Τι προκάλεσε την πληθυσμιακή κατάρρευση της νεολιθικής Ευρώπης;

Η απότομη μείωση του πληθυσμού της βορειοδυτικής Ευρώπης πριν από 5.000 χρόνια ίσως προκλήθηκε από αλλεπάλληλες επιδημίες πανώλης, προκύπτει από γενετικές αναλύσεις σε προϊστορικούς σκελετούς.

Η μελέτη που δημοσιεύεται στο περιοδικό Nature αφορά τους πληθυσμούς που μετανάστευσαν από την Ανατολική Ευρώπη προς τα βορειοδυτικά πριν από 6 με 7 χιλιάδες χρόνια, φέρνοντας μαζί τους την επανάσταση της Γεωργίας.

Τα μεγαλιθικά μνημεία τους, με διασημότερο το Στόουνχεντζ, σημαδεύουν μέχρι και σήμερα το βορειοευρωπαϊκό τοπίο.

Η παρακμή, όμως, δεν άργησε να έρθει, αφού ο πληθυσμός των νεολιθικών αγροτών συρρικνώθηκε δραματικά από τα 5.300 μέχρι τα 4.900 χρόνια πριν, όπως είχαν δείξει προηγούμενες μελέτες.

Παραμένει ακόμα ασαφές τι μπορεί να προκάλεσε την κατάρρευση –επιδημίες, καταστροφές των καλλιεργειών και πόλεμοι είναι μερικές από τις θεωρίες που έχουν πέσει στο τραπέζι.

Ορισμένοι από τους σκελετούς της μελέτης βρέθηκαν σε αυτό τον νεολιθικό τάφο στο Φάλμπιγκντεν της Σουηδίας (Frederik Seersholm)

Το σενάριο της επιδημίας δείχνει τώρα να ενισχύεται από τεστ DNA σε 108 σκελετούς, ηλικίας περίπου 5.000 ετών, από τη Σουηδία και τη Δανία. Στους 18 από αυτούς, ποσοστό 17%, ανιχνεύθηκε γενετικό υλικό του βακτηρίου της πανώλης, Yersinia pestis.

Τα δεδομένα μάλιστα υποδεικνύουν ότι τουλάχιστον ένα από τα στελέχη που ταυτοποιήθηκαν ήταν ικανό να προκαλέσει πανδημία, αναφέρουν οι ερευνητές.

«Δεν μπορούμε –ακόμα- να αποδείξουμε ότι έτσι συνέβη. Ωστόσο το γεγονός ότι δείξαμε ότι θα μπορούσε να συμβεί είναι σημαντικό» σχολίασε ο Φρέντερικ Ζέερχολμ του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, επικεφαλής των γενετικών αναλύσεων.

Ακόμα, η ανάλυση υποδεικνύει ότι η πανώλη εξαπλώθηκε σε τρεις επιμέρους επιδημικά κύματα σε διάστημα 120 ετών.

Ένας από τους προϊστορικούς σκελετούς που εξετάστηκαν στη Σουηδία (Karl-Göran Sjögren)

Μάλιστα οι ερευνητές μπόρεσαν να σχεδιάσουν τα γενεαλογικά δέντρα ορισμένων σκελετών και εντόπισαν ενδείξεις τριών κυμάτων λοιμώξεων σε διάστημα έξι γενεών.

Παρόλα αυτά, η μελέτη δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο να υπήρξαν και άλλοι παράγοντες στην παρακμή της νεολιθικής Ευρώπης.

Ό,τι κι αν συνέβη πάντως, φαίνεται ότι το στέλεχος του βακτηρίου που χτύπησε τους νεολιθικούς Ευρωπαίους ήταν διαφορετικό από αυτό που προκάλεσε τον διαβόητο «Μαύρο Θάνατο», τη σαρωτική επιδημία που εκτιμάται ότι σκότωσε τουλάχιστον το ένα τρίτο του πληθυσμού της μεσαιωνικής Ευρώπης.

Ο λόγος είναι ότι από τα νεολιθικά στελέχη απουσίαζε ένα γονίδιο που είναι γνωστό ότι χρειάζεται για την επιβίωση του βακτηρίου στο πεπτικό σύστημα των ψύλλων, οι οποίοι πιστεύεται ότι ήταν οι φορείς της ασθένειας του Μαύρου Θανάτου. Το συμπέρασμα είναι ότι στην προϊστορική Ευρώπη η ασθένεια μάλλον μεταδιδόταν απευθείας μεταξύ ανθρώπων.

H βουβωνική πανώλη, η οποία χαρακτηρίζεται από πρήξικο και τελικά νέκρωση των λεμφαδένων στους βουβώνες και άλλες περιοχές του σώματος, υπάρχει και σήμερα στον πλανήτη αλλά τα κρούσματα είναι σχετικά λίγα.

Από το 2010 έως το 2015 καταγράφηκαν 584 θάνατοι σε παγκόσμιο επίπεδο.