Η διαβόητη cine-αποτυχία των 90s που (τελικά) έμεινε στην ιστορία

«Αυτοί δεν ήταν συνηθισμένοι άνθρωποι!» προειδοποιεί ο μεγαλοαστός χρηματοδότης Victor Ziegler (ένας γλοιώδης Σίντνεϊ Πόλακ) τον κλονισμένο Dr Bill Harford (Τομ Κρουζ). Ο τελευταίος, γιατρός της ελίτ, επεξεργάζεται ακόμα τον χορό μασκοφόρων ενός αρχοντικού στον οποίο τρύπωσε το προηγούμενο βράδυ και ο οποίος κατέληξε σε ένα πιθανότατα δολοφονικό όργιο.

Ο Ziegler, πελάτης υψηλού προφίλ του Bill, συνεχίζει με τον αλαζονικό αλλά και πατρικό τόνο που τον χαρακτηρίζει: «Αν σου έλεγα τα ονόματά τους, Bill, δεν θα κοιμόσουν τόσο καλά».

Το διχαστικό κύκνειο άσμα του σκηνοθέτη Στάνλεϊ Κιούμπρικ, Μάτια Ερμητικά Κλειστά (Eyes Wide Shut), που κυκλοφόρησε πριν από 25 χρόνια, με μια ιστορία που επικεντρώνεται -μεταξύ άλλων- στις διεστραμμένες ατασθαλίες των πλουσίων, αναμφισβήτητα ποτέ δεν χαρακτηρίστηκε πιο επίκαιρη.

Βαθιά επίκαιρη ταινία

Με έντονη απήχηση στα πρόσφατα παραδείγματα εκφυλισμού της ελίτ στην πραγματική ζωή – ο διαβόητος σωματέμπορος σεξ Τζέφρι Επστάιν ήταν η «ζωντανή ενσάρκωση» του σκιώδους Ziegler, σύμφωνα με τη νέα βιογραφία του Κιούμπρικ «Μια Οδύσσεια» – στη συνέχεια πυροδότησε έντονες διαδικτυακές θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με τις αμαρτίες του Χόλιγουντ που ο δημιουργός υποτίθεται ότι προσπαθούσε να αποκαλύψει.

Από τις βαθιές καταδύσεις στο YouTube μέχρι τις εικασίες στο Reddit, έχει γίνει πολλή συζήτηση για τα πάντα, από την υποτιθέμενη προφητεία του μέχρι την πυκνή, γεμάτη σύμβολα οπτική του.

«Όλες οι ταινίες του Κιούμπρικ τείνουν να μεγαλώνουν με τον καιρό και το Eyes Wide Shut είναι δομημένο με τρόπο που σκοπίμως ιντριγκάρει τους ανθρώπους και πυροδοτεί συζητήσεις», λέει στο BBC ο σκηνοθέτης Τόνι Ζιέρα – ο οποίος έχει σκηνοθετήσει ένα επερχόμενο ντοκιμαντέρ, το «SK13: Kubrick’s Nightmare Dream», που αναλύει τα κρυφά νοήματα της ταινίας.

«Βλέπεις τα θέματα της ταινίας να αντανακλώνται στα γεγονότα της επικαιρότητας. Είτε πρόκειται για την αποκάλυψη διεφθαρμένων πολιτικών, είτε για σεξουαλικά σκάνδαλα στην κουλτούρα των διασημοτήτων ή στη βιομηχανία του θεάματος. Ο Κιούμπρικ έφτιαξε μια ταινία που ζει και αλλάζει μαζί με την εποχή. Πιστεύω ότι γι’ αυτό ήταν τόσο περήφανος γι’ αυτήν και έλεγε σε όλους τους φίλους του ότι ήταν η καλύτερη δημιουργία του».

Δείτε το τρέιλερ 

«Το πιο βαρετό όργιο που έχει δει ποτέ κανείς»

Ωστόσο, όλη αυτή η πυρετώδης ίντριγκα μοιάζει να απέχει πολύ από την αρχική χλιαρή αντίδραση του Eyes Wide Shut. Παρουσίαζε «το πιο βαρετό όργιο που έχει δει ποτέ κανείς» και έναν «ολέθρια σχολαστικό με παγωμένο ρυθμό» σύμφωνα με την περιβόητη κριτική της Washington Post, ενώ πολλές άλλες κριτικές ήταν εξίσου καυστικές, ακόμη και αν εμπορικά τα πήγε κάπως καλύτερα. Πράγματι, η ταινία παραμένει η μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία του Κιούμπρικ, εισπράττοντας λίγο πάνω από 160 εκατ. δολάρια διεθνώς.

Διαφημισμένο ως ένα συμβατικό ερωτικό θρίλερ, το αρχικό τρέιλερ αποκάλυψης της ταινίας, το οποίο είχε επιμεληθεί ο ίδιος ο Κιούμπρικ και το οποίο ακούστηκε από το Baby did a Bad Bad Thing του Chris Isaak, πρότεινε μια έντονα σεξουαλική ταινία γεμάτη αισθησιακές ματιές και καυτές τριβές. Η ταινία διάρκειας δύο ωρών και 39 λεπτών που παρέδωσε τελικά ο Κιούμπρικ ήταν πολύ διαφορετική.

Κατά τραγικό τρόπο, ο σκηνοθέτης πέθανε στον ύπνο του από καρδιακή προσβολή στις 7 Μαρτίου 1999, λίγο μετά την παράδοση του τελικού μοντάζ.

Το τρέιλερ ήταν ένας πλήρης λάθος υπολογισμός και προκάλεσε μεγάλη σύγχυση. Αν ο Κιούμπρικ είχε ζήσει για να δει την κυκλοφορία, θα είχε διορθώσει την πορεία – Nathan Abrams

Πόσο κοντά στην πραγματική ζωή της Κίντμαν και του Κρουζ;

Το «Eyes Wide Shut» αφορά στην ουσία του ένα ζευγάρι σε κρίση: ο συναισθηματικά κλειστός Μπιλ μπαίνει σε υπαρξιακό σπιράλ όταν η σύζυγός του Άλις (μια συναισθηματική ωρολογιακή βόμβα από την ερμηνεία της Νικόλ Κίντμαν) αποκαλύπτει ότι κάποτε φαντασιωνόταν ότι κοιμόταν με έναν ναύτη με τον οποίο είχε ανταλλάξει βλέμματα στις διακοπές.

Αν και η Άλις δεν έκανε πράξη την παρόρμησή της, η συνάντηση αυτή έχει γίνει μέρος των ονείρων και του υποσυνείδητου της, και αυτό είναι αρκετό για να στείλει τον εξοργισμένο Μπιλ στη νύχτα, όπου υπνοβατεί στη μία καταστροφική σεξουαλική συνάντηση μετά την άλλη, χωρίς να είναι σίγουρος αν θέλει να αναζητήσει παρηγοριά ή εκδίκηση.

Εκείνη την εποχή ο Τομ Κρουζ και η Νικόλ Κίντμαν ήταν το μεγαλύτερο «It» ζευγάρι του Χόλιγουντ, με τις παλλόμενες κάμερες των παπαράτσι να καταγράφουν κάθε τους κίνηση. Ο πρόστυχος θόρυβος γύρω από την ταινία έφτασε στο σημείο να εικάζουν ενεργά τα ταμπλόιντ για το πόση γύμνια θα περιείχε η ταινία, το παραπλανητικό τρέιλερ έριξε αναμφίβολα λάδι στην ήδη καυτή φωτιά και είχε ως αποτέλεσμα το κοινό να μπερδευτεί με τον καφκικό τρόμο που παρέδωσε η τελική ταινία.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη movieweb (@movieweb)

Το λάθος τρέιλερ

«Ο κόσμος είχε συνηθίσει τον Τομ Κρουζ να έχει αγορίστικη ομορφιά και ακαταμάχητη γοητεία, αλλά εδώ ήταν απογυμνωμένος από κάθε σεξουαλική ικανότητα. Το ανδρικό του βλέμμα είναι αμβλυμμένο. Ήταν μια πολύ γενναία ερμηνεία», εξηγεί ο Nathan Abrams, καθηγητής κινηματογράφου στο Πανεπιστήμιο Bangor και συν-συγγραφέας του βιβλίου Kubrick: An Odyssey.

Το τρέιλερ, λοιπόν, «ήταν ένας πλήρης λάθος υπολογισμός και προκάλεσε μεγάλη σύγχυση», πρόσθεσε ο Abrams. «Αν ο Κιούμπρικ ζούσε [για να δει την κυκλοφορία], θα είχε διορθώσει την πορεία και θα είχε αλλάξει εντελώς το μάρκετινγκ, είμαι σίγουρος».

Ως διάσημος τελειομανής, ο Κιούμπρικ αναδημιούργησε τη Νέα Υόρκη στα στούντιο Pinewood του Λονδίνου (συμπεριλαμβανομένης μιας αναφοράς σε ένα εβραϊκό μαγαζί με κουλούρια που είχε επισκεφθεί κάποτε ως νεαρός) και ανάγκασε έναν εξαντλημένο Τομ Κρουζ να περάσει από πόρτες εκατοντάδες φορές μέχρι το πλάνο να είναι ακριβώς σωστό.

Υπάρχουν επίσης ισχυρισμοί ότι μεθόδευσε τη δυσπιστία μεταξύ του ζευγαριού του Χόλιγουντ, με τη βιογραφία του Abrams να ισχυρίζεται ότι ο Cruise απαγορεύτηκε να βρίσκεται στα γυρίσματα όταν η Kidman γύριζε ερωτικές σκηνές με έναν άλλο άνδρα ηθοποιό (που υποδυόταν τον ναύτη), δημιουργώντας μια ένταση που θα έδινε στις ερμηνείες τους ερωτικό άγχος.

Εκείνη την εποχή ο Τομ Κρουζ και η Νικόλ Κίντμαν ήταν το μεγαλύτερο «It» ζευγάρι του Χόλιγουντ, με τις παλλόμενες κάμερες των παπαράτσι να καταγράφουν κάθε τους κίνηση

Η κακή υγεία του Κιούμπρικ

Κατά τη διάρκεια της προ-παραγωγής, ο Κιούμπρικ είχε στείλει φωτογράφους στο Greenwich Village της Νέας Υόρκης, ώστε να φωτογραφίζουν για μήνες και μήνες περαστικούς που ζούσαν σε όλες τις καιρικές συνθήκες, των οποίων τα ρούχα θα μπορούσε στη συνέχεια να αναπαράγει στην γκαρνταρόμπα της ταινίας. Τους έβαλε ακόμη και να μετρήσουν τα πεζοδρόμια, σπιθαμή προς σπιθαμή.

Η ακριβής αναπαράσταση της αισθητικής του Big Apple ήταν ιδιαίτερα σημαντική. Ωστόσο, ο Abrams υποστηρίζει ότι ο Kubrick ήταν επίσης εξαντλημένος από αυτή την έντονη και σχολαστική διαδικασία. Κοιμόταν και έτρωγε άσχημα, ενώ ήταν τόσο αδύναμος που χρειαζόταν να τον σηκώνουν πάλι πάνω οι χειριστές της κάμερας αφού έσκυβε. Τα γυρίσματα των 400 ημερών, τα οποία ήταν τότε τα μεγαλύτερα συνεχή γυρίσματα στην ιστορία του Χόλιγουντ, είχαν ως αποτέλεσμα ορατές σακούλες κάτω από τα μάτια του Κιούμπρικ.

«Ήταν πολύ αδύναμος», λέει ο Abrams, ρίχνοντας κρύο νερό σε μια από τις πιο δημοφιλείς θεωρίες συνωμοσίας στο διαδίκτυο γύρω από την ταινία: ότι ο Kubrick δεν πέθανε από καρδιακή προσβολή… αλλά μάλλον σκοτώθηκε από τις ελίτ επειδή αποκάλυψε πολλά με το Eyes Wide Shut και τη σεκάνς με τα όργια. «Κάπνιζε επίσης μερικές φορές. Η τελειοποίηση της τέχνης σήμαινε περισσότερα από την προστασία της υγείας του».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Film Inquirer (@filminquirer)

Μια πιο αισιόδοξη ερμηνεία

Αν και το «Μάτια ερμητικά κλειστά» μοιάζει υπερ-επίκαιρο, ο Abrams θα ήθελε να αλλάξει ο κριτικός φακός και να παρατηρήσει ο κόσμος περισσότερο τη ζεστασιά και τη νοσταλγία της ταινίας, ιδιαίτερα γύρω από τον έρωτα της ζωής του Kubrick: τη σύζυγό του Christiane.

Οι ζεστοί πίνακες της κυρίας Κιούμπρικ, από μια έγκυο γυναίκα μέχρι ένα κοτόπουλο που πηδάει μέσα σε έναν ευτυχισμένο κήπο, είναι διάσπαρτοι στο διαμέρισμα του Μπιλ και της Άλις, ενώ ο τελευταίος χαρακτήρας είναι μάλιστα στιλιζαρισμένος ώστε να μοιάζει με την Κριστιάν, με τα γυαλιά και τα μαλλιά της Κίντμαν να αντιγράφουν τα δικά της.

Ο Κιούμπρικ ως γνωστόν απέρριψε τους κοινωνικούς κύκλους του Χόλιγουντ, επιλέγοντας να ζει απομονωμένος σε μια αγροτική έπαυλη στο Χερτφορντσάιρ της Αγγλίας. Ακριβώς όπως και ο Μπιλ, θα μπορούσαν να πουν κάποιοι, απέρριψε τη γοητεία μιας ελίτ ομάδας και επέλεξε να ανανεωθεί από το άσυλο του γάμου και της οικογένειας (ένας άλλος πίνακας στο φόντο της ταινίας φιλοτεχνήθηκε από την κόρη του Κιούμπρικ με τη γάτα της οικογένειας, την Όλι), καθιστώντας το Eyes Wide Shut ένα από τα πιο οικεία αυτοβιογραφικά έργα του Κιούμπρικ.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη TomCruiseFan(dot)com (@tomcruisefancom)

«Ήταν μια ιδιοφυΐα»

«Αυτή η ταινία είναι ένας φόρος τιμής σε ολόκληρη τη ζωή του Κιούμπρικ, αλλά ιδιαίτερα στην ωριμότητα που του έδωσε ο γάμος με την Κριστιάνε. Η επιρροή της βρίσκεται σε πολλές σκηνές», λέει ο Abrams. «Ο Κιούμπρικ ήταν διάσημος για τη σχολαστική του έρευνα: ήξερε ότι έπρεπε να ζήσει 40 χρόνια γάμου πριν σκηνοθετήσει τα θέματα αυτής της ταινίας. Το Eyes Wide Shut ήταν κάτι που ο Κιούμπρικ ήθελε να κάνει από τη δεκαετία του 1950».

Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ είπε στους συνεργάτες του ότι το Eyes Wide Shut ήταν η «καλύτερη δουλειά του» και, παρά την αρχική κακοδαιμονία των κριτικών, έχει, όπως πολλές από τις ταινίες του δημιουργού, επαναξιολογηθεί ως αριστούργημα από όλους, από τον Μάρτιν Σκορσέζε μέχρι την κινηματογραφική βίβλο Sight and Sound, η οποία έγραψε στην αναδρομική της έκδοση του 2019: «Είναι απόδειξη της ιδιοσυγκρασιακής, αινιγματικής ευφυΐας του Eyes Wide Shut ότι η ταινία συνεχίζει να εμπνέει τόσο απρόβλεπτες αντιδράσεις».

Σε ένα επίπεδο, το Eyes Wide Shut μπορεί να θεωρηθεί ότι αντανακλά τη βαθιά ριζωμένη πεποίθηση του σκηνοθέτη ότι «δεν πρέπει ποτέ να πλησιάζει κανείς την εξουσία», λέει ο Abrams, αλλά για τον ίδιο, το κυρίαρχο μήνυμα αφορά την ανανέωση της αγάπης και την αντίσταση στον πειρασμό.

Ο McCann αντιτείνει: «Το Eyes Wide Shut έχει να κάνει με τη φύση της εξουσίας και τον έλεγχο του μυαλού. Τα πάντα έχουν έναν σκοπό στην ταινία, από την επανάληψη ενός βελούδινου παιχνιδιού με τίγρη μέχρι τον δικέφαλο αετό [που εμφανίζεται σε έναν θρόνο στη σκηνή του οργίου].  Θυμηθείτε: Ο Κιούμπρικ δεν ήταν ο Τζάκσον Πόλοκ, ο οποίος απλώς συναρμολογούσε ένα έργο τέχνης. Κάθε λεπτομέρεια μπαίνει στο κάδρο για κάποιο λόγο. Κάθε σκηνή είναι μια τέλεια φωτογραφία. Ήταν μια ιδιοφυΐα».

«Εκεί που τελειώνει το ουράνιο τόξο»

Όποια κι αν είναι η πραγματικότητα, δεν θα μάθουμε ποτέ με βεβαιότητα, με τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ να παίρνει τα μυστικά του Eyes Wide Shut μαζί του στον τάφο. Αλλά είναι σημαντικό να δώσουμε στον θρυλικό δημιουργό τον τελευταίο λόγο.

Μιλώντας στο Playboy το 1968 σε μια σπάνια συνέντευξη, όπου εντρυφούσε στα νοήματα πίσω από την κωμωδία του πυρηνικού πολέμου, Dr Strangelove, ο Kubrick είπε: «Η ίδια η ασημαντότητα της ζωής αναγκάζει τον άνθρωπο να δημιουργήσει το δικό του νόημα. Ο άνθρωπος έχει παρασυρθεί σε μια βάρκα χωρίς πηδάλιο σε μια αχαρτογράφητη θάλασσα- αν πρόκειται να παραμείνει λογικός καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού, πρέπει να έχει κάποιον για τον οποίο να νοιάζεται, κάτι που να είναι πιο σημαντικό από τον εαυτό του».

Για ορισμένους οπαδούς του Eyes Wide Shut, η ταινία έχει γίνει αυτή η παρηγοριά, καθώς ενθουσιάζονται ψάχνοντας -για να παραθέσω μια αξιομνημόνευτη ατάκα- «εκεί που τελειώνει το ουράνιο τόξο».

*Με στοιχεία από bbc.com