Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Γ’)

Οι πληροφορίες που έχουμε στη διάθεσή μας για τον Πλάτωνα είναι αποσπασματικές. Μαθητές του όπως ο Αριστοτέλης, ο Σπεύσιππος και ο φιλόσοφος Ξενοκράτης (τρίτος σχολάρχης της Ακαδημίας Πλάτωνος) αναφέρονται σε εκείνον με εγκωμιαστικό τρόπο, γεγονός που προφανώς έθεσε τις βάσεις για τη διαμόρφωση της κυρίαρχης στη μεταγενέστερη φιλολογία αντίληψης πως ο Πλάτων ήταν ένας θεϊκός άνθρωπος (θείος Πλάτων). Βεβαίως, τέτοιου είδους αναφορές για τον Πλάτωνα, που απαντούν επίσης σε σωζόμενες βιογραφίες του και σε διάσπαρτες πηγές (όπως είναι, για παράδειγμα, η έβδομη από τις Επιστολές που σώζονται με το όνομά του), συνυπάρχουν με μια αρχαία αντιπλατωνική φιλολογία, που του καταλόγιζε, εν είδει μάλλον σπερμολογίας, πλήθος αρνητικών χαρακτηριστικών.

Ο Πλάτων, όπως κάθε μέλος μιας αρχοντικής γενιάς, έλαβε υψηλού επιπέδου μουσική και γυμναστική αγωγή. Σε νεαρή ηλικία, πριν έλθει σε επαφή με τον Σωκράτη, στράφηκε προς την ποίηση και έγραψε τραγωδίες, γνώρισε δε τη διδασκαλία του Ηράκλειτου για την αδιάκοπη μεταβολή, τη ροή όλων των πραγμάτων, χάρη στη σχέση που είχε αναπτύξει με το φιλόσοφο Κρατύλο. Η νεανική ορμή του για πολιτική δράση, το ζωηρό αρχικά ενδιαφέρον του για τις πολιτικές εξελίξεις στους κόλπους της αθηναϊκής πολιτείας, κλονίστηκε ανεπανόρθωτα από δύο καθοριστικά γεγονότα.

Το πρώτο ήταν η ανάληψη της διακυβέρνησης της πολιτείας από τους Τριάκοντα Τυράννους μετά την εξευτελιστική ήττα που είχε υποστεί η Αθήνα στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Οι Τριάκοντα –ηγετική θέση ανάμεσά τους κατείχε ο Κριτίας, συγγενής του Πλάτωνος όπως έχουμε ήδη αναφέρει– όχι μόνο δεν αποκατέστησαν το δίκαιο και τη δικαιοσύνη στην καθημαγμένη πόλη, όπως εκείνος ήλπιζε, αλλά εγκαθίδρυσαν ένα καθεστώς τρόμου και προσπάθησαν μάλιστα να καταστήσουν τον Σωκράτη όργανο της τρομοκρατίας τους. Το δεύτερο πλήγμα, συνταρακτικό κι αυτό, το δέχτηκε ο Πλάτων μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, με το θάνατο του Σωκράτη, του στοχαστή στον οποίον ήταν ολόψυχα αφοσιωμένος, του ανθρώπου που κατά την αντίληψή του συμβόλιζε και υπεδείκνυε το δρόμο του δικαίου. Η συνειδητοποίηση του αγεφύρωτου χάσματος που χώριζε τη σκέψη του από μνησίκακες πράξεις και πολιτικές διαμάχες τον ώθησε να εντρυφήσει έκτοτε στη μελέτη της φιλοσοφίας και να αναζητήσει μια μορφή ανθρώπινης κοινωνίας που θα στηριζόταν σε αυτήν.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο φιλόσοφος Ξενοκράτης, τρίτος σχολάρχης της Ακαδημίας Πλάτωνος.

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Α’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Β’)