Αρσάκειο: Γυναίκες αντάξιες της ελληνικής παραδόσεως

Το 1836 το έθνος, κατόπιν των μεγάλων ηρωικών αγώνων, είχε ανακτήση την ελευθερίαν ενός μέρους του — ελαχίστου ακόμη. Αλλά ο αγών αυτός που ανέδειξεν ήρωας και ημιθέους και εξύψωσε την Ελλάδα εις φωτεινόν σύμβολον προ του οποίου υπεκλίθη με σέβας και θαυμασμόν ολόκληρος η πολιτισμένη Δύσις, υπήρξε τόσον αιματηρός και αφήκε τόσες βαθειές πληγές, ώστε αδύνατον το έθνος να σκεφθή δι’ έργα εσωτερικά, που θα απαιτούσαν δαπάνας. Την εποχήν αυτήν της εθνικής υπερηφανείας, της δημιουργίας των μεγάλων φυλετικών ονείρων, αλλά και της μεγάλης ακόμη κρατικής πενίας, ένας άνθρωπος —ψυχή και ενθουσιασμός—, ο Ιωάννης Κοκκώνης, εσήκωσε μιαν άλλην σημαίαν. Διδάσκαλος αυτός, ιεροφάντης αυτός, δημιουργός ψυχών και χαρακτήρων αυτός, εσκέφθη και επείσθη ότι διά την δημιουργίαν ενός έθνους με παλμόν, ιδανικά και ενθουσιασμόν δεν ήτο επαρκής η μόρφωσις των αρρένων. Η Ελλάς έπρεπε να έχη και γυναίκες αντάξιες της ελληνικής παραδόσεως. Έπρεπε να δημιουργηθούν σύζυγοι και μητέρες που θα εσυντρόφευαν τους άνδρας και θα τους ενεψύχωναν εις τους πολεμικούς και ειρηνικούς των αγώνας. Σημαιοφόρος ενθουσιώδης μιας τόσον ωραίας και φωτεινής εμπνεύσεως και πρωτοβουλίας, ο Κοκκώνης απηυθύνθη προς την φιλογενή γενναιοδωρίαν των διεσπαρμένων απανταχού ομογενών και συνέστησε μίαν ειδικήν οργάνωσιν, διά της οποίας εζήτησε την συνδρομήν των Ελλήνων αυτών προς δημιουργίαν των πρώτων πυρήνων της γυναικείας ελληνικής εκπαιδεύσεως.

Ο Ιωάννης Κοκκώνης

Η θερμή και ενθουσιώδης έκκλησις του εμπνευσμένου διδασκάλου ευρήκε βαθυτάτην απήχησιν και τον Ιούλιον του 1836 εβδομήντα τρεις διακεκριμένοι Έλληνες, γεμάτοι εθνικόν παλμόν και πατριωτικόν ενθουσιασμόν, ίδρυαν την εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτικήν Εταιρείαν και συνέτασσαν το καταστατικόν της. Από της ιδρύσεως της οργανώσεως αυτής αρχίζει η προσπάθεια διά την εκπαίδευσιν και την αγωγήν του γυναικείου φύλου διά της συστάσεως σχολείων, εκδόσεως βιβλίων, καθορισμού υποτροφιών, αποστολής καταλλήλων προσώπων προς εκμάθησιν και βελτίωσιν της διδακτικής μεθόδου. Τα υλικά μέσα πενιχρά, αλλά ο ενθουσιασμός φλογερός και η εμπιστοσύνη διά το μέλλον του έθνους και διά την ευόδωσιν της προσπαθείας της οργανώσεως απόλυτος.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 13.10.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Έτσι, με τα ολίγα αυτά μέσα, αλλά με σημαίαν την πίστιν και τον ενθουσιασμόν, ιδρύθη το πρώτον σχολείον της εταιρείας εις την οικίαν Βιτάλη παρά την οδόν Ερμού, που δεν σώζεται πλέον, και το 1837 ήρχισαν τα μαθήματα. Το πρώτο αυτό σχολείον των Ελληνίδων υπήρξεν η ωραία αφετηρία που επύργωσε τον ενθουσιασμόν και υπέκαυσε την εθνικήν φιλοτιμίαν και των δωρητών αλλά και των εγγραφομένων μαθητριών. Το 1841 ιδρύεται νέον κτίριον διά την στέγασιν των σχολείων της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Και το 1842 ηγοράσθη από την εν Άνδρω μονήν της Ζωοδόχου Πηγής το γήπεδον της οδού Σταδίου, επί του οποίου ευρίσκεται σήμερον το Αρσάκειον. Έλληνες της Ρουμανίας προσέφεραν την ξυλείαν διά το κτίριον, άλλοι ομογενείς του εξωτερικού έστελναν από τις πλέον απομακρυσμένες χώρες την μεγάλην ή την μικράν συνδρομήν των και ο Απόστολος Αρσάκης ανελάμβανε τέλος την όλην δαπάνην και προικοδότησιν του σχολείου, εις το οποίον εδόθη και το όνομα του μεγάλου δωρητού.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 13.10.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο ωραίος οραματισμός του διδασκάλου Κοκκώνη έπαιρνε την μορφήν της πραγματικότητος. Και το όνειρό του διά την μόρφωσιν των κοριτσιών —συζύγων και μητέρων του μέλλοντος— εφωτίζετο μέσα εις το πλαίσιον της πραγματικότητος αυτής. Η ιδέα και η προσπάθεια του ενθουσιώδους διδασκάλου εύρισκε οπαδούς, μιμητάς και υποστηρικτάς. Και ακριβώς της ιδέας αυτής που είχεν ως αποτέλεσμα την ίδρυσιν του Αρσακείου εορτάζονται μετ’ ολίγας ημέρας τα εκατόχρονα. Ένας ολόκληρος αιώνας του Αρσακείου. Ας σταματήσωμεν ευλαβικά. Ας τελέσωμεν νοερώς το μνημόσυνον των εμπνευστών, των ιδρυτών και θεμελιωτών του, και ας ανασκοπήσωμεν εις μεγάλες γενικές γραμμές την δράσιν του. Μία φωτεινή δράσις με ακτινοβολίαν φθάνουσαν μέχρι των εσχατιών της ελληνικής γης και μέχρι του βάθους της ελληνικής ψυχής.

Αρσάκειον! Η νεότης που εσκόρπισε την δροσιά, το άρωμα και την πρώτην ήβην της διά να εμφανισθή κατόπιν ως η γυναίκα η δημιουργός —η σύζυγος, η μητέρα, η αδελφή—, με το φίλτρον, τον ενθουσιασμόν, την στοργήν και τα ιδανικά που ενεπνεύσθη από το σχολείον της. Έργον γιγάντιον. Θαύμα εις τους εργάτας του οποίου ανήκει η ευγνωμοσύνη του έθνους ολοκλήρου. Διότι η δημιουργία αυτή του Αρσακείου —σαράντα χιλιάδες περίπου γυναίκες— δεν ήσαν μόνον οι μητέρες και αι σύζυγοι, αλλά ήσαν αι διδασκάλισσαι του ελληνικού γένους που μετελαμπάδευσαν την φλόγα του φυλετικού ενθουσιασμού και εις τας πλέον απομεμακρυσμένας γωνίας της ελληνικής γης, που ήσαν αι δημιουργοί των «μυστικών σχολείων» εις τα υπόδουλα ελληνικά μέρη και που ανύψωσαν την γυναίκα εις ένα επίπεδον πολιτισμού άξιον κάθε ευλαβείας και κάθε σεβασμού.

Ο Απόστολος Αρσάκης

Πόσες γυναίκες από το Αρσάκειον! Μητέρες και σύζυγοι αγωνιστών και ηρώων. Γυναίκες που εδημιούργησαν θρύλον. Φυσιογνωμίες φωτεινές εις κάθε εκδήλωσιν της ζωής, άλλες που έσβυσαν εις το κύλισμα του χρόνου με την συνείδησιν ότι εξεπλήρωσαν το καθήκον των —αφανείς ηρωίδες του εθνικού και φυλετικού πανθέου— και άλλες που αφήκαν ιστορίαν και άλλες ακόμη που ζουν διά να ολοκληρώσουν το έργον που ενεπνεύσθησαν από τα μαθητικά θρανία. Και δεν ήτο πλέον μόνον το Αρσάκειον των Αθηνών. Ο θρίαμβός του ώθησε την Φιλεκπαιδευτικήν Εταιρείαν εις την ίδρυσιν Αρσακείων και εις τας μεγαλειτέρας πόλεις της Ελλάδος. Και έτσι ηυρύνθη ο κύκλος των Αρσακειάδων και επανηγύρισε η ψυχή του ενθουσιώδους οραματιστού αλλά και ρεαλιστού διδασκάλου του 1836 — του Κοκκώνη.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 13.10.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ποίαι υπήρξαν αι πρώται διευθύντριαι του Αρσακείου; Τα σωζόμενα βιβλία αναφέρουν την Ελένην Πιτταδάκη 1836-1846, την Βάμβω Ιωάννου 1840-1841, την Κένιον —Αγγλίδα προφανώς— 1841-1842 και την Σεβαστήν Μάνου 1842-1858. Εις την φυσιογνωμίαν της πρώτης κατ’ ουσίαν διευθυντρίας του σημερινού Αρσακείου οι ασχοληθέντες με την ιστορίαν του ιδρύματος σταματούν με θαυμασμόν. Η Σεβαστή Μάνου υπήρξεν από τις μεγαλείτερες και φωτεινότερες φυσιογνωμίες που επέρασαν από το Αρσάκειον. Ως μόρφωσις και ως ενθουσιασμός. Επί δέκα εξ έτη διηύθυνε το ανώτατον αυτό εκπαιδευτήριον των θηλέων, δημιουργήσασα γενεάν μητέρων και γυναικών αξιόλογον. Απέθανεν αφήσασα παράδοσιν. Με την παράδοσιν αυτήν ως κληρονομίαν επέρασαν και αι κατόπιν πλέον σύγχρονοι διευθύντριαι των διαφόρων Αρσακείων, η Μαρία Αλεξανδρίδου, η Αικατερίνη Βαρουξάκη, η σημερινή διευθύντρια Άννα Γιαννοπούλου και η υποδιευθύντρια Ασπασία Σκορδέλη. Το έθνος οφείλει ευγνωμοσύνην εις όλες.

Αλλ’ η Ασπασία Σκορδέλη αποτελεί μίαν φυσιογνωμίαν του ιδρύματος ξεχωριστήν. Η οικογένειά της από την Στενήμαχον αριθμεί δράσιν εκπαιδευτικήν εκατόν ολοκλήρων ετών. Η γιαγιά της Σμαράγδα Γεωργίου υπήρξε δημιουργός γενεών Ελληνίδων εις την υπόδουλον Στενήμαχον και την Θράκην ολόκληρον και ο πατέρας της Βλάσιος Σκορδέλης έζησε επίσης και απέθανε με το όνειρον της διαμορφώσεως της νέας γενεάς προς ανάστασιν της ταπεινωμένης φυλής. Η Ασπασία Σκορδέλη —τι ευγενική φυσιογνωμία, με την λευκή γεροντική έκφρασι που έχει όμως και μίαν φωτεινήν νεότητα και με τα λευκά μαλλιά— έχει αφιερώση πενήντα χρόνια ζωήν εις το Αρσάκειον. Υπεράνω κάθε άλλης σκέψεως όλη της η ζωή υπήρξε και εξακολουθεί να είνε το όνειρον διά την διαπαιδαγώγησιν της νέας φυλής. Αυτοθυσία και αλτρουισμός που προκαλούν θαυμασμόν και συγκίνησιν. Άκουσα την διευθύντριαν κ. Γιαννοπούλου να μου ομιλή με ενθουσιασμόν διά την κ. Σκορδέλη, που θα έπρεπε να τιμηθή με τον δίκαιον τίτλον της «διδασκαλίσσης του γένους».

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 13.10.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Πόσες άλλες γυναίκες από το Αρσάκειον, δημιουργίες των διδασκαλισσών που επέρασαν με ενθουσιασμόν και αυτοθυσίαν και όνειρα! Και αναφέρομεν την ποιήτριαν και λογίαν Αγανίκην Αινιάνος, την διαπρεπή διδασκάλισσαν Καλλιόπην Κεχαγιά, την Μαρίαν Αλεξανδρίδου, την Αθηνάν Όθωνος Σταθάτου, την Καλλιρρόην Παρρέν, την δημιουργόν της Σχολής των Τυφλών Ειρήνην Λασκαρίδη, την ιατρόν Αγγελικήν Παναγιωτάτου, την λογοτέχνιδα, κοινωνιολόγον συνεργάτιδά μας Ζωήν Φράγκου, την Ιουλίαν Καρόλου, την Ειρήνην Νικολαΐδου του Λυκείου των Ελληνίδων, την Ελένην Λουίζου διευθύντριαν του Ομηρείου Διδασκαλείου της Σμύρνης, την Ελένην Περσινάκη και τόσες άλλες Αρσακειάδες. Ένας κόσμος, μια ζωή, μια ιστορία και μια φωτεινή παράδοσις.

*Άρθρο του κωνσταντινουπολίτη δημοσιογράφου και λογοτέχνη Βασίλη Ηλιάδη (1892-1971), που έφερε τον τίτλο «Εκεί όπου εδημιουργήθησαν αι διδασκάλισσαι του γένους» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» την Τρίτη 13 Οκτωβρίου 1936.

Το παρόν άρθρο αφιερώνεται στη μνήμη του Απόστολου Αρσάκη, ο οποίος έφυγε από τη ζωή στις 16 Ιουλίου 1874.

Ο εγκατεστημένος στη Ρουμανία ιατρός και πολιτικός Απόστολος Αρσάκης, βλάχικης καταγωγής, υπήρξε μέγας ευεργέτης της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.