Πληθυσμός: Στοιχεία σοκ για την κατανομή του στην Ελλάδα – Οι πληθυσμιακές συγκεντρώσεις

Η υπερσυγκέντρωση σε εξαιρετικά περιορισμένο χώρο της επικρατείας καθιστά ανυπόφορες τις συνθήκες διαβίωσης σε μεγάλα αστικά κέντρα και απειλεί με ερημοποίηση την περιφέρεια. Ο μισός και πλέον πληθυσμός της Ελλάδας κατοικεί σε 100 μόνον από τους 13.586 οικισμούς της χώρας

Η πληθυσμιακή ανισοκατανομή στην Ελλάδα είναι ένα από τα κρίσιμα ζητήματα που καθορίζουν την ισόρροπη ανάπτυξη της χώρας. Ανατρέχοντας  στα πρόσφατα δημοσιευθέντα από την ΕΛΣΤΑΤ στοιχεία της απογραφής του 2021 γίνεται εύκολα αντιληπτό πως ο συνολικός πληθυσμός της χώρας διαμένει σε 100 μόνον από τους 13.586 οικισμούς της. Σε ποσοστό αυτό αναλογεί σε 56,6% και σε απόλυτους αριθμούς μεταφράζεται σε 5,9 από τα 10,5 εκατομμύρια κατοίκους.

2,1 εκατομμύρια κάτοικοι στις Περιφερειακές Ενότητες Θεσσαλονίκης και Κεντρικού Τομέα Αθηνών που καταλαμβάνουν μόλις το 2,8% της έκτασης της Ελλάδας

Σύμφωνα με τη μελέτη του Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών (ΙΔΕΜ), που υπογράφει ο καθηγητής Βασίλης Παππάς, ο πληθυσμός αυτός ανισοκατανέμεται έντονα: Οι δύο πολυπληθέστερες Περιφερειακές Ενότητες (ΠΕ) της χώρας (Θεσσαλονίκης και Κεντρικού Τομέα Αθηνών) συγκεντρώνουν 2,1 εκατομμύρια (το 20,0% του συνολικού πληθυσμού) ενώ καταλαμβάνουν μόλις το 2,8% της έκτασης της Ελλάδας.

Κέντρο των Αθηνών

Αντίστοιχα οι δέκα (10) πολυπληθέστερες, εκ των οποίων οι έξι (6) βρίσκονται στην Περιφέρεια Αττικής, έχουν το 53,0% του πληθυσμού και το 12,8% της έκτασης της Ελλάδας. Στον αντίποδα οι δέκα (10) Περιφερειακές Ενότητες με τον λιγότερο πληθυσμό είναι όλες νησιώτικες, διαθέτουν το 0,86% του συνολικού πληθυσμού (89,9 χιλ. ) και καταλαμβάνουν το 2,1% της έκτασης.

Οι πολυπληθέστεροι και ολιγοπληθέστεροι δήμοι της χώρας

Το φαινόμενο της έντονης ανισοκατανομής αποτυπώνεται και σε επίπεδο Δήμων. Στους δέκα (10) πολυπληθέστερους από τους 332 Δήμους της χώρας μας (Αθηναίων, Θεσσαλονίκης, Πατρέων, Ηρακλείου, Πειραιώς, Λαρισαίων, Βόλου, Περιστερίου, Ρόδου και Ιωαννιτών) βρίσκεται συγκεντρωμένο το 21,0% του συνολικού πληθυσμού (2,2 εκατομμύρια).

Αντίστοιχα οι δέκα (10) ολιγοπληθέστεροι Δήμοι (Τήλου, Φολεγάνδρου, Μεγίστης, Χάλκης, Η.Ν. Ψαρών, Ανάφης, Αγίου Ευστρατίου, Σικίνου, Αγαθονησίου και Γαύδου) συγκεντρώνουν μόλις 4,1 χιλ. κατοίκους (0,04% του συνολικού πληθυσμού).

Το φαινόμενο της έντονης πληθυσμιακής ανισοκατανομής καταγράφεται ακόμα πιο έντονα όταν αλλάξουμε κλίμακα και μελετήσουμε τις Δημοτικές Ενότητες (ΔΕ). Οι ΔΕ που έχουν μόνιμο πληθυσμό πάνω από 100.000 κατοίκους είναι μόλις οκτώ (Αθηναίων, Θεσσαλονίκης, Πατρέων, Πειραιώς, Ηρακλείου, Λαρισαίων, Περιστερίου και Αχαρνών) και οι μισές από αυτές βρίσκονται στην Περιφέρεια Αττικής. Στον αντίποδα έντεκα (11) Δημοτικές Ενότητες έχουν λιγότερους από εκατό (100) κατοίκους η κάθε μία, οι περισσότερες εκ των οποίων (5) βρίσκονται στην Περιφερειακή Ενότητα Γρεβενών.

Πληθυσμός δυσανάλογα μεγάλος

Ανισοκατανομή χαρακτηρίζει όμως και το εσωτερικό της κάθε Περιφερειακής Ενότητας (ΠΕ). Ειδικότερα ο πληθυσμός του μεγαλύτερου αστικού κέντρου της κάθε ΠΕ είναι στις περισσότερες των περιπτώσεων δυσανάλογα μεγάλος.

Από την ανάλυση του ΙΔΕΜ προκύπτει ειδικότερα ότι: i) σε έξι Περιφερειακές Ενότητες (Πατρέων, Λαρισαίων, Ξάνθης, Κομοτηνής, Δράμας και Τρικκαίων) η πολυπληθέστερη ΔΚ συγκεντρώνει περισσότερο από το 50% του πληθυσμού της αντίστοιχης ΠΕ ενώ ταυτόχρονα καταλαμβάνει λιγότερο από το 3% της έκτασης της, ii) υπάρχουν τριάντα μία (31) ΠΕ όπου η πολυπληθέστερη Δημοτική τους Κοινότητα συγκεντρώνει το 20 – 49,6% του συνολικού πληθυσμού στο 0,31-4,72% της έκτασης της κάθε μιας από αυτές, iii) οι νησιώτικες ΠΕ διαθέτουν διαφορετικά μοτίβα στην κατανομή του πληθυσμού τους που εξαρτώνται από το μέγεθος και τον χαρακτήρα του κάθε νησιού, και, iv) οι ΔΚ των μεγάλων αστικών συμπλεγμάτων της Αττικής και της Θεσσαλονίκης παρουσιάζουν διαφορετική εικόνα γιατί οι ΠΕ στις οποίες ανήκουν είναι κυρίως αστικές με μεγάλες πληθυσμιακές συγκεντρώσεις, όπως πχ. η ΠΕ του Κεντρικού τομέα Αθηνών.

Δημογραφική κατάρρευση

Συμπερασματικά, το ηλεκτρονικό Δελτίου του  Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών εκτός από την υπερσυγκέντρωση του πληθυσμού σε ελάχιστες Περιφερειακές Ενότητες / Δήμους/ Δημοτικές Ενότητες και την έντονη ανισοκατανομή τους στο εσωτερικό πολλών Περιφερειακών Ενοτήτων διαπιστώνει πως  το 80 % των κατοίκων της χώρας μας συγκεντρώνεται σε 710 μόνον από τους 13.586 οικισμούς της.

«Η εξαιρετικά άνιση αυτή κατανομή του πληθυσμού στον ελλαδικό χώρο, αποτέλεσμα του μεταπολεμικού μοντέλου ανάπτυξης και της απουσίας χωροταξικού σχεδιασμού, συνοδεύεται όχι μόνον από την άνιση κατανομή στο χώρο του εργατικού δυναμικού, των οικονομικών δραστηριοτήτων, του παραγομένου πλούτου αλλά και από μια προβληματική κατανομή του πληθυσμού ανά ηλικία (αυξημένη γήρανση)» σημειώνει το ΙΔΕΜ.

Και προσθέτει πως «δημιουργεί, εκτός των άλλων, σοβαρά ζητήματα στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας και στην εδαφική της συνοχή της, ενώ έχει ήδη επηρεάσει και τον δημογραφικό δυναμισμό πολλών περιοχών με μικρές πληθυσμιακές πυκνότητες όπου καταγράφονται συνήθως ετησίως υψηλές αναλογίες θανάτων ανά γέννηση και υψηλοί ρυθμοί μείωσης του πληθυσμού, εγείροντας βάσιμες αμφιβολίες ως προς την δυνατότητα αποφυγής της δημογραφικής τους κατάρρευσης».