Οι συγκλίσεις του προοδευτικού χώρου από το 1963 έως σήμερα

H συζήτηση για τις συγκλίσεις μεταξύ προοδευτικών δυνάμεων δεν είναι καινούργια σε αυτόν τον τόπο. Η αναγκαιότητά της επισημάνθηκε αρκετές φορές στο παρελθόν, χωρίς να καταφέρει να ολοκληρωθεί.

Η ιστορία των τελευταίων 60 χρόνων έχει να επιδείξει αρκετά χαρακτηριστικά σε αυτό το κεφάλαιο της πολιτικής ιστορίας της χώρας. Θυμόμαστε τις κορυφαίες κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν.

Κυβέρνηση Παπανδρέου 1963

Η πρώτη, σοβαρή προσπάθεια γίνεται σε μια ιδιαίτερα ταραγμένη περίοδο για τη χώρα. Βρισκόμαστε 14 χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου και δύο χρόνια έπειτα από τις διαβόητες εκλογές που έμειναν στην ιστορία ως εκείνες «που ψήφισαν ακόμα και τα δέντρα», προς όφελος βέβαια της ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Ήδη από το 1961 ο Γεώργιος Παπανδρέου έχει κηρύξει τον «ανένδοτο» κατά της κυβέρνησης Καραμανλή ενώ σε παρόμοιες καταγγελίες προχωρά και η Αριστερά (ΕΔΑ). Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι μια περίοδος που οι συγκλίσεις είναι το ζητούμενο απέναντι σε μια σκληρή, μετεμφυλιακή Δεξιά.

Ο άτυπος διάλογος μεταξύ της ΕΔΑ και της Ένωσης Κέντρου έχει ήδη ξεκινήσει από τα προηγούμενα χρόνια, ενώ διάφορα «δεξιά» δημοσιεύματα κάνουν λόγο και για προσωπικές επαφές του Γεωργίου Παπανδρέου με βουλευτές της ΕΔΑ.  Απόρροια αυτού του άτυπου διαλόγου είναι η μαζική συμμετοχή κόσμου και απ’ τα δύο κόμματα στην πολιτική συγκέντρωση που διοργανώνει στις 5 Σεπτεμβρίου του 1963 η Ένωση Κέντρου, στην πλατεία Κλαυθμώνος. Σε αυτήν υπολογίζεται ότι πήραν μέρος περί τα 300.000 άτομα, αρκετά εκ των οποίων φέρουν πλακάτ με τη φωτογραφία του Γιάννη Πασαλίδη, επικεφαλής τότε της ΕΔΑ.

Η κυβέρνηση Καραμανλή έχει παραιτηθεί λόγω έντονων διαφωνιών του Κωνσταντίνου Καραμανλή με το παλάτι και η χώρα διοικείται από την κυβέρνηση Πιπινέλη, η οποία έμεινε στην εξουσία από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο του 1963.

Οι εκλογές της 3^ης Νοεμβρίου της ίδιας χρονιάς δίνουν στην Ένωση Κέντρου την πρωτιά αλλά όχι τη δυνατότητα να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Στις 16 Δεκεμβρίου η Ένωση Κέντρου θα πάρει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή έχοντας τη στήριξη των βουλευτών της ΕΔΑ (138 έδρες η πρώτη και 28 η δεύτερη που είχε έρθει τρίτο κόμμα στην προτίμηση των πολιτών).

Παραίτηση

Η συνεργασία ωστόσο δεν θα προχωρήσει. Ο Γεώργιος Παπανδρέου παραιτείται καθώς δεν επιθυμούσε να έχει την ανάγκη των βουλευτών της ΕΔΑ. Αναλαμβάνει υπηρεσιακή κυβέρνηση και προκηρύσσονται εκ νέου εκλογές για τις 16 Φεβρουαρίου του 1964. Στο μεσοδιάστημα ένα από τα βασικά σημεία αντιπαράθεσης μεταξύ της Ένωσης Κέντρου και της ΕΡΕ ήταν οι σχέσεις των δύο κομμάτων με την Αριστερά.

Ειδικότερα, η ΕΡΕ κατηγορούσε τον Γεώργιο Παπανδρέου ότι στηρίζεται από τις ψήφους της ΕΔΑ, ενώ οι εφημερίδες που ήταν φιλικά προσκείμενες στο Κέντρο υποστήριζαν ότι πρώην ΕΑΜίτες βρίσκονταν πλέον στις τάξεις της ΕΡΕ.

Οι εκλογές αναδεικνύουν αυτοδύναμη την Ένωση Κέντρου με 171 βουλευτές, την ώρα που η ΕΔΑ βλέπει περισσότερους από 150.000 ψηφοφόρους που την είχαν ψηφίσει λίγους μήνες πριν, να της γυρίζουν την πλάτη. Καταφέρνει τελικά να εκλέξει 22 βουλευτές στη Βουλή.

Παρά το γεγονός ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου «άδειασε» τη στήριξη της ΕΔΑ στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1963, η τελευταία λίγους μήνες αργότερα θα αποτιμήσει θετικά την εκλογική νίκη της Ένωσης Κέντρου, καθώς τη χαρακτήρισε ως «ανακοπή της πορείας προς τον εκφασισμό», «άνοιγμα του δρόμου προς τη δημοκρατική στροφή» και «νίκη του λαού». Την επομένη των εκλογών της 16^ης Φεβρουαρίου η «Αυγή» θα έχει τίτλο στο πρωτοσέλιδό της: «Ο λαός ανέτρεψε τα σχέδια της υποτέλειας. Πρωτοφανής ήττα της ΕΡΕ. Μεγάλη δημοκρατική νίκη, η ΕΔΑ διατηρεί τις δυνάμεις της».  Η αλήθεια είναι πάντως ότι δεν αντιμετώπιζαν όλα τα στελέχη της ΕΔΑ με καλό μάτι αυτή την έμμεση στήριξη και την ήπια κριτική στην Ένωση Κέντρου. Αντιθέτως, υπήρχαν κι εκείνα τα στελέχη που επιθυμούσαν ευθεία αντιπαράθεση μαζί της, κι ανάμεσά τους ξεχώριζε τότε ο βουλευτής της Β’ Πειραιά, Μίκης Θεοδωράκης.

Σε πολιτικό επίπεδο, οι ζητούμενες συγκλίσεις δεν επιτεύχθηκαν. Το πάγιο αίτημα της ΕΔΑ για νομιμοποίηση του ΚΚΕ και για «Αλλαγή» -ναι, η λέξη ως σύνθημα ήταν γνωστή από τότε- ουδέποτε ικανοποιήθηκε από την Ένωση Κέντρου.

Κυβέρνηση Παπανδρέου 1981

Έχει μείνει γνωστή στην ιστορία η ατάκα του Χαρίλαου Φλωράκη, όπως την είχε μοιραστεί στο περιβάλλον του – για το τηλεφώνημα προς τον Ανδρέα Παπανδρέου, το βράδυ των εκλογών της Αλλαγής, τον Οκτώβριο του 1981. Αφού ο Φλωράκης τον συνεχάρη για τη νίκη του, ο Ανδρέας Παπανδρέου φέρεται να του είπε: «Μη χαθείς Χαρίλαε. Αύριο θα σε φωνάξω να αποφασίσουμε για την κυβέρνηση».

Αυτό δεν έγινε ποτέ, ωστόσο αυτό δεν αναιρεί σε καμία περίπτωση τις συγκλίσεις των δύο πλευρών σε σειρά ζητημάτων, ειδικά στην πρώτη επταετία της Μεταπολίτευσης. Το εντυπωσιακό είναι ότι τόσο για το ΚΚΕ όσο και για μεγάλη μερίδα της λεγόμενης ανανεωτικής Αριστεράς ο Ανδρέας Παπανδρέου αποτελούσε κόκκινο πανί από την πρώτη στιγμή που αποφάσισε να ιδρύσει το ΠΑΣΟΚ. Αρκετοί από τους ψηφοφόρους της Αριστεράς πάλι, στο πρόσωπο του Ανδρέα έβλεπαν τη δυνατότητα ανατροπής της Δεξιάς και κυριαρχίας του σοσιαλιστικού ΠΑΣΟΚ.

Δικαίωση

Προεκλογικά το ΠΑΣΟΚ «δανείζεται» συνθήματα του ΚΚΕ κυρίως σε ότι έχει να κάνει με τα περί «λαϊκής κυριαρχίας», της στάσης κατά του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ, για τις αμερικανικές βάσεις κλπ. Η νίκη στις εκλογές του Οκτώβρη βγάζει στους δρόμους και αριστερούς ψηφοφόρους να πανηγυρίζουν την θριαμβευτική επικράτηση του ΠΑΣΟΚ.

Από εκεί και πέρα, η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης από την κυβέρνηση Παπανδρέου αποτελεί τη στιγμή της δικαίωσης για πολλούς Αριστερούς οι οποίοι επί σχεδόν 40 χρόνια βρίσκονταν σε ένα απίστευτο καθεστώς τρομοκρατίας, δίωξης, απειλών κι εξορίας. Είναι η –πρώτη- δικαίωση των ηττημένων του εμφυλίου, η δεύτερη θα ακολουθήσει αρκετά χρόνια αργότερα.

Το άνοιγμα-από την πρώτη σχεδόν στιγμή- του Ανδρέα σε φιλοσοβιετικά και σοσιαλιστικά καθεστώτα ισχυροποιεί τη θέση του στις μεταξύ τους σχέσεις και επηρεάζει και τη στάση του ΚΚΕ στο εσωτερικό της χώρας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το ΚΚΕ να ακολουθεί μια μάλλον διπολική συμπεριφορά ως αντιπολίτευση. Θα υπάρχουν περίοδοι που θα στηρίξει απόλυτα την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ κι άλλες που θα διαμαρτυρηθεί έντονα.

«Κριτική υποστήριξη»

Στην ίδια λογική θα κινηθεί αρχικά και το ΚΚΕ εσωτερικού, θα αρχίσει όμως να αποστασιοποιείται από το 1984 όταν και παραιτείται από την προεδρία της ΓΣΕΕ ο Ορέστης Χατζηβασιλείου (μέλος του ΚΚΕ εσ. που είχε εκλεγεί με τη βοήθεια του ΠΑΣΟΚ, προκαλώντας τη δυσαρέσκεια του ΚΚΕ). Συνοψίζοντας, θα μπορούσε να βγει το ασφαλές συμπέρασμα ότι το ΠΑΣΟΚ, στην πρώτη τετραετία του, είχε την «κριτική υποστήριξη» της Αριστεράς.

Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν δεν θα υπάρξει κάτι ανάλογο σε τόσο υψηλό επίπεδο, παρά μόνο επιμέρους συνεργασίες, κυρίως σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη στήριξη του υποψήφιου του ΣΥΡΙΖΑ στο δήμο της Αθήνας, Κώστα Ζαχαριάδη, στον εκλεκτό του ΠΑΣΟΚ, Χάρη Δούκα, απέναντι στον Κώστα Μπακογιάννη της ΝΔ. Σε κάθε περίπτωση, η συζήτηση που έχει ανοίξει τώρα για σύγκλιση των προοδευτικών δυνάμεων θα πρέπει να γνωρίζει πως αν καταφέρει να πετύχει την όποια συνεργασία θα είναι η πρώτη φορά θα που συμβαίνει κάτι τέτοιο, μετά το μακρινό 1963.

Πηγές:

-ΕΔΑ 1956-1967: Πολιτική και Ιδεολογία, της Κατερίνας Λαμπρινού, εκδ. Πόλις

– Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης 1974-1990, του Γιάννη Βούλγαρη, εκδ. Θεμέλιο