Γιατί το σεξ είναι τόσο προβληματικό στις ταινίες του Γιώργου Λάνθιμου;

Στις ταινίες του, ο σκηνοθέτης Γιώργος Λάνθιμος εστιάζει συνήθως στα σκοτεινά υπόγεια ρεύματα της καθημερινής ζωής και φωτίζει τον παραλογισμό της δικής μας κατάστασης: τις επιθυμίες, τα απωθημένα και τους καταναγκασμούς μας.

Είναι φυσικό λοιπόν ότι το σεξ -δεδομένης της ικανότητάς του να περικλείει όλα αυτά τα θέματα- εμφανίζεται έντονα ως σουρεαλιστικό τροπάριο στο ρεπερτόριό του.

Γιατί όμως το σεξ είναι τόσο παράξενο στις ταινίες του Λάνθιμου;

«Απεικονιζόμενες ως αλλόκοτες και μηχανικές, οι σκηνές σεξ του Έλληνα σκηνοθέτη μας διδάσκουν περισσότερα για τη σχέση μας με την επιθυμία από ό,τι άλλες mainstream κινηματογραφικές απεικονίσεις του ερωτισμού. Πάρτε το Kinds of Kindness (2024), το τελευταίο τρίπτυχο σκοτεινής κωμωδίας του Λάνθιμου» γράφει η Isabella Greenwood στο Dazed Magazine.

«Η ταινία ακολουθεί τρεις ξεχωριστές ιστορίες εξουσίας, ελέγχου και πίστης, παρουσιάζοντας το σεξ μέσα από μια σειρά παράξενων διακανονισμών. Πολλές σκηνές απεικονίζουν την αστυνομοκρατούμενη οικειότητα, με τον Raymond (William Dafoe) να ελέγχει ολόκληρη τη ζωή του Robert (Jesse Plemons) – από τις ώρες του γεύματος, τη δυνατότητα να κάνει παιδί και τη σεξουαλική του ζωή. Το σεξ κάθε άλλο παρά ρομαντικοποιημένο είναι: είναι επαναλαμβανόμενο, οργανωμένο, επιτηρούμενο – λειτουργώντας τελικά ως μέσο κυριαρχίας» συνεχίζει.

Αν και οι κινηματογραφικές απεικονίσεις σεξουαλικής βίας που γίνονται από άνδρες σκηνοθέτες κινδυνεύουν το φετιχοποίηση του τραύματος, ο Λάνθιμος τονίζει την πολυπλοκότητά τους

«Αυτό είναι απλά απαίσιο, πραγματικά απαίσιο»

Το σεξ αντιμετωπίζεται με παρόμοιο τρόπο στη μαύρη κωμωδία Κυνόδοντας (2009), η οποία ακολουθεί ένα ανδρόγυνο που κρατά τα παιδιά του προστατευμένα από τον έξω κόσμο. Ο πατέρας (Χρήστος Στέργιογλου) προσλαμβάνει την υπάλληλο ασφαλείας Χριστίνα (Άννα Καλαϊτζίδου) για να διδάξει στο γιο του πώς να κάνει σεξ, παρουσιάζοντας την οικειότητα ως απαραίτητη ιεροτελεστία. Οι μεθοδικές συνεδρίες του γιου παραμένουν χωρίς ερωτικό πάθος, γεγονός που δεν ικανοποιεί τη Χριστίνα, η οποία αργότερα στρέφει την προσοχή της στη μεγαλύτερη κόρη.

Η ταινία Ο Αστακός (2015) περιλαμβάνει επίσης παράξενες σκηνές «προδιαγεγραμμένου» σεξ. Η ταινία παρουσιάζει μια ομάδα εξόριστων εργένηδων που έχουν αναλάβει να βρουν σύντροφο μέσα σε 45 ημέρες, σε ένα ξενοδοχείο όπου στους επισκέπτες έχει απαγορευθεί ο αυνανισμός και περιορίζονται στη «σεξουαλική διέγερση» αποκλειστικά από τις καμαριέρες.

Η αλληλεπίδραση με τις καμαριέρες είναι άκαμπτη και σιωπηλή: μια εργασία που εκτελείται τόσο ρομποτικά όσο η αλλαγή σεντονιών. Όταν η καμαριέρα φεύγει, ο πρωταγωνιστής Ντέιβιντ (Κόλιν Φάρελ) αφήνεται να αναλογιστεί τη δική του παρηγοριά και την υπαρξιακή κατάρρευση που έρχεται μετά την αποστασιοποιημένη οικειότητα. «Αυτό είναι απλά απαίσιο, πραγματικά απαίσιο», παρατηρεί.

Το τρέιλερ του Κυνόδοντα 

Ακόμη και το ερωτικό μπορεί να πέσει θύμα της καπιταλιστικής κουλτούρας

Αυτή η ρομποτική απεικόνιση του σεξ όχι μόνο αμφισβητεί τις αισθησιακές σκηνές σεξ που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στον κινηματογράφο, αλλά διερευνά τη σχέση που έχουμε με το ίδιο το σεξ. Αν και παράξενο και κωμικό, το σεξ ως μονότονη ανταλλαγή είναι πολύ πιο ενδιαφέρον και υποβλητικό από τις συνθετικές σκηνές-υπερπαραγωγές του χολιγουντιανού σεξ.

Ο Λάνθιμος δείχνει ότι ακόμη και το ερωτικό μπορεί να πέσει θύμα της καπιταλιστικής κουλτούρας και να γίνει ένα ακόμη καθήκον προς εκπλήρωση, παραγωγή ή κατανάλωση. Η συλλογική αποξένωση από το σώμα μας και την απόλαυση είναι από μόνη της μια επιδημία που οι παράξενες σκηνές σεξ του Λάνθιμου αποτυπώνουν.

Εκτός από μια τρανταχτή ανταλλαγή, ο Λάνθιμος απεικονίζει επίσης το σεξ ως ένα παράξενο είδος παρηγοριάς. Στο Kinds of Kindness, το σεξ αναδεικνύεται σε περιπτώσεις απώλειας – ο Τζέσι Πλίμονς ξαναβλέπει μια σεξουαλική κασέτα με μια τετράδα στην οποία συμμετέχουν η εξαφανισμένη σύζυγός του και δύο φίλοι του. Σε στιγμές θλίψης, η σαρκική επιθυμία συγχέεται με την παρηγοριά. Αν και υπερβολή μέσα από τη σουρεαλιστική απεικόνιση, ο Λάνθιμος διερευνά το πώς πολλοί από εμάς στρεφόμαστε στο σεξ ως μέσο ανάπαυλας από τη μοναξιά, ακόμη και σε ακατάλληλες στιγμές. Εξερευνώντας την πολυπλοκότητα της επιθυμίας, ο Λάνθιμος δεν φοβάται να αντιμετωπίσει τα ταμπού.

Το τρέιλερ της ταινίας ο Θάνατος του Ιερού Ελαφιού 

Αποερωτικοποιημένη ιδιοτροπία

Ομοίως, στο Poor Things (2023), το βικτοριανό ρομάντζο επιστημονικής φαντασίας του Λάνθιμου, η Bella Baxter (Έμα Στόουν) λαμβάνει μεταμόσχευση εγκεφάλου από το αγέννητο παιδί της που επέζησε, ξεκινώντας μια δεύτερη σεξουαλική αφύπνιση στο ενήλικο σώμα της. Οι κριτικές που χαρακτήρισαν το Poor Things ως «ξεδιάντροπα παράξενη σεξουαλική κωμωδία» και «την πιο πρόστυχη ταινία της χρονιάς», παρερμηνεύουν την απεικόνιση του σεξ από τον Λάνθιμο ως σεμνότυφη και ερωτικά φορτισμένη και όχι ως αποερωτικοποιημένη ιδιοτροπία.

Ο Λάνθιμος έχει επίσης μιλήσει ενάντια στην ολοένα και πιο πουριτανική στάση απέναντι στο σεξ στην κινηματογραφική βιομηχανία (και την κοινωνία γενικότερα). «Το σεξ στις ταινίες ή το γυμνό – ποτέ δεν κατάλαβα τη σεμνοτυφία γύρω από αυτό», δήλωσε ο Λάνθιμος στους New York Times στα τέλη του περασμένου έτους. «Πάντα με τρελαίνει το πόσο φιλελεύθεροι είναι οι άνθρωποι σχετικά με τη βία και το πώς επιτρέπουν σε ανηλίκους να την βιώσουν με οποιονδήποτε τρόπο, και μετά είμαστε τόσο σεμνότυφοι σχετικά με τη σεξουαλικότητα».

Οι ταινίες του Λάνθιμου παρουσιάζουν το σεξ σε όλα του τα πλήθη, εγκιβωτίζοντας ένα είδος σεξ που πρέπει να υπάρχει έξω από τις επίπεδες και φαλλοκεντρικές πορνογραφικές απεικονίσεις

Δεν ντρέπεται για τίποτα

Η Elle McAlpine, συντονίστρια οικειότητας του Poor Things, σημειώνει ότι συχνά οι σκηνές σεξ στις ταινίες του Χόλιγουντ αλλοιώνουν τις γυναίκες, ενώ στο Poor Things οι παραγωγοί ήθελαν να παρουσιάσουν την Bella ως πλήρως ενεργή. «Η επιλογή της να πει, ‘μου αρέσει να κάνω σεξ’ ήταν τόσο αναζωογονητική», δήλωσε στο Vanity Fair.

Σχετικά με τον χαρακτήρα της Bella, ο Λάνθιμος πρόσθεσε: «Είναι πολύ σημαντικό ότι δεν ντρέπεται για τίποτα, όχι μόνο για το σεξ, αλλά και για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον κόσμο». Αν και ανατρεπτική, σε αντίθεση με τις mainstream σκηνές σεξ, η απεικόνιση του σεξ από τον Λάνθιμο δεν ικανοποιεί το ανδρικό βλέμμα. Παιχνιδιάρικο και περίεργο, το «έξαλλο πήδημα» της Bella ενσαρκώνει τον σεξουαλικό ηδονισμό που υπάρχει έξω από τα πουριτανικά μοντέλα της γυναικείας απόλαυσης. Οι γυναίκες, υποστηρίζει ο Λάνθιμος, πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να απολαμβάνουν το σεξ χωρίς να σεξουαλικοποιούνται ή να στιγματίζονται ως νυμφομανείς.

Ο Λάνθιμος μας υπενθυμίζει ότι η μήτρα είναι η αρχή του κόσμου

Ο Λάνθιμος συχνά εστιάζει στην ευχαρίστηση της γυναίκας αντί των πιο τυπικών φαλλοκεντρικών απεικονίσεων της επιθυμίας. Στον Κυνόδοντα, όταν το παιδί ρωτάει τη μητέρα τι είναι το μ@υνί, εκείνη απαντά: «Το μ@υνί είναι ένα μεγάλο φως, όταν το μ@υνί σβήνει το δωμάτιο βυθίζεται στο σκοτάδι». Η επικέντρωση του κόλπου σε μια σχεδόν θεϊκή διάσταση, στο να μην είναι «αναμμένο» (ή ενεργοποιημένο) έχει ως αποτέλεσμα το «σκοτάδι».

Θυμίζοντας την ιστορία της δημιουργίας, ο Λάνθιμος μας υπενθυμίζει ότι η μήτρα είναι η αρχή του κόσμου και επανατοποθετεί τη δύναμη και την ευχαρίστηση των γυναικών μέσα στις ετεροκανονικές αφηγήσεις.

Οι σεξουαλικές πράξεις έχουν τη δυνατότητα να είναι τόσο βίαιες όσο και παιχνιδιάρικες – καθώς ο Λάνθιμος δεν αποφεύγει να απεικονίσει την πραγματικότητα της μόλυνσης, της ντροπής και του αφορισμού που συνοδεύει τη σεξουαλική βία. Για παράδειγμα, στο ελληνικής τραγωδίας τύπου Ο θάνατος του Ιερού Ελαφιού (2017), ο Steven (Κόλιν Φάρελ) διεγείρεται μόνο από τη γυναίκα του που προσποιείται το πτώμα, ενώ ο Κυνόδοντας (2009) διαθέτει το δικό του μερίδιο σε ενοχλητικές σκηνές σεξ.

Έξω από τις επίπεδες και φαλλοκεντρικές πορνογραφικές απεικονίσεις

Αν και οι κινηματογραφικές απεικονίσεις σεξουαλικής βίας που γίνονται από άνδρες σκηνοθέτες κινδυνεύουν το φετιχοποίηση του τραύματος, ο Λάνθιμος τονίζει την πολυπλοκότητά τους. Μέσα στα όρια του σουρεαλιστικού του ύφους, παρουσιάζει τη σεξουαλική βία ως παράλογη και ασύμβατη με την καθημερινή ζωή.

Οι ταινίες του Λάνθιμου παρουσιάζουν το σεξ σε όλα του τα πλήθη, εγκιβωτίζοντας ένα είδος σεξ που πρέπει να υπάρχει έξω από τις επίπεδες και φαλλοκεντρικές πορνογραφικές απεικονίσεις. Ο Λάνθιμος απεικονίζει τις συνέπειες του σεξ που υπάρχει μόνο για τους άνδρες, του σεξ που είναι ρομποτικό όταν υπάρχει ως προϊόν του συστήματος, ενώ παράλληλα δείχνει τη δυνατότητα του σεξ να είναι παιχνιδιάρικο όταν η ικανοποίηση υπάρχει για όλους.

Εξάλλου, το σεξ μπορεί να είναι τόσο σκανδαλώδες όσο και σαρκικό, μονότονο ή και επικίνδυνο, αν και σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις είναι παράλογο: μας αναγκάζει να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με το σώμα μας, την ηδονή και τον κόσμο του σουρεαλιστικού.

*Με στοιχεία από dazeddigital.com