Καρκίνος νεφρού: Προσπάθειες δημιουργίας ενιαίου κέντρου αντιμετώπισης

Ένας σπάνιος καρκίνος, ο οποίος όμως αντιμετωπίζεται και μπορεί ακόμη και να ιαθεί σε σημαντικό ποσοστό που φτάνει μέχρι και το 70%, είναι ο καρκίνος του νεφρού.

Καθώς είναι σπάνιος – αφορά το 3% των καρκίνων συνολικά – και επιπλέον μπορεί να απεικονισθεί εύκολα, η διάγνωσή του γίνεται συνήθως τυχαία, στο πλαίσιο διερευνητικών εξετάσεων για άλλο πρόβλημα υγείας.

Η ιδιαιτερότητά του όμως, είναι ότι ένα όχι ευκαταφρόνητο ποσοστό 2-8% των περιστατικών αυτών, σχετίζονται με την κληρονομικότητα. Η πιο συχνή μορφή κληρονομικού καρκίνου νεφρού αφορά το σύνδρομο von Hippel Lindau (VHL). Άτομα που
πάσχουν από το σύνδρομο έχουν πιθανότητα περίπου 70% να αναπτύξουν καρκίνο νεφρού.

Επειδή όμως, ο καρκίνος νεφρού δεν αποτελεί την μόνη εκδήλωση των κληρονομούμενων συνδρόμων, για την αντιμετώπιση αυτών των κληρονομικών μορφών καρκίνου του νεφρού, χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση από διάφορες ιατρικές ειδικότητες, πολύ περισσότερο από τις λοιπές, μη κληρονομούμενες, μορφές καρκίνου.

Στο πλαίσιο αυτό, γίνονται προσπάθειες για τη δημιουργία ενός εξειδικευμένου κέντρου στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο «Αττικόν» όπου οι ασθενείς με καρκίνους του νεφρού και κυρίως αυτούς που πάσχουν από τις κληρονομικές μορφές τους όπως το πιο συχνό, σύνδρομοVHL, χρειάζονται παρακολούθηση απόσειρά ιατρικών ειδικοτήτων εξειδικευμένων στις θεραπευτικές ανάγκες αυτών των ασθενών, ειδικότητες τις οποίες διαθέτει σε υψηλό επίπεδο το εν λόγω κέντρο.

Ο ίδιος ο όγκος ενισχύει την αγγειογένεση γιατί χρειάζεται το δικό του δίκτυο αγγείων προκειμένου να επιβιώσει και να επεκταθεί

O καθηγητής Θεραπευτικής Παθολογίας-Ογκολογίας Αριστοτέλης Μπάμιας

Στις προσπάθειες της ιατρικής κοινότητας για την αντιμετώπιση του καρκίνου του νεφρού, αναφέρθηκε ο Καθηγητής Θεραπευτικής Παθολογίας-Ογκολογίας της Β’ Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής στο νοσοκομείο «Αττικόν» Αριστοτέλης Μπάμιας, εξηγώντας ότι η σπανιότητα της νόσου αλλά και οι ειδικές εκδηλώσεις της ιδίως στις κληρονομικές περιπτώσεις που εμφανίζουν συμπτώματα από μικρές ηλικίες, χρειάζονται εξειδικευμένη προσέγγιση.

«Ξετυλίγοντας το κουβάρι» του καρκίνου του νεφρού, ο κ. Μπάμιας, επεσήμανε ότι αυτή τη στιγμή δεν συστήνεται ο μαζικός έλεγχος του πληθυσμού (screening), οπότε η διάγνωση γίνεται συνήθως μετά από εξέταση για άλλους λόγους με ή χωρίς ενοχλήματα, οπότε τυχαία διαπιστώνεται μια μάζα νεφρού. Σε διαφορετική περίπτωση μπορεί να γίνει με την ανάπτυξη συμπτωμάτων, όπως αιματουρία ή πόνος στην νεφρική χώρα. Πάντως στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για τυχαίο εύρημα, συνήθως σε  ανθρώπους της τρίτης ηλικίας.

Σε περίπτωση διάγνωσης πριν την ηλικία των 50 ετών, η οποία αποτελεί την εξαίρεση και όχι για τον κανόνα, διερευνάται το ενδεχόμενο κληρονομικής μορφής καρκίνου του νεφρού, οπότε οι ασθενείς παραπέμπονται για γονιδιακό πάνελ εξετάσεων προκειμένου να διαπιστωθεί τυχόν κληρονομούμενη γονιδιακή μεταβολή.

Πρόγνωση

«Η πλειοψηφία των καρκίνων του νεφρού, χωρίς μεταστατική νόσο, ιώνται», είπε ο κ. Μπάμιας, «είτε μόνο με χειρουργείο, είτε και με κάποιες συμπληρωματικές θεραπείες, όπως ανοσοθεραπεία, με πιθανότητα συνήθως πάνω από 70%, ανάλογα με το στάδιο της νόσου. Και με το γεγονός ότι τις περισσότερες φορές πρόκειται για τυχαία ευρήματα, η διάγνωση αφορά συνήθως πρώιμα στάδια, οπότε οι πιθανότητες ίασης είναι ακόμα μεγαλύτερες».

Σύμφωνα με τον κ. Μπάμια, στις περιπτώσεις αυτές, αν υπάρχουν παράγοντες κινδύνου για επανεμφάνιση της νόσου και σε συνδυασμό με την ιστολογική εξέταση μετά το χειρουργείο, εφαρμόζεται και ανοσοθεραπεία σαν προληπτική θεραπεία που αυξάνει το ποσοστό επιβίωσης.

Αλλά ακόμα και στην ομάδα των ασθενών με μεταστάσεις κι εκεί τα πράγματα έχουν βελτιωθεί με την εφαρμογή στοχευμένων θεραπειών και ανοσοθεραπείας, με τα ποσοστά ιάσεων να φτάνουν το 25%.

Εδώ, ο κ. Μπάμιας παρατήρησε ότι «γενικά, ο καρκίνος του νεφρού περιλαμβάνεται στις περιπτώσεις που ωφελήθηκαν πάρα πολύ από τις εξελίξεις, καθώς, περιπτώσεις που δεν ανταποκρινόταν στην κλασική χημειοθεραπεία, έχουμε πλέον εκπληκτικά αποτελέσματα.

Σημαντικό ρόλο έπαιξε και η κατανόηση της νόσου, ιδίως στους κληρονομικούς καρκίνους.

Εξηγώντας αναφέρθηκε στο γονίδιο VHL, το οποίο στη φυσιολογική κατάσταση ελέγχει την αγγειογένεση. Την ικανότητα του οργανισμού δηλαδή, να δημιουργεί αγγεία ώστε να αιματώνεται σωστά ο οργανισμός, για να μεταφέρεται το οξυγόνο, σε περιπτώσεις που το χρειάζεται. Όταν οι ιστοί οξυγονώνονται σωστά, τότε το γονίδιο αυτό ενεργοποιείται, ώστε να σταματά η αγγειογενετική διαδικασία.

Στο 80% των περιπτώσεων του πιο συχνού καρκίνου του νεφρού, τον διαυγοκυτταρικό τύπο, το γονίδιο VHL είναι μονίμως απενεργοποιημένο στην περιοχή του όγκου, με αποτέλεσμα να υπάρχει συνεχής αγγιογενετική δραστηριότητα, με την ανάπτυξη ενός παράγοντα υποξίας (hypoxia inducible factor – HIF). Σε όλες τις περιπτώσεις του κληρονομικού καρκίνου του νεφρού μέσω του συνδρόμου VHL, επίσης αυτό το γονίδιο είναι μονίμως απενεργοποιημένο, όχι μόνο στην περιοχή του όγκου, αλλά σε όλους του ιστούς.

Το αποτέλεσμα της απενεργοποίησης, είναι η συνεχής δραστηριότητα του παράγοντας υποξίας, προκαλώντας έτσι την αδιάκοπη παραγωγή αγγειογενετικών παραγόντων. Ένας από αυτούς, ο VEGF,οδηγεί σε καρκινογένεση και σε ενίσχυση της δραστηριότητας του όγκου μέσω της αυξημένης αγγείωσης, της δημιουργίας ενός νεόπλαστου αγγειακού δικτύου που εξυπηρετεί μόνο τον καρκίνο. Το δίκτυο αυτό έχει μεγάλη διαπερατότητα και ευνοεί την μετανάστευση καρκινικών κυττάρων εκτός του νεφρού.

Θεραπείες

Τα τελευταία 10 χρόνια, είχαμε έναν καταρράκτη παραγωγής καινούριων φαρμακευτικών παραγόντων, κυρίως όμως μπορούμε να σταθούμε σε δύο κατηγορίες, στοχευμένων θεραπειών που αναπτύχθηκαν το 2005-2006 κι η στόχευση αφορούσε την αγγειογένεση και από το 2015 οι μοντέρνες ανοσοθεραπείες, οι οποίες αφορούν αντισώματα που αίρουν την ανοσολογική ανεπάρκεια στο επίπεδο του όγκου.

Σε ότι αφορά την ανοσολογική ανεπάρκεια, η αιτία είναι ότι θεωρούμε ότι ο όγκος τοπικά στην περιοχή που αναπτύσσεται «αφοπλίζει» την ανοσολογική απάντηση του οργανισμού. Κι αυτό γιατί, τα Τ- λεμφοκύτταρα που έχουν αποστολή να επιτίθενται στους ξένους και βλαπτικούς παράγοντες, δεν λειτουργούν γιατί ο όγκος παράγει κάποιους παράγοντες που τα «φρενάρουν».

Με τα καινούρια φάρμακα μπλοκάρουμε τους παράγοντες αυτούς, αίρουμε δηλαδή το φρένο της ανοσολογικής απάντησης με αποτέλεσμα την καταστροφή των κυττάρων και την υποστροφή του όγκου, επιτρέποντας στο ανοσολογικό σύστημα να καταπολεμήσει τον καρκίνο, όπως θα έπρεπε να έχει γίνει.

Το σύνδρομο VHL

«Ειδικά σε ότι αφορά το σύνδρομο VHL, υπάρχει μια κληρονομούμενη κατάσταση, που το γονίδιο κληρονομείται παθολογικό.Tα παιδιά με αυτή την προδιάθεση, από μικρή ηλικία παρουσιάζουν έντονη αγγειογένεση συνήθως στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, αλλά και σε ποσοστό 70%, εμφανίζουν πολλαπλούς καρκίνους νεφρού.

Για αυτές τις οικογένειες, έχουμε πλέον το πρώτο φάρμακο διεθνώς, το οποίο βοηθά όλες τις εκδηλώσεις του συνδρόμου, όπως και τον καρκίνο. Το φάρμακο αυτό αναχαιτίζει την ανάπτυξη των όγκων, μειώνοντας έτσι την ανάγκη για συχνά χειρουργεία, τα οποία μέχρι τώρα αποτελούσαν την μόνη θεραπεία των εκδηλώσεων. Στο Αττικό Νοσοκομείο βρισκόμαστε σε στενή συνεργασία με τη Συμμαχία VHL και την Πρόεδρο του Συλλόγου κ. Αθηνά Αλεξανδρίδου με στόχο τη δημιουργία κέντρου ολιστικής προσέγγισης, με πολλούς ειδικούς επικεντρωμένους στην κατάσταση, ώστε να μειωθεί και η ταλαιπωρία των ασθενών αυτών, η οποία δυστυχώς συνεχίζει να υπάρχει», κατέληξε ο κ. Μπάμιας.