Γιατί η τέχνη πολιτικής διαμαρτυρίας μοιάζει τόσο άσκοπη αυτή τη στιγμή;

Την περασμένη εβδομάδα, οι Idles πραγματοποίησαν ένα headline set στη σκηνή Other του Glastonbury. Ίσως είδατε κάποια αποσπάσματα στα social feeds σας, που έδειχναν τους «εξαγριωμένους με συμπτώματα μιας γενικής πολιτισμικής κακοδαιμονίας» να φωνάζουν «Fuck the King» ή να αποκαλούν τον Nigel Farage «φασίστα».

Μπορεί επίσης να έχετε παρακολουθήσει την αμφιλεγόμενη πράξη performance art, που αποτελούνταν από ομοιώματα μεταναστών σε μια φουσκωτή σωσίβια σχεδία, η οποία περνούσε πάνω από το πλήθος κατά τη διάρκεια του set τους.

Προφανώς, οι Idles δεν γνώριζαν τίποτα γι’ αυτή τη σχεδία, γεγονός που δεν εμπόδισε πολλούς οπαδούς να υποθέσουν ότι το συγκρότημα την είχε οργανώσει μόνο του για να εικονογραφήσει τα πολιτικά φορτισμένα τραγούδια τους για τη μετανάστευση, την ενότητα και τη Δύναμη της Αγάπης. Στην πραγματικότητα, ήταν φτιαγμένη από τον Banksy. Λίγες μέρες αργότερα, ο ίδιος ο καλλιτέχνης μοιράστηκε ένα βίντεο στο Instagram, επιβεβαιώνοντας ότι ήταν πίσω από αυτό.

Γιατί δεν υπήρξε ένα ενιαίο συναίσθημα αποδοχής του μηνύματος;  

Η αντίδραση ήταν ανάμεικτη. Από τη μία πλευρά, ο Banksy επαινέθηκε επειδή έφερε τη βάναυση μεταναστευτική πολιτική του Ηνωμένου Βασιλείου στο φως της δημοσιότητας στο Glastonbury, μαζί με τους Damon Albarn και Dua Lipa, οι οποίοι έκαναν συνειδητή προσπάθεια να επιβάλουν μια σημαία της Παλαιστίνης στην εκπομπή του BBC.

Από την άλλη, ο καλλιτέχνης έχει επικριθεί για τον ευτελισμό των θανάτων των προσφύγων με αυτό που ήταν ουσιαστικά ένα διασκεδαστικό κόλπο – ένα φουσκωτό που αναπηδούσε πάνω από ένα «καπνισμένο, μεσοαστικό» πλήθος, οι περισσότεροι από τους οποίους πιθανότατα δεν είχαν στο μυαλό τους να κατανοήσουν το «βαθύτερο νόημά» του.

Ο πρώην υπουργός Εσωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου, James Cleverly, ήταν (όπως ήταν αναμενόμενο) μεταξύ των επικριτών. «Οι άνθρωποι πεθαίνουν στη Μεσόγειο, πεθαίνουν στη Μάγχη», δήλωσε στο Sky News. «Αυτό δεν είναι αστείο. Είναι χυδαίο. Πρόκειται για μια γιορτή για την απώλεια ζωής στη Μάγχη».

«Προς υπεράσπιση του Banksy, να πούμε ότι κάνει επίσης κάποιο πραγματικό, ουσιαστικό έργο, όπως η χρηματοδότηση ενός πραγματικού σκάφους, του MV Louis Michel, που έχει σώσει εκατοντάδες ζωές στη Μεσόγειο»

Δείτε το βίντεο 

Ποιον πολιτικό σκοπό εξυπηρετούσε;

Προφανώς, η ιδέα ότι το έργο του Banksy ήταν μια «γιορτή» είναι μια εσκεμμένη παρερμηνεία, και μάλιστα θρασύτατη από έναν άνθρωπο που υποστήριξε τη δρακόντεια καταστολή της μετανάστευσης από την κυβέρνηση.

Ο ίδιος ο Banksy χαρακτήρισε την αντίδραση «λίγο υπερβολική».

«Αλλά η φράση του Cleverly – και αν ακούγεται σαν να υπερασπίζομαι έναν Τόρι εδώ, παρακαλώ συγχωρέστε με, δεν είναι αυτή η πρόθεσή μου, κάθε άλλο- έχει μια δόση αλήθειας» σχολιάζει ο Thom Waite στο dazeddigital.com.

«Η σωσίβια σχεδία, με το πλήρωμα της από πλαστικές κούκλες με σωσίβια, ήταν αρκετά κακόγουστη, αν μη τι άλλο επειδή είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ποιον πολιτικό σκοπό εξυπηρετούσε, πέρα από το να κάνει ένα συναυλιακό πλήθος να αισθάνεται αρκετά καλά με τον εαυτό του» παρατηρεί ο Waite.

Η Marina Abramović ζήτησε σιωπή

Δεν πρόκειται όμως μόνο για τον Banksy. Στην κεντρική σκηνή του φεστιβάλ πραγματοποιήθηκε επίσης μια εννοιολογική παράσταση από τη Marina Abramović, η οποία ζήτησε από το κοινό επτά λεπτά σιωπής μεταξύ των μουσικών παραστάσεων, για να προβληματιστεί τόσο αυτή όσο και το κοινό σχετικά με τους «σκοτεινούς καιρούς που ζούμε».

«Υπάρχουν πόλεμοι, υπάρχει πείνα, υπάρχουν διαμαρτυρίες, υπάρχουν δολοφονίες», είπε η 77χρονη καλλιτέχνης, φορώντας μια ρόμπα σχεδιασμένη από τον Riccardo Tisci, η οποία ξεδιπλώθηκε στο παγκόσμιο σύμβολο της εκστρατείας για τον πυρηνικό αφοπλισμό (πιο γνωστό ως σήμα της ειρήνης). «Εδώ, θα προσπαθήσουμε να κάνουμε κάτι διαφορετικό».

Ένας μουσικός ανταποκριτής του BBC, ο οποίος βρισκόταν στη σκηνή, ανέφερε: «Ο ήχος της μουσικής από τις γύρω σκηνές εξακολουθούσε να εισχωρεί στη σιωπή. Το μισό πλήθος δεν είχε κλείσει ούτε τις ειδοποιήσεις των τηλεφώνων του. Και δίπλα μου ακούστηκε το προφητικό «πσσσσσσ» από το άνοιγμα ενός κουτιού μπύρας. Αλλά το συνολικό αποτέλεσμα ήταν παράξενα συγκινητικό».

Δείτε το βίντεο 

Μια «κενή χειρονομία»

Και πάλι, αυτή η πράξη διαμαρτυρίας έτυχε μικτής ανταπόκρισης. Η διοργανώτρια του φεστιβάλ Emily Eavis επαίνεσε τη «δημόσια παρέμβαση» ως «ουσιαστική και βαθιά», αφού την ξεκίνησε με ένα μεγάλο γκονγκ.

Συντριπτικά, όμως, η ανάρτηση του Marina Abramović Institute από την εκδήλωση κατακλύζεται από σχόλια που την χαρακτηρίζουν ως μια αόριστη και «κενή χειρονομία» χωρίς καμία πραγματική αναφορά σε γεγονότα του απτού κόσμου, όπως η συνεχιζόμενη δολοφονία αθώων Παλαιστινίων (εκτός από μια ημιτελή αναγνώριση ότι «ο κόσμος βρίσκεται σε μια πραγματικά σκ@τένια θέση αυτή τη στιγμή»), ακόμη και μετά το τέλος της παράστασης και αφού μέρος του πλήθους ξέσπασε σε ένα συλλογικό «Free Palestine» (Ελεύθερη Παλαιστίνη).

«Είναι καθησυχαστικό να βλέπουμε την ευρεία υποστήριξη της ειρήνης, όσο αόριστη και αν είναι, παράλληλα με πιο συγκεκριμένες εκκλήσεις για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης και τον τερματισμό της αντιμεταναστευτικής πολιτικής στο Ηνωμένο Βασίλειο; Ναι, φυσικά» συνεχίζει ο Thom Waite στο dazeddigital.com και επιχειρηματολογεί.

«Αλλά δυστυχώς, οι εκτός τόπου και χρόνου εμφανίσεις του Banksy και της Abramović στο Glastonbury απλώς ανέδειξαν το γεγονός ότι η επανάσταση πιθανότατα δεν θα ξεκινήσει από μεσήλικες μπαμπάδες που ακούνε 6 Music πάνω από τη δωρεάν κρέπα τους, ή από παιδιά σχολείων που κυνηγούν το επόμενο τρεντ που κουβαλάει ο Paul Mescal στην τσάντα του».

Που ωφελεί, τελικά, η υπενθύμιση;

Αφού αποκαλύφθηκε ότι ο Banksy είχε σκηνοθετήσει το κόλπο με τη βάρκα κατά τη διάρκεια του set των Idles, το ίδιο το συγκρότημα μοιράστηκε μερικά από τα πλάνα στο Instagram. «Το κόλπο θυμίζει εικόνες που έχουν μείνει σταθερές στο μυαλό μας με μικρές βάρκες γεμάτες με μετανάστες που διακινδυνεύουν τη ζωή τους διασχίζοντας τη Μάγχη», αναφέρει η λεζάντα της ανάρτησης της συνεργασίας με το περιοδικό Clash.

Και ίσως αυτό να είναι το πρόβλημα – όχι μόνο με την τέχνη του Banksy, αλλά και με την πολιτική τέχνη γενικότερα το 2024. Εδώ και χρόνια, βομβαρδιζόμαστε καθημερινά με πολύ πραγματικές, τραγικές εικόνες, από βάρκες μεταναστών μέχρι ισοπεδωμένα σπίτια στη Γάζα. «Δεν χρειαζόμαστε πραγματικά την τέχνη ή τους καλλιτέχνες για να μας θυμίζουν ότι ο κόσμος βρίσκεται «σε ένα πραγματικά σκ@τένιο μέρος αυτή τη στιγμή» όπως σχολίασαν επανειλημμένως κάποιοι στα σόσιαλ.

Δεν είναι αρκετό

Αν μη τι άλλο, το είδος της πολιτικής performance art που βγήκε από το Glastonbury την περασμένη εβδομάδα χρησιμεύει μόνο για να μας υπενθυμίσει την ανεπάρκεια της τέχνης να επιφέρει πραγματική, συγκεκριμένη αλλαγή σε περιόδους πραγματικής κρίσης -«σε αντίθεση με ομάδες διαμαρτυρίας όπως η Just Stop Oil, των οποίων η προτίμηση στην καταστροφή της τέχνης είναι πραγματικά να εξαγριώσουν τον γενικό πληθυσμό και να δημιουργούν συζητήσεις που ξεφεύγουν από τα όρια ενός φεστιβάλ 350 λιρών ανά άτομο» σχολιάζει ο Thom Waite στο dazeddigital.com.

«Προς υπεράσπιση του Banksy, να πούμε ότι κάνει επίσης κάποιο πραγματικό, ουσιαστικό έργο, όπως η χρηματοδότηση ενός πραγματικού σκάφους, του MV Louis Michel, που έχει σώσει εκατοντάδες ζωές στη Μεσόγειο. Εκτός αν το σκάφος του Glastonbury θα δημοπρατηθεί για να συγκεντρωθούν χρήματα για περισσότερα από αυτά τα σκάφη, όμως, δεν είναι σαφές τι συνεισφέρει στον σκοπό, και το ίδιο ισχύει και για τις απολιτικές εκκλήσεις της Marina για ειρήνη και ενότητα.

»Το γεγονός είναι ότι η «ευαισθητοποίηση» μερικών οπαδών των Idles ή το «να αφιερώσουμε χρόνο για να σκεφτούμε» δεν είναι πραγματικά αρκετό» καταλήγει ο Waite.

  *Με στοιχεία από dazeddigital.com | Αρχική φωτό: Photo: REUTERS/Dylan Martinez