Γαλλική Δημοκρατία: Με τη δύναμη του λεονταριού, με την υπομονή της αλεπούς

Μεγάλο πολιτικό και φιλολογικό γεγονός αυτές τις μέρες στη Γαλλία η έκδοση και κυκλοφορία σε 200.000 αντίτυπα του πολιτικού δοκιμίου του Προέδρου της Δημοκρατίας Ζισκάρ ντ’Εσταίν που το τιτλοφορεί «Γαλλική Δημοκρατία».

Η πρώτη έκδοση έγινε ήδη ανάρπαστη. Πρόκειται για εξαιρετικά επιμελημένη εργασία που προκαλεί ήδη απειράριθμα σχόλια υπέρ και κατά στον γαλλικό Τύπο και στις γραμμές της πολυάριθμης πολιτικής τάξης της χώρας. Το δοκίμιο παρουσιάζεται υπό τη μορφή βιβλίου από 175 σελίδες με λιτό αλλά πολύ καλαίσθητο εξώφυλλο μπλε και άσπρο. […]

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 19.10.1976, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το μυστικό της έκδοσης διατηρήθηκε ως την τελευταία στιγμή, γιατί κανείς δεν περίμενε ακριβώς ένα βιβλίο, αλλά συντομότερο ντοκουμέντο παρουσίασης της «προχωρημένης φιλελεύθερης κοινωνίας» πούχε αναγγείλει ο Πρόεδρος ντ’Εσταίν για τον μήνα αυτό.

Το τωρινό δοκίμιο έχει πολλαπλό ενδιαφέρον γιατί φωτίζει βαθύτερα, πιστότερα, την πραγματική φυσιογνωμία του συγγραφέα του, τον χαρακτήρα του, τις αντιλήψεις του, τις επιδιώξεις του.

Οι ιστορικοί θα το σχολιάσουν στο μέλλον αντικειμενικότερα από σήμερα, συγκρίνοντας προθέσεις και πρακτικά επιτεύγματα. Για την ώρα το δοκίμιο εντάσσεται σαν ένα πολιτικό ντοκουμέντο στη μεγάλη ιδεολογική και πολιτική μάχη που διεξάγεται στη Γαλλία αναμένοντας τις αποφασιστικές εκλογές του 1978. Υπό μια έννοια ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας προβάλλει το δικό του κοινωνικό σχέδιο απέναντι τόσο στην «Ενωμένη Αριστερά» με το «Κοινό Πρόγραμμά» της, όσο και απέναντι στη συντηρητική «κλασσική» Δεξιά που πάει επιφανειακά ν’ ανακαινίσει ο ντεγκωλιστής Σιράκ. Η αντίθεσή του κυρίως με το πρόγραμμα της Αριστεράς είναι ριζική. Η ιστορία έχει ν’ αναφέρει ονόματα όπως του Μάρκου Αυρήλιου, της Αικατερίνης της Μεγάλης, του Φρειδερίκου του 2ου, που φιλοσόφησαν πάνω στο θέμα της εξάσκησης της εξουσίας τους και την πολιτική και κοινωνία γενικότερα.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 19.10.1976, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στα χρόνια μας, αν εξαιρέσουμε τους Μαρξικούς ηγέτες τύπου Λένιν, Τρότσκυ, Στάλιν, Μάο, που πραγματικά υπήρξαν ή προσπάθησαν νάναι φιλοσοφημένοι διαχειριστές της κρατικής εξουσίας, έχουμε πια κοντά μας το παράδειγμα του Σαλαζάρ, του Περόν, του Ντε Γκωλ, ιδίως.

Ιδού ο επίλογος του πολιτικού δοκιμίου του Γάλλου Προέδρου της Δημοκρατίας, που περιληπτικά συνοψίζει τις κύριες γραμμές του:

«Για σας που διατρέξατε τις σελίδες αυτές, πώς να προσδιορίσει κανείς το σχέδιο που διαγράφουν σε σχέση με τις συνηθισμένες αναφορές; Είναι στους αντίποδες του κολλεκτιβισμού. Από φύση ένα σύστημα κολλεκτιβιστικό, που συνθλίβει και αρνείται το άτομο, είναι αντίθετο με τις βαθύτερες επιθυμίες των Γάλλων.

Δεν είναι ωστόσο ούτε σχέδιο κλασσικού φιλελευθερισμού, τέτοιο που τ’ ονειρεύτηκε η αμερικανική κοινωνία, και το εκφράζει ακόμα.

Όχι γιατί υποτιμούμε την απλότητα και δύναμη της φιλελεύθερης αντίληψης. Αλλά γιατί συχνά φορτώνει το άτομο, τοποθετημένο στο κέντρο του συστήματος, μπροστά σ’ όλες τις αβεβαιότητες της ζωής, σ’ όλες τις ανθρώπινες προσπάθειες, μ’ ένα βάρος πολύ μεγάλο, με μια μοίρα πολύ άδικη, με μια μοναξιά πολύ απελπιστική.

[…]

Πρόκειται για ένα «καπιταλιστικό» σχέδιο; Προφανώς όχι, αφού στηρίζεται στην έννοια του πλουραλισμού, και αναθέτει τις διαιτησίες, όταν γίνονται αναγκαίες, όχι στο κεφάλαιο, αλλά στη δημοκρατική έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας.

Αντιτίθεται στο σοσιαλισμό; Θα διαπιστωθεί ότι τα ονόματα «σοσιαλισμός», «σοσιαλιστής» παραμερίστηκαν επίτηδες. Σοσιαλισμός της Ομοσπονδιακής Γερμανίας, σοσιαλισμός της Ανατολικής Ευρώπης, σοσιαλισμός τών υπό ανάπτυξη χωρών; Μια λέξη που χαρακτηρίζει πραγματικότητες τόσο διαφορετικές μεταξύ τους δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς αμφιλογία.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 19.10.1976, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αν σοσιαλισμός σημαίνει αλληλεγγύη και θέληση οργάνωσης της κοινωνίας για να διευθύνει την πρόοδό της, δεν υπάρχει σ’ αυτό τίποτα που να βρίσκεται σε αντίφαση μ’ όσα ήδη είπαμε. Αλλά αν σημαίνει μανουβράρισμα των μαζών, παράλυση της πρωτοβουλίας και της υπευθυνότητας από τον γραφειοκρατικό συγκεντρωτισμό, αποδιοργάνωση της οικονομίας από ανεύθυνους πειραματισμούς ή απομόνωση από τον εξωτερικό κόσμο, τότε, πραγματικά, η αντίθεση είναι τέλεια.

Το σχέδιό μας είναι εκείνο μιας σύγχρονης δημοκρατικής κοινωνίας φιλελεύθερης από την πλουραλιστική δομή όλων της των εξουσιών, προχωρημένης από τον υψηλό βαθμό οικονομικής επίτευξης, κοινωνικής ενότητας και πνευματικής ανάπτυξης. Εκφράζει τη φιλοδοξία μας για τη Γαλλία. Περιγράφοντάς την σκέπτομαι λιγότερο την αφθονία υλικών αγαθών όσο μια πιο προχωρημένη κατάσταση.

Ακούω καλά τις διαμαρτυρίες. Είναι αλήθεια πως ένα νέο στάδιο κοινού πλουτισμού είναι ακόμα αναγκαίο για να καταπολεμηθεί τελειωτικά η φτώχεια, να επιτευχθεί ένα υψηλό επίπεδο δικαιοσύνης, να καλλιτερέψει η ποιότητα της ζωής και να διατηρηθεί η θέση της χώρας μας ανάμεσα στις πρώτες Δυνάμεις, παρά τις δημογραφικές και γεωγραφικές της διαστάσεις. Αλλά αν αυτό το νέο στάδιο είναι απαραίτητο, η καινούργια προοπτική, που την ανάγκη της αισθανόμαστε να μεγαλώνει μέσα μας, τοποθετείται ήδη πιο πέρα, στην αναζήτηση μιας άλλης διάστασης που αρμόζει στην εποχή μας.

Κάθε αντίληψη αποκλειστικά ματεριαλιστική της κοινωνίας, κλείνοντας τον άνθρωπο στα όρια των επιθυμιών και των ορέξεών του και μόνο, τον αφήνει πεινασμένο και διψασμένο ακόμα και όταν ικανοποιηθούν.

[…]

Η καινούργια διάσταση της κοινωνικής ζωής που αναζητά η εποχή μας θα επενδυθεί ολοένα και περισσότερο τη φόρμα της αλληλεγγύης και της αδελφότητας.

[…]

Ο Βαλερύ Ζισκάρ ντ’Εσταίν

Η οικοδόμηση της πλουραλιστικής κοινωνίας μας αποκλείει την ακινητοποίηση, όπως και κάνει άχρηστη την επανάσταση. Περνά από τη μεταρρύθμιση. Ακριβέστερα, προϋποθέτει πως το κοινωνικό σώμα βρίσκει μέσα του την απαραίτητη ενέργεια για να καλλιτερέψει ό,τι χρειάζεται, την απαραίτητη σύνεση για να συζητήσει τέτοιες ανάγκες, την υπομονή για ν’ αρχίσει τις μεταρρυθμίσεις, την επιμονή για να τις ολοκληρώσει. Τη δύναμη του λεονταριού, την υπομονή της αλεπούς.

Είναι καθήκον της πολιτικής εξουσίας της εποχής μας να κατευθύνει μια τέτοια προσπάθεια. Αλλά η υποστήριξη και συμπαράσταση των πιο πλατειών κοινωνικών κατηγοριών είναι απαραίτητη για την επιτυχία της. Των στελεχών, των ειδικών, των υπευθύνων. Η πλουραλιστική κοινωνία δεν έχει για σπονδυλική στήλη ένα και μόνο κόμμα, και μια ολοκληρωτική οργάνωση. Στηρίζεται στην ικανότητα και υπευθυνότητα όλων εκείνων των ανδρών και γυναικών που σ’ όλα τα επίπεδα έχουν την τύχη να κατέχουν μια μόρφωση και τη δυνατότητα αυτόνομης απόφασης. Του συνόλου των εργαζομένων που η δημοκρατία μας οφείλει να τους αποδώσει τη σημασία πούχει η ουσιαστική λειτουργία τους, και να τους εξασφαλίσει την προσωπική τους προώθηση, στις γραμμές μιας ενοποιημένης κοινωνίας. Η πλουραλιστική δημοκρατία απαιτεί τη βοήθεια της επιστημονικής και διανοητικής κοινότητας της χώρας, αφού διαδίδει σ’ ολόκληρο το κοινωνικό σώμα την έρευνα των λύσεων και την ανάληψη των υπευθυνοτήτων.

Δεν είναι ένα σχέδιο καμωμένο από τα πριν, αλλά ένα σχέδιο εν τω γίγνεσθαι, που έχει ανάγκη απ’ όλες τις προτάσεις και όλες τις συμβολές.

Τέλος, αυτό το σχέδιο υπολογίζει πάνω στη νεολαία, της προορίζεται. Ας το πάρει, ας το συζητήσει, ας το τροποποιήσει, κι ας το κάμει μετά δικό της.

Μερικοί θα προσάψουν σ’ αυτό το σχέδιο τη σχετική του πολυπλοκότητα. Είναι αλήθεια πως είναι αδύνατο να το περιλάβει κανείς σ’ ένα σύνθημα. Κατηγορία ή έπαινος;

Ο Μιχάλης Ράπτης

Δεν μπορεί να θέλει κανείς τη διαφορετικότητα των ελευθεριών και υπευθυνοτήτων, δεν μπορεί να προτιμά κανείς την αυτονομία της τυπικής ζωής και των επιχειρήσεων, ούτε να επιτρέπει σε καθένα να προστατεύει τη σφαίρα ζωής του, εκλέγοντας ένα σύστημα ενιαίο, συγκεντρωτικό, απλοποιημένο. Όπως η οικονομική πρόοδος πάει προς δομές πιο πολύπλοκες, έτσι και η κοινωνική πρόοδος θα πάει προς τη διαφοροποίηση των αποφάσεων, των θεσμών, των υπευθυνοτήτων.

Κάτι μέσα μας αναζητά την απλοποίηση, κι ακόμα το απλοϊκό. Αλλά αυτό το ένστικτο είναι πρωτόγονο, όπως είναι εκείνο της βιαιότητας. Μόλις ξεχωρίζει από την άγνοια.

Η κοινωνία των ελευθεριών θάναι μια κοινωνία εξελιγμένη, λιγότερο εύκολα περιγραφόμενη από τις μηχανικές κοινωνίες, αλλά πιο επεξεργασμένη, πιο εσκεμμένη, με μια λέξη ανώτερη.

[…]

Δεν είναι αξιοσημείωτο πως μια τέτοια κοινωνία την είχαν κάπως προΐδει οι πρώτοι προφήτες του σοσιαλισμού, σαν προορισμένη ν’ αποτελέσει την τελική φάση της εξέλιξης; Αποδείχθηκε ότι ο δρόμος που πήραν πολύ συχνά δεν οδηγούσε σ’ αυτή. Τουλάχιστο είχαν αναγνωρίσει έτσι την έλξη και ανωτερότητά της.

Ιδού η Ευρώπη που θα ενωθεί και στην οποία η Γαλλία δεν πρέπει να βρεθεί κυριαρχούμενη. Και ιδού η Γαλλία που έρχεται από τόσο μακρυά, η Γαλλία των πεδίων της μάχης, των διαδοχικών επαναστάσεων, των κραυγών στους δρόμους και της γλυκειάς αυγής στην εξοχή, η Γαλλία που μπορεί να κατασπαραχθεί, όπως έχει τη συνήθεια, ή που μπορεί αιφνιδιαστικά, ξύπνια και στοχαστική, νάναι η πρώτη που θα διαβεί το κατώφλι μιας νέας οργάνωσης της κοινωνίας.

Της χρειάζεται ένα σχέδιο που να μην ερεθίζει τις διαμάχες της, αλλά που να τις καταπραΰνει. Ένα σχέδιο που να μπορεί να το πραγματοποιήσει στα πλαίσια της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, του σεβασμού των διαφορών της και της μακριάς της πορείας προς την ενότητα».

[…]

*Κείμενο-παρουσίαση του Μιχάλη Ράπτη, ευρέως γνωστού ως Πάμπλο (Michel Pablo), ηγετικής μορφής του διεθνούς τροτσκιστικού κινήματος. Έφερε τον τίτλο Η «Γαλλική Δημοκρατία» του Βαλερύ Ζισκάρ ντ’Εσταίν και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Τρίτη 19 Οκτωβρίου 1976.