Η γνωριμία του Ανρί Ματίς με την Λαουρέτ από την Ιταλία

«Το ενδιαφέρον μας βρίσκεται στα επικίνδυνα όρια των πραγμάτων», έγραψε ο Άγγλος ποιητής Ρόμπερτ Μπράουνινγκ. «Ο τίμιος κλέφτης, ο τρυφερός δολοφόνος, ο προληπτικός άθεος».

Ήθελε (όπως έγραψε στον Ιταλό ζωγράφο Τζίνο Σεβερίνι) «να κυριαρχήσει στην πραγματικότητα και, αποσπώντας την ουσία της, να την αποκαλύψει στον εαυτό της»

Ένας λόγος -ένας από τους πολλούς- για να ενδιαφέρεται κανείς για το έργο του Ανρί Ματίς είναι ότι ήταν ο πιο αυστηρός, ο πιο ανελέητα πειθαρχημένος αισθητιστής.

Η απόρριψη

Στις αρχές του 1917, όταν ζωγράφισε αυτό το εκπληκτικό έργο στη συλλογή Phillips, η δεκάμηνη γερμανική επίθεση στο Βερντέν είχε μόλις τελειώσει, όπως και η μάχη του Σομ, με συνολικές απώλειες περίπου 2 εκατομμυρίων. Ο Ματίς είχε προσπαθήσει τρεις φορές να στρατολογηθεί. Απορρίφθηκε λόγω της ηλικίας του. Ήταν 47 ετών.

Φωτογραφία: Metropolitan Museum of Art

Για να αντισταθμίσει την προσωπική ήττα, σε πίνακες όπως «Το μάθημα πιάνου» και «Λουόμενοι δίπλα σε ένα ποτάμι» (που ολοκληρώθηκαν περίπου την ίδια εποχή), άρχισε να φλερτάρει με την αφαίρεση – όχι για χάρη της, αλλά από μια αυτοεπιβαλλόμενη τάση προς την πειθαρχία. Ήθελε (όπως έγραψε στον Ιταλό ζωγράφο Τζίνο Σεβερίνι) «να κυριαρχήσει στην πραγματικότητα και, αποσπώντας την ουσία της, να την αποκαλύψει στον εαυτό της».

Στο έργο της Συλλογής Phillips, η καρέκλα του ζωγράφου είναι άδεια και η Λαουρέτ, στο ντιβάνι, έχει αποχωριστεί τα ρούχα της. Το κόκκινο φλοράλ κάλυμμα του καναπέ κυριαρχεί στη σύνθεση, αναδεικνύοντας το κουβάρι από πυκνά μαύρα περιγράμματα και σκιές που ορίζουν το ακίνητο σώμα της

Με άλλα λόγια, ο Ματίς ήταν εντελώς εγκλωβισμένος.

«Είχε ένα θεατρικό χάρισμα για μεταμόρφωση»

Τότε όμως γνώρισε τη Λαουρέτ, ένα νεαρό μοντέλο από την Ιταλία.

Ο πόλεμος, όπως εξηγεί η Χίλαρι Σπέρλινγκ στη μεγάλη βιογραφία του Ματίς, είχε προκαλέσει ξηρασία στη δεξαμενή μοντέλων του Παρισιού, οπότε ο Ματίς ήταν τυχερός που βρήκε κάποια. Μέσα σε 12 μήνες ζωγράφισε τη Λορέτ περισσότερες από πενήντα φορές. Στην πρώτη του προσπάθεια, «Το μοντέλο από την Ιταλία», της χάρισε σφιγμένα χείλη και σκοτεινά, μισαλλόδοξα μάτια. Έσβησε έναν από τους ώμους της και μεταμόρφωσε τα μακριά μαύρα μαλλιά της και τις σκιές κάτω από το πηγούνι της σε ένα ενιαίο, απειλητικό σχήμα. Ο Ματίς στην πιο αυστηρή του εκδοχή.

Αλλά η Λορέτ ήταν παιχνιδιάρα. Φαίνεται ότι ένιωθε ασφάλεια με τον Ματίς και ήξερε πώς να χρησιμοποιήσει τον αισθησιασμό της για να τον βοηθήσει να χαλαρώσει. Ντυνόταν με κοστούμια, πότε ως Ισπανίδα σενιορίτα, πότε ως Ευρωπαία με τουρμπάνι σε αραβικό χαρέμι, ή δεν φορούσε τίποτα απολύτως. «Είχε ένα θεατρικό χάρισμα για μεταμόρφωση», γράφει ο Σπέρλινγκ, «μεταβαίνοντας από την αιθέρια αγνότητα στην πολυτελή εγκατάλειψη. Μπορούσε να κοιμάται κατά βούληση σαν γάτα, διατηρώντας μια βασιλική αξιοπρέπεια ακόμη και όταν έπεφτε σκυφτή και κοιμόταν».

Σιγά σιγά, όλη η προσέγγιση του Ματίς στην τέχνη άρχισε να αλλάζει.

Φωτογραφία: Metropolitan Museum of Art

Η βαναυσότητα του Παρισιού

Το «Studio, Quai Saint-Michel» ήταν ο τελευταίος από μια σειρά τεσσάρων έργων που απεικονίζουν το στούντιο του Ματίς με θέα τον Σηκουάνα. Στο πλαίσιο αυτού του κουαρτέτου, δημιούργησε τον πίνακα «Ο ζωγράφος στο εργαστήριό του», ο οποίος παρουσίαζε τον ζωγράφο, γυμνό, καθισμένο μπροστά σε ένα καβαλέτο να ζωγραφίζει τη Λορέτ με μια πράσινη ρόμπα.

Στο έργο της Συλλογής Phillips, η καρέκλα του ζωγράφου είναι άδεια και η Λαουρέτ, στο ντιβάνι, έχει αποχωριστεί τα ρούχα της. Το κόκκινο φλοράλ κάλυμμα του καναπέ κυριαρχεί στη σύνθεση, αναδεικνύοντας το κουβάρι από πυκνά μαύρα περιγράμματα και σκιές που ορίζουν το ακίνητο σώμα της.

Κατά τα άλλα, η αυστηρότητα του πίνακα είναι εντυπωσιακή. Το Παρίσι, σε όλη τη γκρίζα σκληρότητα του, βρίσκεται εκεί έξω. Το ίδιο το δωμάτιο, γκρίζο και καφέ, έχει μια βαναυσότητα, που ενισχύεται από τις σκόπιμα ορατές, χαραγμένες αναθεωρήσεις του Ματίς και από την (ακούσια) ρωγμή στον τοίχο πάνω από το σώμα της Λαουρέτ.

Αλλά ο Ματίς είναι ο Ματίς – ο μεγαλύτερος κολορίστας όλων των εποχών – και η φειδωλή χρήση του μωβ και του τυρκουάζ μέσα προσδίδει στον πίνακα έναν οδυνηρό αισθησιασμό.

Οι δύο άδειες καρέκλες, η μία από τις οποίες κρατάει έναν ημιτελή πίνακα, πλαισιώνουν τη Λορέτ, σαν το σώμα της να ήταν μια βιβλιοθήκη. Μια τεντωμένη, πληθωρική αίσθηση της κοντινής παρουσίας του καλλιτέχνη συγκρατεί ολόκληρη τη σκηνή σαν μηνίσκος.

Ποζάρει και ζωγραφίζει, ζωγραφίζει και ποζάρει. Πρόκειται για μια νηφάλια, σπαρακτική επιβεβαίωση της ζωής, του παιχνιδιού και του αισθησιασμού, εκεί στο Παρίσι, δίπλα στον θολό Σηκουάνα, με τα χαρακώματα – που ξεχειλίζουν από λάσπη, θάνατο και περιττώματα.

*Με πληροφορίες από: Washington Post | Smee