Μάριος Χάκκας: Κατάθεση χρέους προς τη ζωή και την εποχή του

Ο Σπύρος Πλασκοβίτης (σ.σ. διακεκριμένος δικαστικός, πολιτικός και πεζογράφος, 1917-2000) υποστηρίζει πως ο Μάριος Χάκκας ανήκει στην κατηγορία των πεζογράφων που έφεραν με την ευαισθησία τους τον πόνο για την πατρίδα του έλληνα πολίτη και διανοούμενου, την ουσιαστική ανανέωση στην πεζογραφία μας και συνέβαλαν κατά βάθος στην ανανέωσή της. Και φυσικά, ο Μάριος Χάκκας, με τα ιδιαίτερα συγγραφικά του χαρακτηριστικά, υπήρξε «κοινωνικός» και «πολιτικός» συγγραφέας. […]

Τα κείμενα του Μάριου Χάκκα κοιτάζουν τα πράγματα από την πλευρά του ανθρώπου και όχι του κόμματος, της ιδεολογίας ή του εμπορίου. Δεν έχουν βλέψεις εξουσίας, κινητοποιούν όμως γύρω από συγκεκριμένα προβλήματα, επιδιώκοντας να αφήσουν χώρο για τη φαντασία, το σαρκασμό και την προσωπική έκφραση. […]

Η γνησιότητα των αισθημάτων του Μάριου Χάκκα φανερώνεται μέσα από την ειλικρινή αντιμετώπιση του ανθρώπινου πόνου, που αποτελεί και για τον συγγραφέα κυριαρχικό στοιχείο της ύπαρξής του, ευρισκόμενος στο θανάσιμο αστερισμό του καρκίνου. Τα κείμενα φωτογραφίζουν αποσπασματικά τη μοναξιά, την αγωνία και τη διάλυση στο κοινωνικό περιβάλλον, στοιχεία που καταβροχθίζουν την ανθρωπιά, τον έρωτα, την ιδιαιτερότητα, και αφήνουν θριαμβευτές τη μοναξιά, την αγωνία και τη διάλυση. Το ζήτημα δεν είναι η ετικέτα, αλλά η ουσία και η υπογράμμιση του προβλήματος της σήψης, χωρίς αποστασιοποιήσεις περιθωριακές και θεοποιήσεις ψευδεπίγραφες.

Η εν ενεργεία συνείδησή του βιώνει τον κόσμο τροφοδοτούμενη από μια ανακυκλούμενη μνήμη, που μέσα από τους δρόμους της καλλιτεχνικής δημιουργίας, με το όνειρο και την αγάπη, την ελπίδα και το πάθος, αισθήματα και ιδέες εμπλουτισμένες από την εμπειρία της αρρώστιας του, αποδίδει τις εκφάνσεις μιας βαθύτατης υπαρξιακής οδύνης, που επωάζει όμως όχι την άρνηση αλλά την κατάφαση στη ζωή και στον άνθρωπο.

Ο Μάριος Χάκκας αγωνίζεται να βρει στα κείμενά του το δικό του πρόσωπο, να ορίσει τη δική του ταυτότητα. Όλα είναι σκορπισμένα και διασπασμένα, όπως η μνήμη και οι επιθυμίες, τα όνειρα και το ανθρώπινο πρόσωπο. Όμως δεν υπερβάλλει, δεν απατά και δεν προτίθεται να ξεγελάσει με συναισθήματα και πόνους που δεν τον σπαράζουν.

[…]

Η αφηγηματική φωνή του συγγραφέα είναι γνήσια, άμεση, ανθρώπινη και διαθέτει τη δική της προσωπική και ξεχωριστά ιδιότυπη ταυτότητα.

Αντιμετωπίζει με ειλικρίνεια την προσπάθειά του και τον αναγνώστη, χωρίς να χαρίζεται στον εαυτό του και επιδιώκοντας το ουσιαστικό της αφήγησης και όχι την παραπλανητική σκηνοθεσία της.

[…]

Ο αναγνώστης αναγνωρίζει στα διηγήματα παρωχημένες μνήμες των πραγμάτων και των καταστάσεων που ζωντανεύουν και φωτίζουν μια εποχή. Η προσοχή του συγγραφέα – αφηγητή στρέφεται τόσο στη μνήμη όσο και στην παρούσα στιγμή.

Το πορτρέτο του, όπως δίνεται στα κείμενα, ενέχει το πάθος, την ατέλεια, τη μοναξιά, τη φθορά και το θάνατο με τα ανεξίτηλα σημάδια του καρκίνου που έχει αφήσει σε αυτό.

Το κείμενο απαλλάσσεται από τα περιττά και μένει μόνο η ουσία, καθώς ο κύκλος του καρκίνου, λειτουργώντας σαν καταλύτης, δίνει γυμνή την εξιστορούμενη προσωπική κι ιστορική τραγωδία και τη μεταστοιχειώνει σε μια διάσταση αισθητική και γλωσσική που γειτνιάζει με την ποίηση. Διαποτίζει το κείμενο με πολλή αλήθεια και το αποστασιοποιεί από την προσωπική περίπτωση, πετυχαίνοντας να συνομιλεί μαζί μας για τις ευγενέστερες ίσως ποιότητες της ανθρώπινης συνείδησης και της τέχνης: την τρυφερότητα, τη φθορά, τη συντροφικότητα και την ανθρωπιά.

Μέσα στις τάξεις του λαού και στους αγώνες του κατά του φασισμού και του ναζισμού ο Μάριος Χάκκας γνώρισε την ψυχική έξαρση και την ηθική μέθη και συνειδητοποίησε το προνόμιό του να βρεθεί κάποιος έστω και θεατής ή συνοδοιπόρος μέσα στις φωτεινές φάλαγγες της ιστορικής πρωτοπορίας.

Έτσι η ζωή του ως πνευματικού ανθρώπου δικαιώνεται, αποκτά νόημα και γονιμοποιείται η σκέψη του, και τα γραφτά του είναι μια υπεύθυνη και τίμια απόκριση στον ιστορικό και ανθρώπινο διάλογο και μέσα σε αυτά ακούγεται η αναταραχή του καιρού του και οι αντιθέσεις του κόσμου μας.

[…]

Ο Μάριος Χάκκας μοιάζει με έναν απλό «τυφεκιοφόρο» ανιχνευτή, που από τη θέση του αγωνίζεται να μας δώσει την υπεύθυνη και τίμια αναφορά του. Προσπάθειά του είναι να νικήσει το πνεύμα της ήττας, της ήττας του ανθρώπου, τη δικής μας και της ανθρωπότητας, όσο κι αν ομολογεί πως έχασε μεγάλο μέρος από τις πίστεις και τις ελπίδες του.

Η θέση του είναι σταθερά με ό,τι υπηρετεί τον άνθρωπο και με το δίκιο, έστω και το νικημένο. Η κριτική, η αμφισβήτηση και η αγωνία του δεν έχει σκοπό να μεταθέσει την ευθύνη στο κόμμα, βρίσκοντας ένα εξιλαστήριο θύμα. Άλλο τόσο όμως γνωρίζει πως από το αδιέξοδο δεν μπορεί κανείς να βγει πληθαίνοντας τα λάθη και περιφρουρώντας την ανευθυνότητα, αλλά μόνο με την αναγκαία πολιτική ποιότητα. Ίσως γι’ αυτό αργεί να πιάσει την πέννα και το κάνει όταν νιώθει την ανάγκη να πάρει θέση ως απλός άνθρωπος και πνευματική συνείδηση, έχοντας πλήρη επίγνωση και επαφή με τον καιρό μας.

Στην πεζογραφία του Μάριου Χάκκα μαντεύεται το ατομικό και το γενικό περιστατικό, η ζωή και ο θάνατος με το αίνιγμά τους, η κατάντια του ανθρώπου, αλλά και η ελπίδα και η προσδοκία ενός καλύτερου κόσμου. Φιλοδοξεί να είναι η μαρτυρία και ο πόνος του ανθρώπου που έχει λαχταρήσει τις αναντικατάστατες γαλήνιες ή ζωοδότρες ώρες και που νιώθει τους απλούς ανθρώπους που έχουν υποφέρει πολλά και δεινά για τις ιδέες τους και αυτοί μιλούν κατάβαθα στην αγνή του καρδιά.

Μνήμες και εμπειρίες ζωής αποτελούν την πρώτη ύλη του την πολύτιμη, και αφετηρία του είναι η βαθιά ανθρωπιά του. Η πεζογραφία του, εσκεμμένα λιπόσαρκη, αλλά έξοχα λυρική και καθάρια, με τη γνησιότητα και τον αντιπροσωπευτικό χαρακτήρα της δικαιώνει τον ώριμο πόθο του συγγραφέα να δώσει με το αίμα της καρδιάς του και τη δική του μαρτυρία και κατάθεση χρέους προς τη ζωή και την εποχή του.

Άμεση είναι στην πεζογραφία του Μάριου Χάκκα η αίσθηση των πρόσφατων ιστορικών περιπετειών του τόπου του. Ζει μέσα του το μεγάλο κακό πολύ βαθιά και δεν διαλέγει το δρόμο της φυγής ή της σκοπιμότητας. Ούτε κρύβεται ούτε στέκεται σε ουδέτερη ζώνη.

Το αυτοβιογραφικό στοιχείο δίνει βέβαια στα γραφτά του έναν έντονο προσωπικό τόνο. Αυτό όμως δεν γίνεται από το κίνητρο της προσωπικής προβολής και από ματαιοδοξία. Πιστεύει ο συγγραφέας ότι η προσωπική μνήμη, που δεν λειτουργεί κατά παραγγελία, αλλά κάτω από τους χτύπους της καρδιάς, μπορεί να στήσει πιο αληθινά μνημεία γι’ αυτά που αγαπάμε και αγωνιούμε. Ο συγγραφέας, στρατευμένος βέβαια στο χώρο της Αριστεράς, θέλει να μείνει ο εαυτός του, ο άνθρωπος που στέκεται στο δικό του κόσμο χωρίς παρωπίδες και που πιστεύει πως καμιά σκοπιμότητα δεν μπορεί να υπηρετήσει το όραμα της ζωής όσο οι δυνάμεις της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της δικαιοσύνης και της πίστης στις δημιουργικές δυνάμεις του ανθρώπου.

Ο Μάριος Χάκκας είναι ένας άνθρωπος βασανισμένος από τη ζωή και πικραμένος από λογής-λογής ατυχίες· ένας ταλαιπωρημένος άνθρωπος όμως και στο χώρο της πνευματικής έκφρασης, αφού εναγώνια και αποσπασματικά προσπαθεί να εκφραστεί λογοτεχνικά, κάτω από την αγωνία του επικείμενου τέλους. […]

Όμως ό,τι λέει, αποσπασματικά έστω, κυλά καθαρό, με αγάπη για την αλήθεια, με ευσυνειδησία και εντιμότητα, δίνοντας στα κείμενά του την αξία της αλήθειας, που δεν σηκώνει αμφισβήτηση για την καθαρότητα των κινήτρων και των στόχων της.

Ο μετρημένος χρόνος της ζωής του δεν του αφήνει περιθώρια για άλλες αναβολές και η συνείδησή του πάσχει όταν ο συγγραφέας είναι μια ψυχή με δεκτικότητα και με θαυμάσια εγρήγορση.

*Αποσπάσματα από εξαίρετο κείμενο του εκπαιδευτικού και συγγραφέα Γιώργου Χ. Ρεπούση για τον Μάριο Χάκκα, που έφερε τον τίτλο «Η ειλικρίνεια και η τιμιότητα της φωνής του αυτοβιογραφούμενου ήρωα» και είχε δημοσιευτεί στο υπ’ αριθμόν 516 τεύχος του περιοδικού «Διαβάζω» (Μάρτιος 2011).

Ο λογοτέχνης Μάριος Χάκκας έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 41 μόλις ετών, στις 5 Ιουλίου 1972, νικημένος από τον καρκίνο.

Ο γεννημένος στη Μακρακώμη της Φθιώτιδας Χάκκας καθιερώθηκε ως δημιουργός με τη συλλογή διηγημάτων «Ο Μπιντές και άλλες ιστορίες» (1970), ένα είδος θραυσματικής αυτοβιογραφίας του συγγραφέα, που σε αρκετά σημεία φλερτάρει με τον υπερρεαλισμό.

Όπως έπραξαν και άλλοι αριστεροί συγγραφείς της ίδιας εποχής (Τσίρκας, Αλεξάνδρου κ.ά.), ο Χάκκας άσκησε με τα γραπτά του κριτική όχι στον πυρήνα της μαρξιστικής θεωρίας, αλλά στο δογματισμό των στελεχών και του κομματικού μηχανισμού.