Φλωρίδης εναντίον δημοσιότητας των δικών

Είτε επιφανειακό, είτε βαθύ, το κράτος μερικές φορές λειτουργεί ανησυχητικά καλά, αλλά σχεδόν ποτέ δίκαια. Όπως για παράδειγμα όταν μια σκιώδης και τελείως φωτογραφική ως προς τον σκοπό της διάταξη γίνεται νόμος του κράτους την Παρασκευή και πρωί-πρωί της Δευτέρας έχει ήδη καταφέρει να επιφέρει πλήγμα στην ελευθερία του Τύπου και τη στοιχειώδη διαφάνεια της δικαστικής διαδικασίας. Αυτό διαπίστωσαν τουλάχιστον οι συνάδελφοι δημοσιογράφοι στη Λέσβο τους οποίους υποδέχθηκε χθες η έδρα απαγορεύοντάς τους να λειτουργήσουν το Παρατηρητήριο της δίκης για το πογκρόμ ακροδεξιών κατά προσφύγων στην Πλατεία Σαπφούς στη Μυτιλήνη το 2018. Η αιτιολογία της απαγόρευσης είχε μια έντονη φρεσκάδα· βασίστηκε σε μια άσχετη τροπολογία στον νόμο 5119 δια χειρός του υπουργού Δικαιοσύνης Γιώργου Φλωρίδη που υιοθετήθηκε από το ελληνικό κράτος μόλις την περασμένη Παρασκευή.

Σύμφωνα με αυτή, «απαγορεύεται η ολική ή μερική μετάδοση με οποιονδήποτε τρόπο, ιδίως μέσω της τηλεόρασης, ραδιοφώνου, διαδικτύου και γενικά οποιουδήποτε τεχνολογικού μέσου, καθώς και η κινηματογράφηση, μαγνητοσκόπηση, ηχογράφηση και αποτύπωση της δίκης σε γραπτό κείμενο μέσω ειδικού λογισμικού που μετατρέπει τον προφορικό λόγο σε γραπτό, ενώπιον ποινικού, αστικού ή διοικητικού δικαστηρίου. Κατ’ εξαίρεση, το δικαστήριο μπορεί να επιτρέψει τις ενέργειες αυτές, εφόσον συναινούν ο εισαγγελέας και οι διάδικοι και συντρέχει ουσιώδες δημόσιο συμφέρον.»

Ο εχθρός

Ξεκινώντας με το Παρατηρητήριο της Δίκης της Χρυσής Αυγής προ εννιαετίας, υιοθετήθηκε μια πρακτική κυρίως από δημοσιογράφους και μέλη της κοινωνίας των πολιτών να παρακολουθούνται και να αποτυπώνονται στενογραφικά οι διαδικασίες στις δίκες υψηλής σημασίας.

Το πρώτο αυτό Παρατηρητήριο εξασφάλισε τη διαφάνεια σε μια πολιτικά φορτισμένη δίκη όπως ήταν αυτή της ναζιστικής οργάνωσης, η πορεία της οποίας δημιουργούσε βάσιμες ανησυχίες ότι η διεξαγωγή της θα επηρεαζόταν από υπόγειες διεργασίες και συμφωνίες πολιτικού χαρακτήρα.

Η επιτυχία και η καθολική αναγνώριση της χρησιμότητας του Παρατηρητηρίου στη δίκη της Χρυσής Αυγής, οδήγησε στην επανάληψη αυτής της πρακτικής στη δίκη για τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου, στη δίκη Λιγνάδη (για την οποία εκκρεμεί σύντομα η εκδίκαση της έφεσης), στην τρέχουσα δίκη για την Κιβωτό του Κόσμου και αλλού.

Όση συμπάθεια κι αν έδειξε το κοινό στα Παρατηρητήρια κι όσο κι αν αναγνωρίστηκε η σημασία της δημοσιότητας για την ορθή διεξαγωγή της δίκης, τα Παρατηρητήρια είχαν να αντιμετωπίσουν τρεις βασικούς εχθρούς: κατ’ αρχάς, πολλούς από τους κατηγορούμενους στις επίμαχες υποθέσεις – αν και οι δικηγόροι κάποιων εξ αυτών έχουν δηλώσει ότι ακόμα και στο δικό τους έργο μπορεί να βοηθάει η καταγραφή. Δεύτερον, ένα μέρος των δικαστικών ρεπόρτερ που στηρίζονται στην προνομιακή πρόσβαση στην πληροφορία και το επακόλουθο “ρεγουλάρισμα” αυτής. Και φυσικά, τους ίδιους τους δικαστικούς που το αντιμετώπισαν σαν μια προκλητική κίνηση δυσπιστίας.

Οι τελευταίοι έχουν ένα δίκιο. Τα Παρατηρητήρια πράγματι αποτελούν ένα αντίμετρο στη δικαιολογημένη δυσπιστία απέναντι στο δικαστικό σύστημα. Γιατί όσο κι αν έχει γίνει θέσφατο να ομολογούν όλοι σε τηλεοράσεις και ραδιόφωνα την εμπιστοσύνη τους στο δικαστικό σύστημα, αυτό δεν διαγραφεί το πρόβλημα. Γιατί στη χώρα μας και παραδικαστικά κυκλώματα έχουν καταγραφεί, και εισαγγελείς υπάρχουν που δεν παιδεύονται ούτε στοιχειωδώς να αποκρύψουν τους πολιτικούς τους δεσμούς, και προκλητικές και ακατανόητες φράσεις βγαίνουν με αποτέλεσμα οι πολίτες συχνά να βρίσκουν πραγματική δικαίωση μόνο στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, μαζί με μια αίσθηση ανυποληψίας της Δικαιοσύνης που δεν έχει αντίστοιχο στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.

Ερμηνείες

Φυσικά, η επίμαχη διάταξη που με μυστηριώδη τρόπο βρήκε τόσο άμεση ερμηνεία και εφαρμογή υπήρξε σκόπιμα σιβυλλική – όπως συνηθίζεται στα εργαλειακά νομοθετήματα.

Πατώντας στην πρωτοφανή παγκοσμίως απόφαση με την οποία απαγορεύτηκε κάθε οπτικοακουστική καταγραφή της δικαστικής διαδικασίας το 2002, όταν η κακή εμπειρία μιας δεκαετίας “τηλε-δικών” ετοιμαζόταν να απογειωθεί με τη 17 Νοέμβρη στο εδώλιο, η τωρινή τροπολογία Φλωρίδη ενάντια στα Παρατηρητήρια αποφασίζει να ορίσει ως αναμετάδοση τη στενογραφία των διαλόγων, προφασιζόμενη τη χρήση λογισμικού τεχνητής νοημοσύνης ή μπορεί και όχι, αλλά δεν έχει σημασία, αφού «απαγορεύεται με οποιονδήποτε τρόπο» σύμφωνα με τη διάταξη.

Η αρχική απάντηση του υπουργείου Δικαιοσύνης στα ερωτήματα δημοσιογράφων για τον χαρακτήρα της διάταξης υπήρξε καθησυχαστική. Από την άλλη, τόσο η αιτιολογική έκθεση, όσο και σχετικά δημοσιεύματα, υποδεικνύουν τα Παρατηρητήρια ως αντικείμενα της νομοθέτησης.

Η λογική της αιτιολογικής έκθεσης είναι αποκαλυπτική. Η αποτύπωση των διαλόγων, λέει, καταστρατηγεί τη δημοσιότητα της ποινικής διαδικασίας, καθώς την παρακολουθεί «αόριστος αριθμός ατόμων ευρισκόμενων εκτός της δικαστικής αιθούσης» (sic), ενώ ως δημοσιότητα για το υπουργείο νοείται μόνο η δυνατότητα του κοινού να προσέλθει ανεμπόδιστα στην αίθουσα.

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς συνταγματολόγος για να καταλάβει ότι η ερμηνεία Φλωρίδη για τη συνταγματικά κατοχυρωμένη δημοσιότητα των δικών είναι έωλη. Πάντως κι αυτοί που είναι συνταγματολόγοι, όπως ο κ. Ξενοφών Κοντιάδης που παρενέβη χθες σχετικά μέσω κοινωνικών δικτύων, φαίνεται να αναγνωρίζουν ότι ο ορισμός του υπουργείου είναι κατ’ ελάχιστον… διασταλτικός.

Γιατί δημοσιότητα της δίκης σημαίνει πως ό,τι ακούγεται στη διάρκειά της είναι δημόσια γνώση. Και οι δίκες είναι δημόσιες – με την εξαίρεση των δικών «κεκλεισμένων των θυρών» για ειδικούς λόγους – για έτσι εξασφαλίζεται το «και οι κριτές κρίνονται». Η δημοσιότητα είναι μηχανισμός αποτροπής της αυθαιρεσίας. Και προφανώς είναι ένα πράγμα η απαγόρευση τηλεοπτικής μετάδοσης και εντελώς άλλο πράγμα η απαγόρευση ουσιαστικά της δυνατότητας όσα ακούγονται σε μια δημόσια δίκη να γράφονται στις εφημερίδες και στο διαδίκτυο. Και όλα αυτά σε μια χώραμ που στη διάρκεια της δικτατορίας, οι κατηγορούμενοι από τη Χούντα αγωνιστές χρησιμοποιούσαν τις δημόσιες απολογίες τους στις δίκες για να καταγγείλουν το καθεστώς και τα βασανιστήρια που υπέστησαν.

Ούτε χρειάζεται φυσικά να είναι κανείς δημοσιογράφος για να καταλάβει ότι για άλλη μια φορά επαναλαμβάνεται ένας αλγόριθμος διαχείρισης εντυπώσεων που είναι αρκετά προσφιλής στην τρέχουσα κυβέρνηση: φωτογραφική διάταξη – «δεν είναι αυτό που νομίζετε» – στοχευμένη εφαρμογή – «τελικά είναι ακριβώς αυτό που νομίζατε».

Δεν μπορούμε φυσικά να γνωρίζουμε ποια απ’ όλες τις τρέχουσες και επικείμενες δίκες μεγάλης κοινωνικής και πολιτικής σημασίας προσπαθεί να αποκλείσει από τη δημοσιότητα ο κ. Φλωρίδης. Σε κάθε περίπτωση, δεν χρειάζεται να περιμένει κανείς να αποφανθούν οι συνταγματολόγοι για τη διατάξη. Σε κάποια νομοθετήματα τυχαίνει να είναι πρόδηλος ο εκφυλιστικός, αντιθεσμικός τους χαρακτήρας και η εγγενής ανηθικότητά τους.