Κλιματική αλλαγή και στεγαστική κρίση: «Στριμωχτείτε γιατί χανόμαστε» – Επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα

Στριμωχτείτε γιατί χανόμαστε. Αυτό προτείνει για την κλιματική αλλαγή και τη στεγαστική κρίση, επιστημονική έρευνα με τον εύγλωττο τίτλο «Living Smaller» του γερμανικού Ερευνητικού Ινστιτούτου για τη Βιωσιμότητα RIFS (Research Institute for Sustainability – Hemholtz Center Postdam).

Οι επιστήμονες του ινστιτούτου (το οποίο χρηματοδοτείται και από τη γερμανική κυβέρνηση) υποστηρίζουν ότι αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε τη διπλή πρόκληση της κλιματικής αλλαγής και της στεγαστικής κρίσης, πρέπει να δεχθούμε μία «εθελοντική  μείωση του χώρου κατοίκησης».  Πριν φανταστείτε σπίτια κλουβιά και διαμερίσματα σπιρτόκουτα, οι ερευνητές εξηγούν ότι το Living Smaller δεν είναι ακριβώς αυτό.

 «Τι αντίκτυπο θα είχε η κατοίκηση σε λιγότερα τετραγωνικά μέτρα, στη γειτονιά, στις σχέσεις των ανθρώπων στην κοινότητα ή στις καταναλωτικές πρακτικές;»

Αντιθέτως, υποστηρίζουν ότι το «να χτίζουμε σε μικρότερη κλίμακα», θα σημαίνει να ζούμε σε γειτονιές που θα αναπνέουν πιο ελεύθερα.  Ως αντίβαρο στη μείωση του εμβαδού που αντιστοιχεί ανά άτομο σε κάθε νοικοκυριό, αντιπροτείνουν την ύπαρξη ενός ισχυρού κοινοτικού δικτύου. Ενός δικτύου που θα περιλαμβάνει βιώσιμες κοινότητες με επαρκείς και σύγχρονες υποδομές, ανέσεις και ελεύθερους χώρους.

Η έρευνα απευθύνεται και στους Ευρωπαίους ηγέτες που σχεδιάζουν τη στεγαστική πολιτική της ΕΕ, με συγκεκριμένες προτάσεις. Τα συμπεράσματα προέκυψαν μέσα από επί μέρους έρευνες πεδίου σε πέντε κράτη-μέλη: Γερμανία, Ουγγαρία, Λετονία, Ισπανία και Σουηδία.

Κλιματική αλλαγή και στεγαστική κρίση: Λιγότερα τ.μ., λιγότεροι ρύποι

Όπως εξηγεί η διευθύντρια του RIFS Doris Fuchs, η υπόθεση εργασίας που έθεσαν ήταν η εξής: «Οι κατασκευές και η χρήση ενέργειας στις κατοικίες συμβάλλουν σημαντικά στην κλιματική αλλαγή. Η μείωση του κατά κεφαλήν χώρου κατοικίας θα μείωνε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, ιδίως από τη θέρμανση. Θέλαμε να κατανοήσουμε τις συνθήκες υπό τις οποίες αυτό θα μπορούσε να συμβεί στην Ευρώπη».

Οι ιδιοκτήτες κατοικιών θεωρούν ευρέως τα ακίνητά τους ως μακροπρόθεσμες επενδύσεις που προσδίδουν ένα ιδιαίτερο κοινωνικό κύρος

Η μελέτη εξετάζει μια σειρά από ερωτήματα, όπως: Τι θα μπορούσε να παρακινήσει τους Ευρωπαίους να ζουν σε μικρότερους χώρους; Τι αντίκτυπο θα είχε η κατοίκηση σε λιγότερα τετραγωνικά μέτρα; Πώς θα επιδρόυσε στη γειτονιά, στις σχέσεις των ανθρώπων στην κοινότητα ή στις καταναλωτικές πρακτικές; Ποιες αλλαγές στην κοινωνία θα μπορούσαν να βελτιώσουν την ευημερία των ανθρώπων σε μικρότερους χώρους διαβίωσης;

Οι ερευνητές συγκέντρωσαν απόψεις και δεδομένα, μέσα από διαδραστικά εργαστήρια, στα οποία συμμετείχαν πολίτες και ενδιαφερόμενοι φορείς. Εκτός από  τους κατοίκους,  το λόγο πήραν εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, του επιχειρηματικού, πολιτικού και επιστημονικού κόσμου και των ΜΜΕ.

Απώλεια ιδιωτικής ζωής

Στην Ευρώπη, μας πληροφορούν οι ερευνητές, ο μέσος κατά κεφαλήν χώρος κατοίκησης – σε εμβαδόν ανά άτομο,  αυξήθηκε κατά 16% μεταξύ 2000 και 2018. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών: Στη Λετονία, ο μέσος κατά κεφαλήν χώρος είναι 29,6 τετραγωνικά μέτρα, ενώ στη Σουηδία είναι 48,7 τετραγωνικά μέτρα.

«Παρ’ όλα αυτά, οι ερωτηθέντες σε όλες τις χώρες εξέφρασαν παρόμοιες ανησυχίες σχετικά με τη μείωση του χώρου κατοίκησής τους», αναφέρει ο βασικός συγγραφέας της έρευνας Matthias Lehner.

Οι περισσότεροι διαμαρτυρήθηκαν ότι κάτι τέτοιο θα επιδρούσε αρνητικά στις προσωπικές τους ελευθερίες και την ιδιωτική ζωή. Επίσης έκαναν λόγο για μια ιδιαίτερα «δύσκολη» αγορά κατοικίας. «Οι ιδιοκτήτες κατοικιών θεωρούν ευρέως τα ακίνητά τους ως μακροπρόθεσμες επενδύσεις που προσδίδουν ένα ιδιαίτερο κοινωνικό κύρος», σχολιάζει ο Lehner.

Πιο θετικοί στο «Living Smaller» οι Ισπανοί

Οι Ισπανοί έδειξαν τη μεγαλύτερη προθυμία να ζήσουν σε λιγότερα τετραγωνικά ανά άτομο,  για το καλό του… περιβάλλοντος. Το 42% των συμμετεχόντων από την Ισπανία απάντησαν θετικά σε μια τέτοια προοπτική. Οι πιο απρόθυμοι όλων ήταν οι Ούγγροι,  με μόλις 15%.  Κατά  μέσο όρο, λιγότεροι από ένας στους τρεις (29%) θα δέχονταν να ζήσουν σε μικρότερα διαμερίσματα, ως μια μέθοδο μείωσης των εκπομπών άνθρακα. Ακόμα λιγότεροι θα εξέταζαν την προοπτική κοινοτικής διαβίωσης, μόλις 21%.

Οι Ούγγροι συμμετέχοντες ανέφεραν ως ανασταλτικό παράγοντα τις αρνητικές εμπειρίες από την κοινοτική διαβίωση επί «σοβιετικού καθεστώτος».

Παράγοντας έλξης το καλό περιβάλλον

Παρά τις  προκλήσεις, οι Ευρωπαίοι θα ήταν πρόθυμοι να αγκαλιάσουν την τάση του «Living Smaller» – υπό  κατάλληλες συνθήκες, Για παράδειγμα αν τα διαμερίσματα ήταν σε κεντρική τοποθεσία, αλλά σε πράσινες, φιλικές και  ασφαλείς γειτονιές,  με πρόσβαση σε υπηρεσίες και εγκαταστάσεις αναψυχής. Όλα αυτά σε συνδυασμό με κοινόχρηστες ανέσεις και δημόσιους χώρους για να αντισταθμίσουν τη μείωση του ιδιωτικού χώρου διαβίωσης και να βελτιώσουν τη συνολική ποιότητα ζωής τους.

Οι ερευνητές καταλήγουν, μεταξύ άλλων, στις εξής προτάσεις: Αν η ΕΕ θέλει να προωθήσει τη μείωση του κατά κεφαλήν κατοικήσιμου χώρου, πρέπει να ενθαρρύνει την κατασκευή μικρότερων διαμερισμάτων σε γειτονιές που προσφέρουν καλή ποιότητα ζωής. Θα μπορούσαν επίσης να θεσπιστούν μέτρα για τη διευκόλυνση της αποδοτικότερης χρήσης του υπάρχοντος στεγαστικού αποθέματος, για παράδειγμα με τη διαίρεση ή τη συγχώνευση διαμερισμάτων για διαφορετικά μεγέθη νοικοκυριών, την προώθηση κοινόχρηστων διαμερισμάτων και τη βελτίωση της βιωσιμότητας μέσω ανακαινίσεων.

Θα μπορούσε η πρόταση «Living Smaller» να έχει μέλλον στην Ελλάδα;

Η Ελλάδα έχει ήδη ένα από τα υψηλότερα ποσοστά πληθυσμού που διαβιοί σε στενότητα χώρου. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, σχεδόν το 27% των κατοίκων της Ελλάδα ζει σε νοικοκυριά που δεν πληρούν τις προδιαγραφές για επαρκή χώρο διαβίωσης, έναντι 16,8% του ευρωπαϊκού μέσου όρου.

Οι στατιστικές υπηρεσίες μετράνε τη στενότητα χώρου ανάλογα με τα δωμάτια που αντιστοιχούν στα μέλη του νοικοκυριού. Για παράδειγμα ένα μέλος έχει στενότητα χώρου αν το νοικοκυριό στο οποίο κατοικεί δεν διαθέτει: Από ένα δωμάτιο για το νοικοκυριό, ένα δωμάτιο για κάθε ζευγάρι, ένα δωμάτιο για κάθε άγαμο μέλος 18 ετών και άνω. Ή αντίστοιχα, από ένα δωμάτιο για κάθε δύο μέλη κάτω των 12 ετών ή  ένα δωμάτιο για κάθε άγαμο μέλος διαφορετικού φύλου ηλικίας 12 έως 17 ετών.

Στενότητα χώρου για το 40% των φτωχών νοικοκυριών

Σχεδόν το 40% του φτωχού πληθυσμού και το 41,5% των παιδιών ως 17 ετών, ζουν σε νοικοκυριά με στενότητα χώρου. Παράλληλα η Ελλάδα είναι η χώρα με το υψηλότερο ποσοστό υπερβολικής στεγαστικής επιβάρυνσης. O ένας στους τρεις κατοίκους των πόλεων δαπανά πάνω από το 40% του εισοδήματός του για έξοδα στέγασης.

Στην Ελλάδα οι φτωχοί και οι νέοι εφαρμόζουν το Living Smaller θέλοντας και μη. Το θέμα  δεν είναι να στριμωχτούμε όλοι μαζί, για να μην καούμε από την κλιματική αλλαγή και να μην μείνουμε άστεγοι λόγω κρίσης.  Η πρόταση των ερευνητών θα έβρισκε πεδίο εφαρμογής μόνο αν άλλαζε ριζικά ο τρόπος που χτίζουμε τις πόλεις. Αν τα λιγότερα τετραγωνικά  κατοίκησης ανά άτομο δεν συνδυάζονται με περισσότερα τετραγωνικά ελεύθερου χώρου και πρασίνου, τότε το Living Smaller δεν θα είναι μια πράσινη ουτοπία, αλλά ένας ακόμα πιο γκρίζος εφιάλτης.