Η ιστορία πίσω από τον πίνακα «Ολλανδή γυναίκα» που πετσόκοψαν οι Ναζί με ξιφολόγχη

Ξεψαχνίζοντας την έκθεση «Οι Γερμανοί εξπρεσιονιστές και το Τρίτο Ράιχ» την οποία φιλοξενεί το Φεστιβάλ του Χολτ, ανάμεσα σε έργα των Κέες φαν Ντόνγκεν, Σαλβαδορ Νταλί, Πάμπλο Πικάσο, Ανρί Ματίς, Αρτ Ρόζενμπαουμ, Έργουιν Μπλούμενφελντ (εκτός από τα έργα των γερμανών εξπρεσιονιστών, περιλαμβάνει επίσης έργα καλλιτεχνών που χαρακτηρίστηκαν από το Τρίτο Ράιχ ως εκφυλισμένοι) και πολλών ακόμα ιερειών της τέχνης, εντοπίζουμε έναν πίνακα ενός σχεδόν άγνωστου ζωγράφου, o οποίος δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1920.

Μια Ολλανδή, η οποία φοράει μια παραδοσιακή φορεσιά ποζάρει για έναν καλλιτέχνη, τον οποίον ούτε συναντάμε στα μουσεία, ούτε διαβάζουμε για εκείνον σε πρωτοσέλιδα των εφημερίδων με τίτλο «Βρέθηκε ο χαμένος πίνακας του αξίας 5.000.000 δολαρίων».

«Άνσλους»

Ο πίνακας «Ολλανδή γυναίκα» δεν έχει ζωηρά χρώματα, ούτε φαντεζί πινελιές. Έχει όμως μια βαθιά ουλή στον λαιμό της εικονιζόμενης και ακόμη ένα πιο βαθύ ιστορικό τραύμα, το οποίο  καθηλώνει τον θεατή.

Το έργο υπέστη σοβαρές ζημιές, αλλά η ιδιοκτήτρια του, Marianne Fry, δεν είχε καμία πρόθεση να τον επισκευάσει πριν την έκθεση.

Η χαρακιά που μπορεί κανείς να εντοπίσει στον καμβά με γυμνό μάτι διηγείται μια ανατριχιαστική ιστορία διαφυγής από τους ναζί πριν από ογδόντα έξι χρόνια.

Τον Μάρτιο του 1938, τα γερμανικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Αυστρία και η χώρα προσαρτήθηκε στη ναζιστική Γερμανία.

Γερμανοί συνοριοφύλακες, οι οποίο ήλεγχαν όσες βαλίτσες εισέρχονταν εντός των τρένων, συνήθιζαν να χαρακώνουν τις αποσκευές με τις ξιφολόγχες τους για τυχόν φυγάδες από τη Βιέννη. Η ελαιογραφία βρίσκονταν σε κάποια από αυτές τις βαλίτσες.

Με το «Άνσλους», την δήθεν «ειρηνική» ένωση που ο Χίτλερ οραματίζονταν από καιρό, ήρθε και η απύθμενη βία κατά του εβραϊκού πληθυσμού. Εκείνη την χρονιά, Εβραίοι κα αντιφρονούντες οδηγήθηκαν με τρένο από την Βιέννη προς το Νταχάου, άρα και προς τον θάνατο.

Οι ρίζες

Η Marianne Fry είναι η μητέρα του ηθοποιού ραδιοτηλεοπτικού παραγωγού Stephen Fry (Ο Γκόρντον Ντίτριχ από το V For Vendetta), η μητριά του οποίου, Claire Grabscheid, εκείνη την εποχή ήταν μια νεαρή δικηγόρος με καταγωγή από την Βιέννη που διέφυγε με τους γονείς της στην Αγγλία.

Η οικογένεια της Grabscheid πλήρωσε τις αρχές ώστε να τους δοθεί η άδεια να μεταφέρουν μαζί τους παράτυπα κάποια από τα αγαπημένα τους αντικείμενα και ο πίνακας ήταν μεταξύ αυτών.

Ο Stephen Fry o οποίος ανακάλυψε ότι μέλη της οικογένειάς του έχασαν τη ζωή τους στο Ολοκαύτωμα, όταν εμφανίστηκε στη σειρά του BBC «Ποιος νομίζεις ότι είσαι;», πριν από μια δεκαετία, είχε δηλώσει χαρακτηριστικά «Βλέποντας τα ονόματά τους εκεί και αυτή τη γαμημέ@@ λέξη, Άουσβιτς, κάτι παθαίνεις».

Ο ηθοποιός, φέτος, πρωταγωνιστεί στην ταινία «Τreasure» υποδυόμενος τον επιζώντα του Ολοκαυτώματος Έντεκ Ρόθβαξ, ο οποίος επιστρέφει στην Πολωνία θέλοντας να συνοδεύσει την κόρη του, Ρουθ -την οποία υποδύεται η Λένα Ντάναμ- σε ένα ταξίδι στο παλιό σπίτι της οικογένειάς του και στο Άουσβιτς.

Είναι ένας πολυμήχανος και εξαιρετικά φιλικός χαρακτήρας, αλλά φαίνεται να μην είναι πρόθυμος να δει ούτε το διαμέρισμα από το οποίο εκδιώχθηκε η οικογένειά του το 1940, ούτε το στρατόπεδο θανάτου που επέζησε πριν τελικά εγκατασταθεί στη Νέα Υόρκη.

Η ουλή

Ο Τζέιμς Γκλένι, συν-επιμελητής της έκθεσης «Οι Γερμανοί εξπρεσιονιστές και το Τρίτο Ράιχ», μιλώντας στον Guardian και την δημοσιογράφο Dalya Alberge ανέφερε: «Το δάκρυ είναι μια ανατριχιαστική υπενθύμιση των όσων πέρασαν τόσες πολλές οικογένειες».

Τον πίνακα φιλοτέχνησε ένας ελάχιστα γνωστός Πολωνός ζωγράφος, ο Jehudo Epstein (1870–1946), καθηγητής στην Ακαδημία της Βιέννης, ο οποίος μετανάστευσε στη Νότια Αφρική μετά την άνοδο του ναζιστικού κόμματος στην εξουσία.

Ο Γκλένι, μεταξύ άλλων, μίλησε και για το έργο του καλλιτέχνη: «Αυτός ο καλοφτιαγμένος πίνακας μιας Ολλανδής δίπλα στη φωτιά σε μια αγροτική κουζίνα με χάλκινα σκεύη δεν διαφέρει από το συνολικό έργο του Epstein το οποίο περιελάμβανε οικιακούς εβραϊκούς εσωτερικούς χώρους, αναπαραστάσεις, συμπεριλαμβανομένων των γυμνών, καθώς και αστικά τοπία. Έχει συμπεριλάβει μια θρησκευτική αναφορά με τον σταυρό στον τοίχο πίσω από την εικονιζόμενη, ένα μοτίβο που χρησιμοποιούσε συχνά στα έργα του».

»Η ανησυχητική τομή στο λαιμό της εικονιζόμενης, την οποία η οικογένεια Fry επέλεξε να κρατήσει με τόση προθυμία, αφηγείται μια τόσο πολύτιμη ιστορία».

Πρόσθεσε επίσης, ότι χωρίς τη χαρακιά, θα μπορούσε να αξίζει σήμερα περίπου 1.500 λίρες. «Λόγω της φθοράς, θα μπορούσε να αξίζει ίσως πέντε έως δέκα φορές περισσότερο. Κατά κάποιο τρόπο, έγινε πιο πολύτιμο επειδή μαχαιρώθηκε».

To έργο του Jehudo Epstein σε εικόνες

Yehudo Epstein Κορίτσι που διαβάζει | 1904

Jehudo Epstein | Γυναικείο γυμνό, 1940

Jehudo Epstein | Πορτρέτο του στρατάρχη Χέρμαν Κόβες, 1916

Yehudo Epstein | Πορτρέτο ενός κοριτσιού ντυμένου στα λευκά

Yehudo Epstein | Πορτρέτο ενός νεαρού κοριτσιού, 1908

Jehudo Epstein | Στο πέτρινο λιοντάρι, 1902

Φωτογραφίες: Artnet