Στη σύνοδο κορυφής κατά την 75η επέτειο του ΝΑΤΟ, όπως θα περίμενε κανείς δόθηκε μεγάλη προσοχή στον πόλεμο της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας.

Πρόκειται αναμφίβολα για την πιο σημαντική, άμεση πρόκληση για το ΝΑΤΟ, με ευρύτερες επιπτώσεις στον υπόλοιπο κόσμο. Ωστόσο, πέρα από τα πρωτοσέλιδα του πολέμου στην Ουκρανία, αναδεικνύεται μια άλλη, ακόμα πιο σοβαρή πρόκληση.

Ο SCO είναι πολύ μεγαλύτερος από το ΝΑΤΟ και οι χώρες-μέλη του αντιπροσωπεύουν το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ

Ο χάρτης του SCO: Με σκούρο πράσινο τα μέλη του, με ανοιχτό πράσινο οι χώρες παρατηρητές, με κίτρινο οι εταίροι διαλόγου και με μωβ οι μη ενεργοί παρατηρητές (εικόνα από russiaspivottoasia.com)

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κόσμος γίνεται μάρτυρας μιας αναδιαμόρφωσης της υπάρχουσας διεθνούς τάξης. Η Κίνα και η Ρωσία φαίνεται να συνασπίζονται σε μια συμμαχία που θ’ αντιπαρατεθεί απευθείας στη συλλογική Δύση.

Η τελευταία εκδήλωση αυτής της μεταλλαγής έλαβε χώρα κατά τη σύνοδο κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO), στις 3-4 Ιουλίου, στην Αστάνα του Καζακστάν (κεντρική φωτογραφία του άρθρου από Russian Embassy in India).

Ενταξη της Λευκορωσίας

Ο Οργανισμός αυτός έχει τις ρίζες του στον μηχανισμό «Shanghai Five», που ιδρύθηκε από την Κίνα, τη Ρωσία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν το 1996, και μετασχηματίστηκε πέντε χρόνια αργότερα στον SCO, με την προσθήκη του Ουζμπεκιστάν, γράφει σε ανάλυσή του ο Stefan Wolff, καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ.

Η Ινδία και το Πακιστάν προσχώρησαν το 2017, το Ιράν το 2023 και η Λευκορωσία έγινε δεκτή στη σύνοδο κορυφής της Αστάνα την περασμένη εβδομάδα. Το Αφγανιστάν και η Μογγολία διαθέτουν καθεστώς παρατηρητή.

Η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ, είναι ένας από τους 14 αποκαλούμενους εταίρους διαλόγου απ’ όλη την Ασία, τη Μέση Ανατολή και τον Νότιο Καύκασο. Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι η Κίνα και η Ρωσία φιλοδοξούν να μετατρέψουν τον SCO σ’ ένα τρομερό αντίβαρο στη Δύση.

Αντί να εστιάσουμε στο εύρος των περίπου 25 εγγράφων και διακηρύξεων που εγκρίθηκαν στη σύνοδο κορυφής, οι περισσότερες από τις οποίες αποτελούν – στην καλύτερη περίπτωση – δηλώσεις προθέσεων, θα επικεντρωθούμε στις ομιλίες και τις ανακοινώσεις Τύπου των δύο βασικών ηγετών, οι οποίες έχουν να μας αφηγηθούν μια καλύτερη ιστορία για τον λόγο που θα έπρεπε να λάβουμε με πολύ περισσότερη σοβαρότητα υπόψη μας τον SCO.

Ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, χρησιμοποίησε την εναρκτήρια ομιλία του σε μια συνάντηση με τον κινέζο ομόλογό του, Σι Τζινπίνγκ, στο περιθώριο της συνόδου κορυφής του SCO, για να διακηρύξει την επιτυχία της συμμαχίας τους.

Συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας

Με τη σειρά του, ο Σι πρόσφερε την ισχυρή υποστήριξή του στον Πούτιν, σημειώνοντας ότι η Ρωσία και η Κίνα «θα πρέπει να συνεχίσουν να υποστηρίζουν τη γνήσια φιλοδοξία μιας διαρκούς φιλίας… και να καταβάλουν άοκνες προσπάθειες για να προστατεύσουν τα νόμιμα δικαιώματα και συμφέροντά τους και να διαφυλάξουν τους βασικούς κανόνες που διέπουν τις διεθνείς σχέσεις».

Κατά την ομιλία του στη σύνοδο κορυφής του ίδιου Οργανισμού, ο Πούτιν εξέφρασε την πεποίθησή του ότι ένας «πολυπολικός κόσμος έχει γίνει πραγματικότητα».

Υποστήριξε περαιτέρω ότι «ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης και οι BRICS (το εμπορικό μπλοκ που περιλαμβάνει τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική) αποτελούν τους κύριους πυλώνες της νέας παγκόσμιας τάξης».

Στην «οικογενειακή» φωτογραφία (από Anadolu) του SCO, έβδομος από αριστερά, φιγουράρει ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν

Και πρόσθεσε: «Αυτές οι ενώσεις είναι ισχυροί μοχλοί διαδικασιών παγκόσμιας ανάπτυξης και εγκαθίδρυσης μιας γνήσιας πολυπολικότητας».

Απηχώντας τις απόψεις του ρώσου προέδρου, ο κινέζος ομόλογός του τόνισε ότι «υπό τις νέες συνθήκες της νέας εποχής, το όραμα του οργανισμού μας γίνεται ευρέως αποδεκτό και τα κράτη μέλη του SCO έχουν φίλους σ’ όλον τον κόσμο».

Ο Σι συνέχισε, λέγοντας ότι ο SCO πρέπει «να έχει στη διάθεσή του ένα ολοκληρωμένο πακέτο μέτρων στο πλαίσιο μηχανισμών συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας, επειδή περισσότερες γραμμές άμυνας θα μας προσφέρουν περισσότερη προστασία».

Προκαλώντας τη Δύση

Αυτή είναι ίσως η σαφέστερη ένδειξη μέχρι τώρα ότι οι απόψεις της Ρωσίας και της Κίνας για τον SCO ως μελλοντικό αντίβαρο στο ΝΑΤΟ έχουν αρχίσει να συγκλίνουν.

Υπάρχουν επίσης άλλα (όχι και τόσο) διακριτικά σημάδια που δείχνουν ότι η Ρωσία και η Κίνα χρησιμοποιούν διαφορετικά εργαλεία για να ενισχύσουν τη θέση τους έναντι της Δύσης.

Η στρατηγική φαίνεται ν’ αποκαλύπτει μια προσπάθεια για την αποδυνάμωση του ΝΑΤΟ και για την παρεμβολή μιας σφήνας ανάμεσα στις ΗΠΑ και τα κράτη της Ευρώπης.

Γίνονται ήδη κινήσεις για την προώθηση των σχέσεων με τα πιο φιλικά προς τη Ρωσία και την Κίνα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ, όπως η Ουγγαρία και η Σλοβακία.

Ο Σι και ο Πούτιν έδωσαν, αμφότεροι, έμφαση στην ιδέα της Ευρασίας κατά τις επίσημες δηλώσεις τους. Και για τους δύο, αυτό σημαίνει μείωση του ρόλου των ΗΠΑ στην περιοχή.

Για τον Πούτιν, ο κύριος δρόμος οδηγεί σ’ «ένα νέο σύστημα διμερών και πολυμερών εγγυήσεων συλλογικής ασφάλειας στην Ευρασία» και μακροπρόθεσμα στη «σταδιακή κατάργηση της στρατιωτικής παρουσίας εξωτερικών δυνάμεων στην ευρασιατική περιοχή».

Αβεβαιότητες

Για τον Σι, η διαδρομή είναι περισσότερο οικονομική, επικεντρωμένη στην ενίσχυση των εμπορικών συνδέσεων και υποδομών μεταξύ της Κίνας και της ΕΕ.

Η Κίνα θα το επιτύχει αυτό προωθώντας την Πρωτοβουλία Μια Ζώνη Ενας Δρόμος (Belt and Road Initiative) και τους δρόμους μεταφοράς της – όπως έκανε ο κινέζος πρόεδρος κατά την επίσημη επίσκεψή του στο Καζακστάν την παραμονή της συνόδου κορυφής του SOC.

Αλλά το κατά πόσον ο Πούτιν και ο Σι θα μπορέσουν να μετατρέψουν τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης σ’ έναν αξιόπιστο ανταγωνιστή ασφαλείας του ΝΑΤΟ δεν είναι καθόλου σαφές. Ο SCO δεν διαθέτει τις δεσμεύσεις συλλογικής άμυνας του Αρθρου 5 της βορειοατλαντικής συμμαχίας.

Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, μιλάει στη σύνοδο κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (φωτογραφία UN/Ospan Ali)

Οι εσωτερικές του δομές είναι αδύναμες και η μόνη θεσμοθετημένη αποστολή ασφαλείας είναι η καταπολέμηση της τρομοκρατίας, η οποία έχει ανατεθεί στην Περιφερειακή Αντιτρομοκρατική Δομή (SCO RATS).

Η βασική ανησυχία του Οργανισμού ως προς αυτό παραμένει το Αφγανιστάν, κάτι που τόνισε, επίσης, στη διάρκεια της συνόδου κορυφής στην Αστάνα, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, προτρέποντας τους ηγέτες «ο κεντρικός στόχος του πολυμερούς μας συστήματος να είναι η ειρήνη». Επισήμανε ότι ο SCO έχει τόσο την επιρροή όσο και το καθήκον να πιέσει προς αυτήν την κατεύθυνση.

Ο Οργανισμός αντιμετωπίζει, παράλληλα, έντονες εσωτερικές διαφωνίες μεταξύ βασικών μελών του. Η Ινδία και το Πακιστάν βρίσκονται σε διαμάχη για το Κασμίρ. Ομοίως, η Ινδία και η Κίνα συντηρούν μια μακροχρόνια – και μερικές φορές βίαιη – αντιπαλότητα για ζητήματα συνόρων.

Θα ήταν λάθος να αγνοηθεί

Ο ινδός πρωθυπουργός, Ναρέντρα Μόντι, δεν παρευρέθηκε καν στη σύνοδο κορυφής. Προτίμησε να στείλει τον υπουργό Εξωτερικών της χώρας του, καταφέρνοντας ένα, ελάχιστα συγκαλυμμένο, χτύπημα στους δυο γείτονές του.

Αλλά θα ήταν λάθος για τη Δύση ν’ αγνοήσει τον SCO ως κάτι ασήμαντο. Είναι πολύ μεγαλύτερος από το ΝΑΤΟ, τόσο με όρους εδαφικούς και πληθυσμιακούς, όσο και από την άποψη ότι επεκτείνεται στην Ευρώπη μέσω της Ρωσίας και της Λευκορωσίας. Και οι χώρες-μέλη του αντιπροσωπεύουν το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Καθώς η Κίνα και η Ρωσία ευθυγραμμίζονται όλο και περισσότερο, η επιρροή τους σ’ όλη την Ευρασία είναι βέβαιο ότι θ’ αυξηθεί και θα επεκταθεί – εκτός κι αν η Δύση χρησιμοποιήσει το όπλο τους και επιδιώξει ενεργά να τις διχάσει, αντί να τις οδηγήσει ακόμη πιο κοντά.

Headlines