Σφαγή της Σρεμπρένιτσα: Η γενοκτονία των βόσνιων μουσουλμάνων

Στις 11 Ιουλίου 1995, η πόλη Σρεμπρένιτσα της Βοσνίας γίνεται το επίκεντρο μιας από τις πιο μελανές σελίδες της ευρωπαϊκής Ιστορίας, από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ως σήμερα. Η γνωστή και ως η «Σφαγή της Σρεμπρένιτσα».

Ο εμφύλιος πόλεμος της Γιουγκοσλαβίας που ξεκίνησε το 1991, και από τον Μάρτιο του 1992 επεκτάθηκε και στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη βρίσκεται, το 1995, εν εξελίξει.

Στις 11 Ιουλίου, στρατιωτικές δυνάμεις Σερβοβοσνίων υπό τις διαταγές του στρατηγού Ράτκο Μλάντιτς, πνίγουν τη Σρεμπρένιτσα στο αίμα. Ο αριθμός των θυμάτων σοκάρει.  Πάνω από 8.000 βόσνιοι μουσουλμάνοι άνδρες κάθε ηλικίας, από μικρά αγόρια μέχρι ηλικιωμένοι βρίσκουν τραγικό θάνατο. Όλα αυτά σε μία περιοχή που είχε χαρακτηρισθεί «ζώνη υπό την προστασία του ΟΗΕ».

Αναγνώριση της Γενοκτονίας

Λίγες, μόλις εβδομάδες πριν από σήμερα, τον Μάιο του 2024 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, εγκρίνοντας σχετικό ψήφισμα καθιέρωσε την 11η Ιουλίου ως «Διεθνή Ημέρα Στοχασμού και Μνήμης της Γενοκτονίας του 1995 στη Σρεμπρένιτσα», παρά τις οργισμένες αντιδράσεις των Σέρβων της Βοσνίας και του Βελιγραδίου.

Στην ψηφοφορία που έγινε στη Γενική Συνέλευση, επί συνόλου 193 μελών, 84 κράτη ψήφισαν υπέρ, 19 κατά, ενώ 68 κράτη, ανάμεσά τους η Ελλάδα και η Κύπρος, απείχαν.

Όπως γράφει η Αλέξάνδρα Φωτάκη στο in.gr, η ελληνική πλευρά δήλωσε πως η στιγμή που επελέγη για το εν λόγω ψήφισμα δεν ήταν η «κατάλληλη» επισημαίνοντας παράλληλα πως η στάση της αποχής ήταν η ενδεδειγμένη υπέρ της «σταθερότητας και της καταλλαγής» στην περιοχή των Βαλκανίων, παρότι αποδέχεται – όπως φαίνεται και στη σχετική δήλωση της ελληνικής πλευράς – ότι στη Σρεμπρένιτσα διαπράχθηκε «γενοκτονία».

Τα τραγικά γεγονότα

«ΤΑ ΝΕΑ», 12.7.1995, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η κατάληψη της Σρεμπρένιτσα από τους Σερβοβόσνιους ήταν από τις κυριότερες ειδήσεις της επόμενης ημέρας, όμως τίποτα δεν είχε γίνει ακόμα γνωστό για τη μεγάλη σφαγή.

Γράφουν «ΤΑ ΝΕΑ» της 12ης Ιουλίου 1995:

«Οι Σέρβοι αψήφησαν τις απειλές του ΟΗΕ και τις ΝΑΤΟΪΚΕΣ αεροπορικές επιδρομές και κατέλαβαν έναν από τους μουσουλμανικούς θυλάκους, που είχε χαρακτηρισθεί “ζώνη υπό την προστασία του ΟΗΕ”. (…)

»Οι Ολλανδοί κυανόκρανοι, που βρίσκονταν στον θύλακο της Σρεμπρένιτσα, υποχωρούν καταδιωκόμενοι από τις σερβικές δυνάμεις που προελαύνουν, προσπαθώντας να εξασφαλίσουν ασφαλή δίοδο για τους ίδιους και τις χιλιάδες μουσουλμάνους πρόσφυγες».

Η διεθνής κοινότητα πίεζε τους Σέρβους να αποχωρήσουν από την Σρεμπρέντισα, εκείνοι όμως αρνούνταν πεισματικά.

Ράτκο Μλάντιτς

Ο Ράτκο Μλάντιτς ανακοίνωσε «την απελευθέρωσή της, παρά τη βοήθεια της ΝΑΤΟϊκής αεροπορίας προς τους Μουσουλμάνους» και κατηγόρησε τον βοσνιακό κυβερνητικό στρατό ότι χρησιμοποίησε τον θύλακο για να προβαίνει σε σφαγές τους σερβικού πληθυσμού.

Την ίδια στιγμή τα δημοσιεύματα ανέφεραν πως «πάνω από 30.000 πρόσφυγες – δηλαδή σχεδόν ολόκληρος ο πληθυσμός της Σρεμπρένιτσα, έχουν συγκεντρωθεί στη βάση των Ολλανδών κυανόκρανων, στο Ποτοτσάρι, που περιήλθε και αυτή υπό τον έλεγχο των Σερβοβόσνιων».

Ο δε Μλάντιτς ζήτησε αφοπλισμό του τοπικού βοσνιακού στρατού και δήλωσε πως διέθεσε φορτηγά και λεωφορεία για την ασφαλή μεταφορά των αμάχων.

«ΤΑ ΝΕΑ», 14.7.1995, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Οι πρώτες ανησυχίες

«ΤΑ ΝΕΑ» της 25ης Ιουλίου δημοσιεύουν τις πρώτες ανησυχητικές καταγγελίες που έδειχναν ότι εκτός του ξεριζωμού δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων, κάτι πολύ τραγικό λάμβανε χώρα στη Σρεμπρένιτσα.

«Ένας στρατιωτικός παρατηρητής αναφέρει σε έκθεσή του με ημερομηνία 13 Ιουλίου ότι είδε να φορτώνουν Μουσουλμάνους σε φορτηγά και να τους παίρνουν προς άγνωστη κατεύθυνση.

“Έπειτα ακούσαμε πυροβολισμούς”

»Ένας γιατρός, που ανήκε στην ομάδα που πήραν μαζί τους οι Σέρβοι μέχρι το Μπράτουνατς, 15 χιλιόμετρα βορείως της Σρεμπρένιτσα, είπε στην ολλαδνική τηλεόραση ότι είδε ένα ανοιχτό φορτηγό γεμάτο πτώματα, καθώς και πολλούς νεκρούς στον δρόμο.

“Δεν ξέραμε πώς να αντιδράσουμε. Ήταν σαν ταινία. Αυτό που έχει μείνει στο μυαλό μου είναι η μυρωδιά του θανάτου. Δεν θα την ξεχάσω ποτέ”

Μαρτυρίες, και μάλιστα από Σερβοβόσνιους, υπήρξαν και για τη γειτονική πόλη του Μπράτουνατς.

«Μια γυναίκα μιλάει για ένα γήπεδο “βουτηγμένο στο αίμα”. Μια άλλη επικαλείται τον γαμπρό της που υπηρετεί στον σερβοβοσνιακό στρατό:

“Σκότωσαν 1.600 ανθρώπους σε μία μέρα. Συνολικά, έχουν σκοτώσει περί τους 4.000. Τους περισσότερους τους πυροβόλησαν. Μόνο σε λίγους έκοψαν τον λαιμό”.

«ΤΑ ΝΕΑ»,25.7.1995, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Επιχείρηση κουκούλωμα

«Ο ΟΗΕ προσπάθησε στην αρχή να «πνίξει τις καταγγελίες, τηρώντας την περίφημη πολιτική των “ίσων αποστάσεων”.

»To περασμένο Σάββατο όμως, όταν είχαν πια απελευθερωθεί όλοι οι Ολλανδοί από τους Σέρβους και οι μαρτυρίες τους πολλαπλασιάστηκαν, εκπρόσωπος του Οργανισμού στο Ζάγκρεπ αναγκάστηκε να δηλώσει: «Ο ΟΗΕ δεν αγνοεί τα στοιχεία»».

«Συγγνώμη» δέκα χρόνια αργότερα

Το 2005, στην εκδήλωση μνήμης που έγινε στη Σρεμπρένιτσα για τα 10 χρόνια από τη μεγάλη σφαγή, «πολιτικοί από την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες (…) υπουργοι Εξωτερικών και δυτικοί αξιωματούχοι ζήτησαν δημοσίως συγγνώμη για την αδυναμία της διεθνούς κοινότητας να εμποδίσει μια σφαγή, οι πληγές της οποίας είναι ακόμα ανοιχτές.

»Χθες (σ.σ. 11 Ιουλίου 2005) έγινε η κηδεία των 610 πρόσφατα αναγνωρισμένων νεκρών εκείνης της τραγωδίας, του χειρότερου αιματοκυλίσματος στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

«ΤΑ ΝΕΑ»,12.7.2005, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

»Οι ηγέτες και οι εκπρόσωποι των κυβερνήσεων που παρέστησαν στη χθεσινή επέτειο παραδέχθηκαν την αποτυχία της παγκόσμιας κοινότητας να αποτρέψει τη σφαγή.

»“Είναι ντροπή της διεθνούς κοινότητας το ότι αυτό το κακό συνέβη κάτω από τη μύτη μας και δεν κάναμε τίποτε”, δήλωσε χαρακτηριστικά ο βρετανός υπουργός Εξωτερικών Τζακ Στρο.  “Μετανιώνω πικρά και είμαι βαθιά λυπημένος”».

Ράτκο Μλάντιτς

Όταν γράφονταν στα «ΝΕΑ» εκείνες οι γραμμές, το 2005, ο ενορχηστρωτής της ασύλληπτης σφαγής της Σρεμπρένιτσα, Ράτκο Μλάντιτς, σε βάρος του οποίου εκκρεμούσαν κατηγορίες για τέλεση εγκλημάτων πολέμου ήταν ακόμα καταζητούμενος.

Εντοπίστηκε και συνελήφθη στη βόρεια Σερβία αρκετά χρόνια αργότερα, στις 26 Μαΐου του 2011 και τον Μάιο του 2012 δικάστηκε από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για έντεκα κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, συμπεριλαμβανομένης της γενοκτονίας.

«ΤΑ ΝΕΑ»,27.5.2005, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Τον Ιούνιο του 2021 απορρίφθηκε η έφεσή του και κρίθηκε οριστικά ένοχος.

Σήμερα, σε ηλικία 82 ετών, συνεχίζει να εκτίει ποινή ισοβίων.