Διάσκεψη του Πότσνταμ: Οι νικητές αποφασίζουν για τη ναζιστική Γερμανία

Στις 8 Ιουλίου του 1945, η ναζιστική Γερμανία παραδίδεται άνευ όρων.Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, στο ευρωπαϊκό μέτωπο έχει πλέον τελειώσει. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 17 Ιουλίου, οι ηγέτες των τριών μεγάλων συμμαχικών δυνάμεων, Χάρι Τρούμαν (ΗΠΑ), Ιωσήφ Στάλιν (ΕΣΣΔ) και Ουίνστον Τσόρτσιλ (Βρετανία) συναντιούνται στο Πότσνταμ, προάστιο του Βερολίνου, για να συναποφασίσουν την επόμενη ημέρα του μεγάλου ηττημένου, της Γερμανίας.

Η τελική διευθέτηση ως προς τις ζώνες επιρροής μεταξύ των νικητών, οι οικονομικές επανορθώσεις, ο καθορισμός των νέων γερμανικών συνόρων και η θεμελίωση μιας νέας αρχής για το γερμανικό κράτος, μετά την κατάρρευση του ναζιστικού καθεστώτος, ήταν τα κυριότερα ζητήματα πάνω στα οποία θα έπρεπε να συμφωνήσουν οι τρεις μεγάλοι νικητές.

Η Διάσκεψη του Πότσνταμ ξεκινά. 17 Ιουλίου 1945

Τα μάτια της υφηλίου είναι στραμμένα στο ανάκτορο Σεσίλιενχοφ του Πότσνταμ, όπου οι Σύμμαχοι, για συμβολικούς λόγους, είχαν επιλέξει να διεξαχθούν οι συνομιλίες.

Όπως γράφει ο Μάρκος Καρασαρίνης στο ΒΗΜΑgazino της 9ης Αυγούστου 1920, «το θερμό εκείνο καλοκαίρι του 1945, στο κατερειπωμένο Βερολίνο, οι δύο εβδομάδες από τις 17 Ιουλίου ως τις 2 Αυγούστου με το κωδικό όνομα «Terminal» (τερματικός σταθμός» θα απέβαιναν η τελευταία στάση, αυτή που θα έθετε τους όρους της λήξης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τις προϋποθέσεις της έναρξης της ψυχροπολεμικής εποχής».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18.7.1945, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 18ης Ιουλίου 1945:

«Κατ’ ανακοίνωσιν του ραδιοφωνικού σταθμού της Μόσχας, η διάσκεψις των Τριών ήρχισε σήμερον περί ώραν 17ην επισήμως τας εργασίας της εις Πότσδαμ. Της συνεδριάσεως προήδρευσεν ο Πρόεδρος Τρούμαν. (…)

»Δημοσιογραφικαί πληροφορίαι εκ Βερολίνου αναφέρουν ότι οι Τρεις Μεγάλοι παραμερίζοντες τους τύπους, εισήλθον ευθύς από της πρώτης των συνεδριάσεων εις την ουσίαν των ζητημάτων».

Επί μέρους συναντήσεις

Εκτός των τριμερών συναντήσεων οι ηγέτες των τριών δυνάμεων όπως και τα μέλη των διπλωματικών αποστολών είχαν και επι μέρους συζητήσεις.

«Ολίγον προ μεσημβρίας της σημέρον ο στρατάρχης Στάλιν, φέρων στρατιωτικήν στολήν και συνοδευόμενος υπό του κ. Μολότωφ (σ.σ. υπουργός Εξωτερικών της ΕΣΣΔ) κατέφθασαν εις τον “Λευκό Οίκον”, την έπαυλιν, όπου διαμένει ο Πρόεδρος Τρούμαν.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18.7.1945, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

»Μετά το γεύμα ο Πρόεδρος Τρούμαν συνωμίλησε μίαν ώραν με τον στατάρχην Στάλιν παρισταμένων και των δύο υπουργών Εξωτερικών κ.κ. Μπερνς και Μολότωφ. Χθες την νύκτα ο κ. Τσώρτσιλ συνωμίλησε με τον αρχηγόν του γενικού επιτελείου του αμερικανικού στρατού στρατηγόν Μάρσαλ, τον οποίον είχε καλέσει εις γεύμα. (…)

»Ο Αμερικανός υπουργός των Στρατιωτικών κ. Στίμσον εξήλθε μετά μεσημβρίαν ανά τας οδούς του Βερολίνου. Βραδύτερον είπε: “Αισθάνομαι ωσάν να εκτελώ δυσάρεστον καθήκον”. Εις τους Αμερικανούς αντιπροσώπους χορηγείται δια τας ανάγκας των νερό μέσα εις φιάλας διότι από τας βόμβας έχει καταστραφή το υδραγωγείον του Πότσδαμ»

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 19.7.1945, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Οι πρώτες αντιδράσεις

»Ο ραδιοφωνικός σταθμός της Μόσχας μετέδωσεν ότι αι σοβιετικαί εφημερίδες δημοσιεύουν εις περίοπτον θέσιν της πρώτης σελίδος των το εκδοθέν χθες επίσημον ανακοινωθέν περί ενάρξεως της διασκέψεως του Πότσδαμ.

»Εις διεθνή ανασκόπησιν δημοσιευμένην εις τον “Ερυθρόν Αστέρα” ο Ιβάν Γιερμέσωφ γράφει ότι η διάσκεψις των Τριών επισκιάζει όλα τα άλλα διεθνή γεγονότα της εβδομάδος. “Δεν υπάρχει γωνία της γης, η οποία να μην ενδιαφέρεται δια το γεγονός.

»Από τας αποφάσεις των Τριών Ηγετών θα εξαρτηθή κατά πόσον ο μεταπολεμικός κόσμος θ΄απολαύση ειρήνην, ελευθερίαν, και δικαιοσύνην. (…)

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 19.7.1945, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Ακρωτηρισμός ναι, τεμαχισμός όχι

»Ο εν Βερολίνω ανταποκριτής του Ρώϋτερ τηλεγραφεί οτι εις την διάσκεψιν του Πότσδαμ συζητείται η εγκαθίδρυσις ενιαίας κεντρικής γερμανικής διοικήσεως της Γερμανίας υπό τον άμεσον έλεγχον των συμμάχων.

»Οι Ρώσσοι ευνοούν την ύπαρξιν μιας ακρωτηριασμένης μεν αλ’ ενιαίας Γερμανίας, απορρίπτοντες κάθε σχέδιον τεμαχισμού αυτής εις ανεξάρτητα γερμανικά κρατίδια. (…) Οι Βερολινέζοι αναμένουν ότι εις την διάσκεψιν του Πότσδαμ θα κριθή το μέλλον της Γερμανίας».

Η συμφωνία

Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των τριών δυνάμεων διήρκησαν πάνω από δεκαπέντε ημέρες. Στο διάστημα αυτό έρχεται και η απρόσμενη εκλογική συντριβή του Ουίνστον Τσόρτσιλ, που θα συντελέσει και στην αποχώρηση του βρετανού ηγετή από το Πότσνταμ. Το «τιμόνι» της Βρετανίας, βρίσκεται πλέον στα χέρια του Κλέμεντ Άτλη, ο οποίος αντικαθιστά τον Τσόρτσιλ και στις διαπραγματεύσεις του Πότσνταμ.

Την 1η Αυγούστου ανακοινώνεται ότι τα ξημερώματα της ημέρας εκείνης οι μεγάλες δυνάμεις είχαν φτάσει σε συμφωνία.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 2.8.1945, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Mια σειρά από ζητήματα θα έμεναν εκκρεμή και θα αποτελούσαν αντικείμενο διαπραγμάτευσης στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι το 1946.

Στο Πότσνταμ αποφασίστηκε πάντως ότι θα δικάζονταν οι Ναζί ως εγκληματίες πολέμου καθώς και ο τρόπος με τον οποίο θα μοίραζαν μεταξύ τους οι νικητές την υπό κατοχή Γερμανία, σε σφαίρες επιρροής. Όπως εξάλλου ανέφερε και το ανακοινωθέν υπήρχε «κοινή πολιτική των Τριών διά την αποκατάστασιν της πολιτικής και οικονομικής ζωής της χώρας και την ενδεχόμενη επάνοδον της Γερμανίας εις την διεθνή πολιτικήν ζωήν».

Αποφασίστηκε επίσης η ίδρυση του Συμμαχικού Συμβουλίου Ελέγχου, για τον έλεγχο των υπό κατοχή γερμανικών εδαφών και για τη σύναψη ειρηνευτικών συνθηκών των Συμμάχων με την Ιταλία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Ουγγαρία και τη Φινλανδία.

Ο Βρετανός πρωθυπουργός Κλέμεντ Άττλη, ο Αμερικανός Πρόεδρος Χάρι Τρούμαν, ο Σοβιετικός ηγέτης Ιωσήφ Στάλιν, και πίσω: ο Αμερικανός ναύαρχος Γουίλλιαμ Ντάνιελ Λη (Leahy), ο Βρετανός υπουργός εξωτερικών Έρνεστ Μπέβιν, ο Αμερικανός Τζέιμς Βερνς και ο Σοβιετικός υπουργός εξωτερικών Βιατσεσλάβ Μολότοφ

Περαιτέρω, αποφασίστηκε η επαναφορά των ανατολικών συνόρων της Γερμανίας στη γραμμή Όντερ – Νάισε που οδήγησε και στην απέλαση γερμανικών πληθυσμών από την Πολωνία, την Τσεχοσλοβακία και την Ουγγαρία ενώ αποφασίστηκε και η καταβολή αποζημιώσεων στην Πολωνία για την αναγκαστική παραχώρηση εδαφών της στη Σοβιετική Ένωση.

Διαχωρισμός Γερμανίας

Η Γερμανία, λοιπόν, χωρίστηκε σε δύο ζώνες, σε ανατολική και δυτική. Η ανατολική τέθηκε υπό την επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης και η Δυτική υπό την επιρροή των ΗΠΑ, της Βρετανίας και της Γαλλίας. Αντίστοιχα, σε ανατολικό και δυτικό τομέα χωρίστηκε και η πόλη του Βερολίνου.

Ο διαχωρισμός αυτός της Γερμανίας οδήγησε λίγο αργότερα και στην ίδρυση δύο διαφορετικών γερμανικών κρατών, της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας (Ανατολική Γερμανία) και της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας (Δυτική Γερμανία). Ο Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ μόλις ξεκινούσε.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 3.8.1945, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Παράπονα

Πάντως, από τις πρώτες, κιόλας ώρες μετά την ολοκλήρωση της Διάσκεψης του Πότσνταμ, άρχισαν να ακούγονται φωνές διαμαρτυρίας από χώρες – συμμάχους των μεγάλων δυνάμεων. Όπως αναφέρει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 3ης Αυγούστου 1945:

«Τηλεγραφήματα εκ των διαφόρων πρωτευουσών της Ευρώπης ομιλούν περί παρατηρουμένης δυσαρεσκείας εις των κράτη των μικροτέρων Συμμάχων διότι δεν ελήφθησαν από τους Τρεις επαρκώς υπ’ όψιν αι ιδικαί των απαιτήσεις επανορθώσεων.

»Επίσης παρατηρείται ιδιαιτέρως ότι ο εμπορικός στόλος της Γερμανίας παραμένει προφανώς εξ ολοκλήρου εις την διάθεσιν των Τριών Μεγάλων, ενώ υπάρχουν μικρά κράτη, τα οποία απώλεσαν το ήμισυ και πλέον της ναυτιλίας των κατά την εξυπηρέτησιν των κοινών συμμαχικών σκοπών».