Το καλοκαίρι για ένα μεγάλο ποσοστό της νεολαίας, και όχι μόνο, σημαίνει «δουλειά σεζόν». Δουλειά στα τουριστικά θέρετρα και τις επιχειρήσεις, σε μπαρ, καντίνες και ξενοδοχεία και εστιατόρια. Ο τουρισμός, η λεγόμενη «βαριά βιομηχανία» της Ελλάδα, συχνά ταυτίζεται στο μυαλό τον εργαζομένων με εξαντλητικά ωράρια, υψηλή ένταση εργασίας και υψηλό βαθμό εργοδοτικής παραβατικότητας.

Τα εποχικά μεροκάματα της τουριστικής σεζόν μπορεί να χαρακτηρίζονται καλά – σε σύγκριση με τους ιδιαίτερα χαμηλούς μισθούς στη χώρα μας. Αν όμως αναλύσεις την αντιστοιχία τους σε ωρομίσθιο, ο τελικός λογαριασμός ισοδυναμεί με τον κατώτατο μισθό. Το όποιο επιπλέον εισόδημα βγαίνει από τα tips ή από τα λεγόμενα «μαύρα», που δίνονται κάτω από το τραπέζι, ως συμπλήρωμα.  χωρίς ένσημα και υπερωρίες. Οι  διαμαρτυρίες των εργοδοτών για έλλειψη εργατικού δυναμικού στον τουρισμό,  συνυπάρχουν με καταγγελίες σωματείων για τις τουριστικές «εργασιακές γαλέρες».

Το εξοργιστικό περιστατικό στην Πάρο

Το τελευταίο περιστατικό ακραίας εργοδοτικής αυθαιρεσίας – ή εργοδοτικής καφρίλας αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, ήταν η εξοργιστική απαίτηση εργοδότριας στην Πάρο να δουλέψει το ανήλικο παιδί εργαζόμενης. Διαφορετικά δεν δεχόταν να μείνουν μαζί στο κατάλυμα που τους παρείχε.  Πρόκειται για ένα περιστατικό που σόκαρε όχι μόνο την κοινή γνώμη αλλά και  την υπουργό Εργασίας Νίκη Κεραμέως.

Οι  διαμαρτυρίες των εργοδοτών για έλλειψη εργατικού δυναμικού στον τουρισμό, συνυπάρχουν με καταγγελίες σωματείων για τις τουριστικές «εργασιακές γαλέρες»

Η ίδια δήλωσε ότι «τρελάθηκε μόλις το άκουσε» – συμπλήρωσε ωστόσο ότι δεν έχει γίνει καταγγελία στις αρχές. Μόνο που  όπως έχουν καταγγείλει επανειλημμένα σωματεία και κόμματα της αντιπολίτευσης, οι επιθεωρήσεις εργασίας στις περισσότερες τουριστικές περιοχές είναι υποστελεχωμένες και αποδυναμωμένες. Παράλληλα, ο φόβος της απόλυσης ή των αντιποίνων, ή ακόμα και η ίδια η εποχικότητα της δουλειάς,  αποθαρρύνει πολλούς εργαζόμενους από το να καταγγείλουν περιστατικά εργοδοτικής αυθαιρεσίας.

Δεν είναι όλος ο τουρισμός «γαλέρα»

Όπως αποδεικνύει νέα επιστημονική έρευνα Ισπανών πανεπιστημιακών, που ειδικεύονται ειδικεύονται σε θέματα τουριστικής ανάπτυξης, ο τουρισμός δεν σημαίνει απαραίτητα χαμηλής ποιότητας και επισφαλείς δουλειές. Όταν συμβαίνει αυτό, τότε ευθύνονται οι κυβερνήσεις που δεν λαμβάνουν επαρκή μέτρα προστασίας των εργαζομένων, σημειώνουν. Οι καθηγητές μελέτησαν τις συνθήκες εργασίας στη βιομηχανία του τουρισμού σε διαφορετικές περιοχές της Ευρώπης – ανάμεσα τους και στην Ελλάδα.

Παράλληλα πραγματοποίησαν έρευνες γνώμης ανάμεσα στους εργαζόμενους στον τουρισμό,  με ερωτηματολόγια, που μετρούν το βαθμό εργασιακής ικανοποίησης. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η ποιότητα των θέσεων εργασίας στον τουρισμό αλλάζει ανάλογα με την πολιτική που ακολουθεί κάθε κράτος. Η Ελλάδα, μαζί με τις υπόλοιπες χώρες της Μεσογείου και των Βαλκανίων ανήκει στις «τελευταίες» ταχύτητες,  όπου η πλειονότητα των θέσεων εργασίας (και) στον τουρισμό, είναι χαμηλής ποιότητας και υψηλής επισφάλειας.

Στις μελέτες ανάλυσης της ποιότητας εργασίας στον τουρισμό εξετάστηκαν μια σειρά παράγοντες: η ατομική αυτονομία, η αμοιβή, η ασφάλεια της εργασίας, οι συνθήκες εργασίας, οι απαιτήσεις προσόντων, οι σχέσεις στον χώρο εργασίας και η ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής.

Εποχιακή εργασία, χαμηλής ειδίκευσης

Καθώς ο τομέας του τουρισμού καλύπτει πολλούς διαφορετικούς οικονομικούς τομείς – διαμονή, εστίαση, μεταφορές, ψυχαγωγία, αξιοθέατα κ.ο.κ. – δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ως ένα ομοιογενές σύνολο. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι οι θέσεις εργασίας στον τομέα των καταλυμάτων και της φιλοξενίας είναι συχνά χαμηλότερης ποιότητας από ό,τι σε άλλους οικονομικούς τομείς, αναγνωρίζουν οι επιστήμονες.

Αυτή η χαμηλή ποιότητα είναι αποτέλεσμα των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών αυτών των τομέων: παρέχουν χαμηλής ειδίκευσης, εποχιακές θέσεις εργασίας με πολλές ώρες εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των Σαββατοκύριακων. Επιπλέον, η αγορά εργασίας στον τουρισμό προσφέρει μισθούς κάτω του μέσου όρου και λίγες ευκαιρίες για κατάρτιση και επαγγελματική εξέλιξη. Οι συνθήκες αυτές επηρεάζουν ιδιαίτερα τα πιο ευάλωτα τμήματα του ενεργού πληθυσμού, όπως οι νέοι και οι μετανάστες.

Τουρισμός και ποιότητα εργασίας

Εκτός από το μορφωτικό επίπεδο και το ποσοστό απασχόλησης ενός πληθυσμού, ένας παράγοντας που επηρεάζει έντονα την ποιότητα των θέσεων εργασίας είναι αυτό που είναι γνωστό ως «θεσμικό καθεστώς απασχόλησης» μιας χώρας – ένας όρος που περιλαμβάνει την εργατική νομοθεσία, τις πολιτικές απασχόλησης και τις σχέσεις εργοδότη-συνδικάτου. Η εφαρμογή αυτού του όρου στην ποιότητα των θέσεων εργασίας είναι γνωστή ως θεωρία του καθεστώτος απασχόλησης.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η θεωρία αυτή ταξινομεί τα διάφορα θεσμικά καθεστώτα σε πέντε μεγάλες ομάδες:

Σοσιαλδημοκρατικά: Συναντώνται κυρίως στις σκανδιναβικές χώρες. Αυτά τα καθεστώτα τείνουν να παρέχουν ισχυρές, εκτεταμένες κοινωνικές παροχές, να υποστηρίζουν την κατάρτιση των εργαζομένων και να έχουν συνδικάτα με επιρροή.

Φιλελεύθερα: Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιρλανδία, τα οποία έχουν ασθενέστερη νομοθεσία για την προστασία της απασχόλησης και αδύναμα συνδικάτα.

Κεντρο-ευρωπαϊκά: Περιλαμβάνουν χώρες όπως η Γαλλία και η Γερμανία. Αυτά βρίσκονται κάπου ανάμεσα στα σοσιαλδημοκρατικά και τα φιλελεύθερα καθεστώτα.

Νοτιοευρωπαϊκά: Περιλαμβάνουν την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Ελλάδα και άλλες χώρες, όπου το κράτος παρεμβαίνει σχετικά λίγο στη ρύθμιση της εργασίας και τα συνδικάτα έχουν σχετικά μικρή επιρροή στις συνθήκες εργασίας. Σε αυτές τις χώρες, η επαγγελματική κατάρτιση που χρηματοδοτείται από το κράτος είναι περιορισμένη, τα κίνητρα για τους εργοδότες να επενδύσουν στην κατάρτιση είναι χαμηλά και οι εργαζόμενοι δείχνουν μικρή πρωτοβουλία για δια βίου μάθηση. Το αποτέλεσμα είναι ένα χαμηλότερο επίπεδο δεξιοτήτων των εργαζομένων.

Μεταβατικά: Ο όρος αφορά τη φιλελευθεροποίηση της αγοράς,  την οικονομική αποτελεσματικότητα, καθώς και την εδραίωση του νομικού και θεσμικού καθεστώτος της χώρας. Στις χώρες με μεταβατικά καθεστώτα ανήκουν για παράδειγμα η Βουλγαρία και η Πολωνία. Στην κατηγορία αυτή, οι αυταρχικές δομές διοίκησης περιορίζουν τη συμμετοχή στις οργανώσεις των εργαζομένων, ενώ η φιλελευθεροποίηση της οικονομίας μειώνει την ασφάλεια των θέσεων εργασίας και αυξάνει τα μέτρα περικοπών – π.χ. στην εκπαίδευση του προσωπικού.

Η Ελλάδα, στον πάτο

Η μελέτη διαπίστωσε ότι, στην Ευρώπη, δεν υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ της ανάπτυξης του τουρισμού σε μια περιοχή και της ποιότητας της απασχόλησης. Ωστόσο, αυτό που αποδείχθηκε είναι ότι το σοσιαλδημοκρατικό θεσμικό καθεστώς είναι αυτό που συνδέεται με υψηλότερη ποιότητα θέσεων εργασίας. Ακολουθεί το κεντροευρωπαϊκό και το φιλελεύθερο καθεστώς. Τα νοτιοευρωπαϊκά και τα μεταβατικά καθεστώτα, είναι τα χειρότερα όσον αφορά την ποιότητα των θέσεων εργασίας. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τα στοιχεία της Εurostat, όπου η Ελλάδα συγκλίνει πλέον με τη Βουλγαρία, σε όρους αγοραστικής δύναμης του μέσου ωρομισθίου.

Υπό το πρίσμα αυτών των αποτελεσμάτων, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής που επιδιώκουν να βελτιώσουν την ποιότητα της απασχόλησης δεν θα πρέπει να επικεντρωθούν στο είδος των θέσεων εργασίας, αλλά μάλλον να αναλύσουν πού υστερούν οι πολιτικές της κυβέρνησης και των θεσμών τους, καταλήγουν οι επιστήμονες.

Headlines