έδιναν τα αντίτυπα σε άλλους φίλους. Επίσης, ταχυδρόμησε αντίτυπα σε μικρό αριθμό ατόμων και μοίραζε τεύχη σε γκέι μπαρ.

Συνολικά, το Vice Versa δεν είχε πιθανότατα περισσότερους από 100 αναγνώστες, λέει η Φάντερμαν, με τα άρθρα του περιοδικού κυμαίνονταν από κριτικές βιβλίων και ταινιών μέχρι ποίηση και σχόλια αναγνωστών.

Εκτός από την περιστασιακή βοήθεια ενός ανώνυμου στρέιτ άνδρα φίλου, η Έιντ ήταν υπεύθυνη για την έκδοση και των εννέα τευχών του Vice Versa μόνη της.

«Αυτό που έκανε [η Έιντ] ήταν μοναδικό: Κανένα άλλο έντυπο δεν επιχειρούσε να αρθρογραφήσει για τις λεσβίες», λέει η Φάντερμαν. «Τα έκανε όλα μόνη της, εκτός από μερικά άρθρα».

«In Explanation»

Η Τζούλι Ένσζερ, ποιήτρια και μελετήτρια σπουδών φύλου στο Πανεπιστήμιο του Μισισιπή, υπογραμμίζει τη σπουδαία πρωτοβουλία της Έιντ. Η κοινωνία ήταν σαφώς λιγότερο ανοιχτόμυαλη απ’ ό,τι σήμερα, αλλά μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το 1945, η αίσθηση ότι μια νέα, σύγχρονη εποχή ανατέλλει σάρωσε το έθνος.

«Σε μία εποχή που διέφερε απίστευτα από τη σημερινή, ένιωθε τόσο έντονα ότι είναι λεσβία και ότι ήθελε να συνδεθεί με άλλες γυναίκες», λέει η Ένσερ. «Αυτό είναι πραγματικά το πώς σκέφτομαι για το Vice Versa: ένας τρόπος να γράφεις πράγματα, να τα μοιράζεσαι με τους ανθρώπους και να δημιουργείς σχέσεις με άλλες γυναίκες και να χτίζεις μια κοινότητα».

Η μελετήτρια προσθέτει: «Αυτό που έκανε [η Έιντ] με αυτή την έκδοση, πραγματικά – πήρε λίγο χρόνο, αλλά αποτέλεσε έμπνευση για πολλά από όσα συνέβησαν στο κίνημα για την απελευθέρωση των γυναικών».

«Στο εναρκτήριο τεύχος του Vice Versa, που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 1947, η Έιντ έγραψε μια εισαγωγή προς τους αναγνώστες σε μια σελίδα με τίτλο «In Explanation». Υποστήριζε ότι στα περίπτερα υπήρχαν πολλές εκδόσεις, αλλά καμία σαν τη δική της, επειδή η κοινωνία θα τη θεωρούσε πολύ χυδαία.

«Έτσι προέκυψε και η εμφάνιση του Vice Versa, ενός περιοδικού αφιερωμένου, με κάθε σοβαρότητα, σε όσες από εμάς δεν θα μπορέσουμε ποτέ να προσαρμοστούμε στους αυστηρούς κανόνες των συμβάσεων», έγραψε η Έιντ. «Αυτό είναι το περιοδικό σας».

Φωτογραφίες: ONE Archives at the University of Southern California Library

«Το άφησε κατά κάποιον τρόπο πίσω της»

Η Έιντ σταμάτησε να στέλνει αντίγραφα του Vice Versa όταν κάποιος την προειδοποίησε ότι αυτό παραβίαζε τον νόμο Comstock Act του 1873 που απαγόρευε την αποστολή «άσεμνων, πρόστυχων ή λάγνων» υλικών μέσω της ταχυδρομικής υπηρεσίας.

«Είπε πολύ αφελώς: «Γιατί; Δεν υπάρχει τίποτα για σεξ εδώ μέσα», εξηγεί η Φάντερμαν. «Αλλά πρόκειται για την ομοφυλοφιλία, και αυτό είναι παράνομο, και θα μπορούσες να συλληφθείς γι’ αυτό».

Η Έιντ δημοσίευσε το τελευταίο τεύχος του περιοδικού τον Φεβρουάριο του 1948, αφού ο πιλότος και μεγαλοεπιχειρηματίας Χάουαρντ Χιουζ εξαγόρασε την RKO και εκείνη έχασε τη δουλειά της. Δεν ήταν πλέον γραμματέας σε ιδιωτικό γραφείο, αλλά εργαζόταν σε μια ομάδα δακτυλογράφησης με πολλούς άλλους ανθρώπους, γεγονός που καθιστούσε δύσκολη την παραγωγή μιας παράνομης έκδοσης.

Φωτογραφίες: ONE Archives at the University of Southern California Library

Μόλις το 1956 έκανε το ντεμπούτο του το Ladder, η αμέσως παλαιότερη αμερικανική έκδοση ειδικά για λεσβίες. Η «Daughters of Bilitis», μια πρωτοποριακή λεσβιακή οργάνωση με έδρα το Σαν Φρανσίσκο, εξέδιδε το περιοδικό, στο οποίο χρησιμοποιούνταν ψευδώνυμα και το οποίο κυκλοφόρησε μέχρι το 1972. Ένας από τους συνεργάτες του Ladder ήταν η Έιντ, η οποία άρχισε να γράφει με το ψευδώνυμο Λίζα Μπεν, αφού μια συντάκτρια απέρριψε την πρώτη της επιλογή, το Ιμα Σπίνστερ.

Στα χρόνια που ακολούθησαν το Vice Versa, η Έιντ συνέχισε να εργάζεται ως γραμματέας και άρχισε να τραγουδάει σε λεσβιακά μπαρ και κλαμπ. Η ταυτότητά της ως το πρόσωπο πίσω τόσο από τη Λίζα Μπεν όσο και από το Vice Versa ήρθε στην επιφάνεια κάποια στιγμή μετά τη δεκαετία του 1950, σύμφωνα με την Φάντερμαν, αλλά η Έιντ αργότερα αποστασιοποιήθηκε από τη λεσβιακή κοινότητα.

«Το άφησε κατά κάποιον τρόπο πίσω της», λέει η Φάντερμαν.

*Με πληροφορίες από: Smithsonian Magazine | Kellie B. Gormly