Ευρωπαϊκή Επιτροπή: κριτικές παρατηρήσεις για την κατάσταση του Κράτους Δικαίου στην Ελλάδα

Παρατηρήσεις για τη λειτουργία της δικαιοσύνης και των ανεξάρτητων αρχών, για τη μη διασφάλιση της ελευθερίας του Τύπου και την έρευνα για τις υποκλοπές, περιλαμβάνει το προσχέδιο της ετήσιας έκθεσης της Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το Κράτος Δικαίου που εξασφάλισε το in.

Η πλήρης κι ολοκληρωμένη έκθεση αναμένεται, σύμφωνα με πληροφορίες, να δημοσιευτεί εντός της εβδομάδας.

Το παρόν προσχέδιο είναι αυτό που είχε ετοιμαστεί από τις αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κι είχε σταλεί στις ελληνικές αρχές, ώστε να δώσουν τις απαντήσεις τους που θα περιλαμβάνονται στον τελικό φάκελο.

Σημειώνεται πως η δημοσίευση της έκθεσης φέτος άργησε περίπου ένα μήνα. Κι εξελίχθηκε σε ένα μίνι σκάνδαλο για την επανεκλεγείσα πρόεδρο της Κομισιόν, Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν, μετά από δημοσίευμα του Politico που υποστήριζε πως η καθυστέρηση είναι εσκεμμένη και ότι η έκθεση χρησιμοποιήθηκε ως διαπραγματευτικό χαρτί απέναντι σε ηγέτες των οποίων τη στήριξη ζητούσε για την επανεκλογή της. Συγκεκριμένα, το Politico υποστήριξε πως η Φον Ντερ Λάιεν έταξε στη Τζόρτζια Μελόνι πως, εφόσον τη στηρίξει, η έκθεση θα «μαλακώσει» την κριτική της σε στο ζήτημα της διασφάλισης της ελευθερίας των ιταλικών ΜΜΕ.

Σε ό,τι αφορά την έκθεση που αφορά την της Ελλάδα, το προσχέδιο εμφανίζεται, συνολικά, να μεταχειρίζεται πιο διπλωματική και λιγότερο επικριτική γλώσσα, στην περιγραφή της κατάστασης του κράτους δικαίου στη χώρα μας, καταγράφοντας προσπάθειες θεσμικής αναβάθμισης. Ακόμη κι έτσι όμως, περιλαμβάνει και ορισμένα εντόνως αρνητικά σημεία.

Δεν έχει κατοχυρωθεί η συμμετοχή των δικαστικών στην επιλογή της ηγεσίας της δικαιοσύνης

Το πρώτο πεδίο που εξετάζει το προσχέδιο της έκθεσης της Ευρωπαϊκή Επιτροπής είναι το δικαστικό σύστημα. Οι ευρωπαίοι παρατηρητές σημειώνουν ότι δεν υπάρχει ακόμη νέο πλαίσιο για τη συμμετοχή του δικαστικού σώματος στην επιλογή της ηγεσίας της δικαιοσύνης, ούτως ώστε να μην επαφίεται σε κυβερνητικές αποφάσεις

Σημειώνει, επίσης, ότι το επίπεδο εμπιστοσύνης των Ελλήνων στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης είναι μέτριο προς χαμηλό (επικαλείται έρευνα που το τοποθετεί στο 40%). Και καταγράφει, χωρίς να σχολιάζει, την σφοδρή αντίδραση των Ελλήνων δικαστών στο ψήφισμα-κόλαφο του Ευρωκοινοβουλίου για το κράτος δικαίου στην Ελλάδα, τονίζοντας μόνο την απάντηση του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών ότι «η δικαιοσύνη δεν μπορεί να είναι υπεράνω κριτικής».

Αντιστοίχως, καταγράφει και τις αντιδράσεις στο πόρισμα της Ευρωπαίας Εισαγγελέα για την τηλεδιοίκηση του ΟΣΕ μετά τα Τέμπη, που κατονόμαζε πολιτικά πρόσωπα ως υπόπτους, υπογραμμίζοντας ότι ήταν αφορμή για κριτική στο νόμο περί ευθύνης υπουργών. Αναφέρεται, επίσης, και στο γεγονός ότι η λίστα των ανεφάρμοστων από την Ελλάδα καταδικαστικών αποφάσεων του ΕΔΔΑ μεγαλώνει αντί να μικραίνει.

Προβλήματα στη λειτουργία των Ανεξάρτητων Αρχών

Αρνητικές επισημάνσεις γίνονται για τη λειτουργία των ανεξάρτητων αρχών στην Ελλάδα. Ενδεικτικά, σημειώνει καταρχάς ότι πάσχουν από έλλειψη προσωπικού. Αναφέρει θετικά τον Συνήγορο του Πολίτη και το γεγονός ότι κήρυξε ανεξάρτητη έρευνα για το ναυάγιο της Πύλου, καταγράφοντας και τη στήριξη του Συμβουλίου της Ευρώπης στο έργο του.

Αναφέρεται όμως και στα προβλήματα που έχουν καταγγείλει η Αρχή  Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών κι η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα κατά την έρευνα τους στην υπόθεση των υποκλοπών. Για την οποία σημειώνει, φυσικά, ότι δεν έχει ολοκληρωθεί. Έχει δε συγκεκριμένη αναφορά στην προσφυγή του ΔΣΑ στο ΣτΕ κατά της αλλαγής των μελών του ΔΣ της ΑΔΑΕ, που έγινε με «στρογγυλοποίηση» προς τα κάτω της συνταγματικά απαιτούμενης πλειοψηφίας:

«Η Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής αντικατέστησε τα μέλη του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης (ΕΣΡ) και της Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) των οποίων η θητεία είχε λήξει. Ωστόσο, οι διορισμοί αυτοί αποτέλεσαν αντικείμενο διαμάχης μεταξύ πολιτικών και νομικών κύκλων, με ειδικούς να εκτιμούν πως υπήρξε απόπειρα αδικαιολόγητης παρέμβασης στη λειτουργία αυτών των ανεξάρτητων αρχών. Σύμφωνα με την κυβέρνηση, οι διορισμοί ήταν σύμφωνοι με το Σύνταγμα και τα νέα μέλη είναι ευρέως αναγνωρισμένοι στο πεδίο τους. Τον Νοέμβριο του 2023, ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών υπέβαλε δύο προσφυγές ακύρωσης ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας κατά των αποφάσεων διορισμού, με την αιτιολογία ότι παραβιάζουν το Σύνταγμα. Οι ανεξάρτητες αρχές θεωρούν ότι η ιδιότητά τους επηρεάζεται σοβαρά από την εντύπωση ότι λειτουργούν υπό πίεση. Υποστηρίζουν επίσης ότι η σημερινή διαδικασία διορισμού τους τις εκθέτει σε αδικαιολόγητη πολιτική επιρροή και θα πρέπει να επανεξεταστεί».

Εξαιρετικά αρνητικές επισημάνσεις κάνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και για την ελευθερία του τύπου και για τις αγωγές SLAPP εναντίον δημοσιογράφων από πρώην κυβερνητικά στελέχη (που δεν κατονομάζει).

«Να χυθεί φως στην υπόθεση των υποκλοπών»

Σε ό,τι αφορά, την ουσία της υπόθεσης των υποκλοπών, το προσχέδιο της έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει μια ενδιαφέρουσα αστοχία. Λέει πως η ΑΔΑΕ τον Οκτώβριο του 2023 δήλωσε αναρμόδια να κάνει την αντιπαραβολή των λιστών όσων ήταν υπό παρακολούθηση από την ΕΥΠ και από το Predator. Παραβλέπει όμως ότι μεσολάβησαν γεγονότα. Ότι η ΑΔΑΕ, δια του προέδρου της, Χρήστου Ράμμου, είχε ζητήσει τις σχετικές λίστες με επιστολή στον αντίεισαγγελέα Αχιλλέα Ζήση. Που αποφάσισε να κάνει ο ίδιος την αντιπαραβολή, επισκεπτόμενος την ΕΥΠ με δικαστικό πραγματογνώμονα. Η έκθεση, πάντως, παρατηρεί ότι  η έρευνα δεν έχει ολοκληρωθεί και καταγράφει κριτική και εκκλήσεις για φως στην υπόθεση:

«Οι δικαστικές έρευνες για καταγγελίες για υποκλοπές και χρήση spyware ξεκίνησαν το 2022 και συνεχίζονται ακόμη […] Τον Οκτώβριο του 2023, η Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου διέταξε τη μεταφορά του φακέλου της έρευνας από την εισαγγελία Πρωτοδικών στο Ανώτατο Δικαστήριο. Η απόφαση αυτή αντιμετωπίστηκε με επικρίσεις, μεταξύ άλλων από οργανώσεις για την ελευθερία του Τύπου, καθώς θεωρήθηκε προσπάθεια παρέμβασης στην εν εξελίξει έρευνα και καθυστέρησε περαιτέρω την πρόοδό της. Σύμφωνα με την Πλατφόρμα του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Ασφάλεια των Δημοσιογράφων, η πληροφόρηση για την πορεία των ποινικών ερευνών για την υπόθεση των υποκλοπών είναι ελλιπής. Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης προέτρεψε την Ελλάδα να διεξαγάγει αποτελεσματικές, ανεξάρτητες και έγκαιρες έρευνες για όλες τις περιπτώσεις κατάχρησης λογισμικού υποκλοπών (spyware) και να παρέχει δικαστική αποκατάσταση στα θύματα. Τον Απρίλιο του 2024, το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε ότι η τότε ισχύουσα διάταξη που όριζε ότι ένα άτομο υπό παρακολούθηση για λόγους εθνικής ασφάλειας δεν μπορούσε να ενημερωθεί για την αιτιολόγηση της, είναι αντισυνταγματική».