Μακάριος: Η καταστροφή επήλθεν ένδοθεν

Ερώτησις: Η βιαία ανατροπή σας την 15ην Ιουλίου 1974 πιστεύετε ότι απετέλεσε την πραγματικήν αιτίαν της αποβάσεως των Τούρκων; Εάν ναι, ανακύπτει το εξής τεχνικόν θέμα: Διά την προετοιμασίαν μιας παρομοίας αποβάσεως στρατιωτικοί διατείνονται ότι απαιτείται χρόνος τουλάχιστον δύο μηνών. Εάν ναι, ήτο αδύνατον να ετοιμασθή από τας 15 έως τας 19 Ιουλίου. Άρα αφού πολύ προ της 15ης Ιουλίου προητοιμάσθησαν οι Τούρκοι, δεν σημαίνει ότι η ανατροπή σας απετέλεσε το πρόσχημα και ουχί την αιτίαν;

Απάντησις: Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 δεν υπήρξεν απλούν πρόσχημα διά την τουρκικήν απόβασιν εις την Κύπρον, αλλ’ απετέλεσε, δυστυχώς, και σοβαράν αιτίαν. Το γεγονός ότι η Τουρκία είχεν ετοίμους τας αποβατικάς δυνάμεις της και ηδυνήθη εντός πενθημέρου από της διενεργείας του πραξικοπήματος να διενεργήση απόβασιν δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην ότι η εισβολή είχε προαποφασισθή και προς τούτο απλώς πρόσχημα επεζήτει η Τουρκία. Από πολλού είχεν ετοίμους τας δυνάμεις της διά παν ενδεχόμενον. Και ήτο τούτο φυσικόν.

Εγνώριζεν η Τουρκία την δραστηριότητα της Ελληνικής Χούντας εις την Κύπρον. Εγνώριζεν ότι με την υποστήριξιν της Χούντας και με την υπ’ αυτής παροχήν όλων των μέσων εσχηματίσθη εις την Κύπρον η οργάνωσις «ΕΟΚΑ Β», η οποία, ως τουλάχιστον ισχυρίζετο, θα ηγωνίζετο και θα επραγματοποίει την Ένωσιν. Εξ άλλου, οι στελεχούντες την Εθνικήν Φρουράν της Κύπρου Έλληνες αξιωματικοί διεκήρυττον εντός των στρατοπέδων, κατ’ επιταγήν της Χούντας, ότι η παρουσία των εν Κύπρω ουδένα σκοπόν είχε ειμή μόνον τον αγώνα διά την Ένωσιν.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 31.8.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Υπό τοιαύτας συνθήκας δεν ήτο βεβαίως δυνατόν να καταλήξουν αι ενδοκυπριακαί συνομιλίαι εις θετικόν αποτέλεσμα. Και ήτο πολύ φυσικόν διά την Τουρκίαν, παρακολουθούσαν την δραστηριότητα της Χούντας και των εν Κύπρω οργάνων της, να ήτο στρατιωτικώς παρεσκευασμένη διά την αντιμετώπισιν παντός ενδεχομένου.

Οι πραξικοπηματίαι της 15ης Ιουλίου, εάν διέθετον ίχνος λογικής και αισθήματος ευθύνης, θα εσκέπτοντο ότι η εγκληματική πράξις των θα είχε συνεπείας. Ενήργησαν ως παράφρονες. Και η παραφροσύνη των επέφερε την καταστροφήν της Κύπρου. Ουδέποτε εις την ιστορίαν τόσον ολίγοι προεκάλεσαν τόσον μεγάλην συμφοράν. Το Ελληνικόν Έθνος εδοκίμασε πολλάς ατυχίας και συμφοράς. Ήσαν όμως αύται, ως επί το πλείστον, αποτέλεσμα πολεμικής ήττης. Αλλ’ εις την περίπτωσιν της Κύπρου η καταστροφή επήλθεν ένδοθεν.

Όπως ορθώς ελέχθη από ραδιοσχολιαστήν ξένου σταθμού: «Η τυχοδιωκτική επιχείρησις της 15ης Ιουλίου κατέστρεψε την μοναδικήν αποτελεσματικήν ασπίδα προστασίας της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητος της νήσου. Και η ασπίς αυτή δεν ήτο η στερουμένη αεροπορικής και ναυτικής στηρίξεως μικρά Εθνοφρουρά. Αλλ’ η νομική και ηθική υπόστασις του κράτους της Κυπριακής Δημοκρατίας».

Ερώτησις: Είχατε γνώσιν ότι επρόκειτο να επιχειρηθή η ανατροπή σας και δι’ αυτό με την επιστολήν σας της 6ης Ιουλίου 1974 προς την τότε ελληνικήν κυβέρνησιν εζητήσατε την ανάκλησιν των Ελλήνων αξιωματικών της Εθνοφρουράς;

Απάντησις: Πολλοί εν Κύπρω ωμίλουν περί της πιθανότητος πραξικοπήματος, αλλ’ ουδέποτε επίστευα εις την πραγματοποίησίν του. Εγνώριζα ότι δεν ήμην συμπαθής εις το χουντικόν καθεστώς διότι δεν απεδέχθην να καταστώ εντολοδόχος του και διότι απετέλουν εμπόδιον εις την προσπάθειάν του να επεκτείνη την δικτατορίαν του και εις την Κύπρον. Εγνώριζα ότι το καθεστώς επεδίωκε την φυσικήν εξόντωσίν μου και επανειλημμένως ωργάνωσεν αποπείρας κατά της ζωής μου. Δεν εφανταζόμην, όμως, ότι θα έφθανε μέχρι στρατιωτικού πραξικοπήματος, χωρίς να σκεφθή τας συνεπείας ενός τοιούτου εγχειρήματος.

Εκ των υστέρων συμπεραίνω ότι το πραξικόπημα θα εγίνετο υπό οιασδήποτε συνθήκας. Η επιστολή μου της 6ης Ιουλίου 1974 προς τον Πρόεδρον Γκιζίκην επετάχυνε το πραξικόπημα. Η επιστολή εγράφη όταν η παράνομος δραστηριότης Ελλήνων αξιωματικών εν Κύπρω έφθασεν εις ανυπόφορον βαθμόν, ως κατεμαρτύρουν έγγραφα τα οποία ευρέθησαν εις την κατοχήν στελεχών της «ΕΟΚΑ Β».

Υπό τινων ελέχθη ότι, εάν δεν έγραφον την γνωστήν επιστολήν, δεν θα εγίνετο πιθανώς το πραξικόπημα. Θα έλεγον μάλλον ότι το πραξικόπημα απλώς θα ανεβάλλετο, θα ενετείνετο δε εν τω μεταξύ η προσπάθεια δολοφονίας μου. Άλλοι παρετήρησαν ότι επέδειξα πολλήν ανοχήν έναντι των εν Κύπρω χουντικών αξιωματικών και ότι πολύ ενωρίτερον έπρεπε να είχον ζητήσει την ανάκλησίν των. Αλλ’ ενωρίτερον θα εγίνετο το πραξικόπημα. Ειλημμένη προ πολλού απόφασις της Χούντας ήτο η διά παντός μέσου και τρόπου εξαφάνισίς μου από προσώπου της γης.

[…]

Ερώτησις: Συμμερίζεσθε την εντύπωσιν ότι αι στρατιωτικαί δυνάμεις της Κύπρου που επεχείρησαν την ανατροπήν σας διετάχθησαν να πράξουν τούτο από τας Αθήνας; Και εάν ναι, γνωρίζετε ποίος ή ποίοι έδωσαν την διαταγήν;

Απάντησις: Ουδεμίαν έχω αμφιβολίαν ότι το πραξικόπημα, ωργανωμένον προ πολλού, διετάχθη εξ Αθηνών. Και η διαταγή εδόθη από τον τότε αρχηγόν της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας και αρχιβασανιστήν του ελληνικού λαού ταξίαρχον Δημήτριον Ιωαννίδην. Ούτος ήτο ο ιθύνων νους εις την εγκληματικήν αυτήν υπόθεσιν. Είχε στενούς προς τούτο συνεργούς τον υπαρχηγόν του ταγματάρχην Αναστάσιον Σπανόν, τον υποστράτηγον Κωνσταντίνον Χανιώτην, τον αντισυνταγματάρχην Μιχαήλ Πηλιχόν, τον ταγματάρχην Κωνσταντίνον Μπεκιάρην, τον Όθωνα Κυριακόπουλον και μερικούς άλλους. Όργανα του Ιωαννίδη εις την Κύπρον ήσαν ο πρώην επιτελάρχης της Εθνικής Φρουράς Παύλος Παπαδάκης, ο πρώην αρχηγός της ΕΛΔΥΚ ταξίαρχος Ανδρέας Κονδύλης, ο συνταγματάρχης Κώστας Παπαγιάννης, ο συνταγματάρχης Κομπόκης, ο αντισυνταγματάρχης Κωνσταντίνος Κοκοράκης και άλλοι.

Την επιχείρησιν του πραξικοπήματος διηύθυνεν ο ταξίαρχος Μιχαήλ Γεωργίτσης, μεταβάς προς τούτο εις Κύπρον μετ’ άλλων αξιωματικών κατά την παραμονήν του πραξικοπήματος κατ’ εντολήν του Ιωαννίδη. Ο Ιωαννίδης είναι ο κυρίως υπεύθυνος δια την συμφοράν της Κύπρου. Ούτος ήτο και ο κατευθύνων την «ΕΟΚΑ Β», της οποίας ηγετικά στελέχη εδέχετο συχνάκις εις Αθήνας και έδιδεν οδηγίας. Ο επί οκτώ ημέρας δράσας ως Πρόεδρος κ. Νικόλαος Σαμψών και ο επί των Εσωτερικών και Αμύνης υπουργός του κ. Παντελής Δημητρίου ήσαν μεταξύ των στενών φίλων του Ιωαννίδη και συχνάκις μετέβαινον εις Αθήνας προς συνάντησίν του.

Ερώτησις: Πιστεύετε ότι οι παράγοντες των Αθηνών, που ανέλαβον το εναντίον σας εγχείρημα, ενήργησαν αυτοβούλως; Ή παρεκινήθησαν από τρίτας —και δη ξένας— δυνάμεις; Και εάν ναι, τας γνωρίζετε και δύνασθε να τας κατονομάσετε;

Απάντησις: Δεν δύναμαι μετά βεβαιότητος να είπω κατά πόσον όπισθεν της ομάδος Ιωαννίδη υπεκρύπτοντο και άλλαι δυνάμεις. Γνωρίζω όμως περί επαφών του Ιωαννίδη μετά ξένων πρακτόρων.

Ερώτησις: Νομίζετε ότι οι διενεργήσαντες το πραξικόπημα είναι τώρα, λόγω των τρομερών συνεπειών του, μετανοημένοι;

Απάντησις: Αμφιβάλλω, καθ’ όσον δεν εσημειώθη εις την ομάδα των πραξικοπηματιών περίπτωσις αυτοκτονίας ή άλλη εκδήλωσις ευθιξίας διά το τραγικόν δράμα της Κύπρου, του οποίου είναι οι αίτιοι και δημιουργοί.

*Αποσπάσματα από δημοσίευμα του «Βήματος» της 31ης Αυγούστου 1974, που έφερε τον τίτλο «Ποιοι οργάνωσαν το πραξικόπημα» και αφορούσε το πραξικόπημα της χουντικής κυβέρνησης των Αθηνών κατά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’, τότε Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, στις 15 Ιουλίου 1974. Η εφημερίδα του ΔΟΛ είχε προβεί στην αναδημοσίευση τμήματος της συνεντεύξεως που είχε παραχωρήσει ο Μακάριος προς απογευματινή εφημερίδα, και ειδικότερα του κομματιού εκείνου που αναφερόταν στην οργάνωση του ολέθριου πραξικοπήματος.