Δικτατορία: Οι πρώτες ώρες μετά την πτώση του στρατιωτικού καθεστώτος

Πενήντα χρόνια ακριβώς, πριν από σήμερα, 23 Ιουλίου 1974, η χούντα του Δημήτρη Ιωαννίδη, που λίγους μήνες νωρίτερα είχε ανατρέψει τη χούντα της 21ης Απριλίου 1967 του Γεώργιου Παπαδόπουλου, καταρρέει.

Αιτία, η τουρκική εισβολή στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου 1974, που η ίδια η Χούντα των Αθηνών έχει προκαλέσει με το πραξικόπημα που διοργάνωσε στην Κύπρο για να ανατρέψει τον νόμιμο πρόεδρό της, Αρχιεπίσκοπο Μακάριο.

Η Τουρκία, ως μία από τις τρεις εγγυήτριες χώρες της Κύπρου, αξιοποιεί την ευκαιρία και εισβάλει στο βόρειο τμήμα του νησιού, προκαλώντας τον θάνατο και τον ξεριζωμό χιλιάδων Ελληνοκυπρίων και καταλαμβάνοντας τελικά πέραν του 36% του κυπριακού εδάφους.

Η χούντα του Ιωαννίδη αδυνατεί να διαχειριστεί την τραγωδία, που η ίδια έχει προκαλέσει κι έτσι το μεσημέρι της 23ης Ιουλίου αποχωρεί και παραδίδει την εξουσία στους πολιτικούς.

«ΤΟ ΒΗΜΑ» και «ΤΑ ΝΕΑ»των ημερών εκείνων, αφηγούνται τις εξελίξεις.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 24.7.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Οι στρατιωτικοί παραδίδουν την εξουσία

Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 24ης Ιουλίου:

«Την 8ην πρωινήν (23ης Ιουλίου 1974) ο κ. Αδαμ. Ανδρουτσόπουλος (σ.σ. πρωθυπουργός της Χούντας Ιωαννίδη, προσήλθεν εις στην αίθουσαν του υπουργικού και ανεκοίνωσεν εις τα μέλης της απελθούσης ήδη κυβερνήσεως ότι το προγραμματισμένον διά χθες υπουργικόν συμβούλιον δεν επρόκειτο να πραγματοποιηθή.

»Εν συνεχεία ούτος μετέβη εις το γραφείον του προέδρου της Δημοκρατίας (σ.σ. Πρόεδρος της Δημοκρατίας διορισμένος από τη χούντα, ο στρατηγός Γκιζίκης).

»Μετ’ ολίγον όμως επανήλθεν εις την αίθουσαν του υπουργικού συμβουλίου και προήδρευσε συνεδριάσεως – δοθέντος ότι τα μέλη της απελθούσης κυβερνήσεως παρέμενον εκεί απαιτούντα την πραγματοποίησιν συνεδριάσεως.

»Κατά την διάρκειαν του τελευταίουν τούτου υπουργικού συμβουλίου της κυβερνήσεως (…) πλείσοι (πρώην) υπουργοί επεσήμαναν προς τον κ. Ανδρουτσόπουλον την κρισιμότητα της καταστάσεως και του εζήτησαν να εισηγηθή τον σχηματισμόν κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητος και την σύγκλησιν του Συμβουλίου του Έθνους.

»Κατά τας υπαρχούσας πληροφορίας ο κ. Ανδρουτσόπουλος απέρριψε τας προτάσεις αυτάς και τερματισθείσης της συζητήσεως μετέβη εις το γραφείον του όπου και παρέμεινα μέχρι της μεσημβρίας, οπότε και ανεχώρησε διά την οικίαν του.

»Περί την 3ην απογεματινήν υπάλληλοι του γραφείου συναπεκόμισαν τα προσωπικά του είδη.

Ήρχισεν σύσκεψις

»Την 2αν μ.μ. εν τω μεταξύ αφίκοντο εις το γραφείον του προέδρου της Δημοκρατίας οι πολιτικοί αρχηγοί  και ήρχισεν σύσκεψις.

»Δημοσιογραφικαί πληροφορίαι ανέφερον ήδη κατά την ώραν εκείνην ότι η κυβέρνησις του κ. Ανδρουτσόπουλου δεν υφίστατο πλέον και ότι η ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων είχεν αποφασίσει να παραδοθή η εξουσία εις τους πολιτικούς ηγέτας της χώρας.

»Η υπό την προεδρίαν του Προέδρου της Δημοκρατίας στρατηγού Φαίδωνος Γκιζίκι σύσκεψις παρετάθη μέχρι της 5.40′ απογευματινής.

»Αποχωρών ο κ. Γεώργιος Μαύρος απήντησεν εις ερωτήματα των δημοσιογράφων:

«Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, μάς ενημέρωσεν επί της εσωτερικής και εξωτερικής καταστάσεως. Η σύσκεψις θα συνεχισθή την 8ην εσπερινήν.

(…)

»Ήδη όμως από της 6ης απογευματινής, δηλαδή μετά το τέλος της πρώτης συσκέψεως, η οποία είχα αρχίσει την 2αν απογευματινήν, είχεν επισήμως ανακοινωθή ότι “εν όψει των εξαιρετικών περιστάσεων υφ’ ας τελεί η πατρίς, αι ένοπλοι δυνάμεις απεφάσισαν να αναθέσουν την διακυβέρνησιν της χώρας εις πολιτικήν  κυβέρνησιν”.

»Την απόφασίν της αυτήν η ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων είχεν ανακοινώσει εις τους προσκληθέντας πολιτικούς, δηλαδή εις τους πρώην πρωθυπουργούς κ.κ. Παναγιώτην Κανελλόπουλον, Στέφανον Στεφανόπουλον, Γεώργιον Αθανασιάδην – Νόβαν και Σπύρον Μαρκεζίνην, τους πρώην υπουργούς κ.κ. Γεώργιος Μαύρον, Πέτρον Γαρουφαλιά και Ευάγγελον Αβέρωφ – Τοσίτσα και τον πρώην διοικητήν της Τραπέζης της Ελλάδος κ. Ξενοφώντα Ζολώτα.

»Αλλά μετά την πρώτην εκείνην σύσκεψιν δεν ανεκοινώθη η ανάθεσις του σχηματισμού της πολιτικής κυβερνήσεως εις τον κ. Καραμανλήν, ο οποίος ευρίσκετο ακόμη εις Παρισίοις».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 24.7.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Πανηγύρια

Γράφουν «ΤΑ ΝΕΑ» της 24ης Ιουλίου: «Ραγδαίες μεταβολές συντελέσθηκαν στην Ελλάδα και στην Κύπρο, προς την κατεύθυνση της αποκαταστάσεως πολιτικής ομαλότητος, από χθες το μεσημέρι και ύστερα, μέσα σ’ ένα δραματικό κλίμα πανελληνίων εκδηλώσεων.

»Στην Αθήνα, η στρατιωτική ηγεσία παρέδωσε την εξουσία στον πολιτικό κόσμο και ορκίσθηκε πρωθυπουργός ο κ. Κων. Καραμανλής το πρωί, ώρα 4.15’ (σ.σ. ξημερώματα 23ης προς 24η Ιουλίου).

»Στην κυπριακή πρωτεύουσα, ανέλαβε καθήκοντα προέδρου ο Γλαύκος Κληρίδης, πρόεδρος της Κυπριακής Βουλής, χθες το απόγευμα, ωρα 2, και θα τα ασκήση μέχρι της επιστροφής του προέδρου Μακαρίου στην Κύπρο, στις προσεχείς εβδομάδες ή ημέρες, όπως δήλωσε ο ίδιος στην Νέα Υόρκη χθες.

»Οι αλλαγές αυτές κυριολεκτικά “εκτινάχθηκαν” μέσα από την επικίνδυνη κρίση που δημιούργησε η τουρκική εισβολή στην Κύπρο και γενικώτερα μέσα από την καταπιεσμένη θέληση του Ελληνισμού.

»Τα συγκλονιστικά γεγονότα μεταδόθηκαν στα πέρατα του κόσμου από τα ειδησεογραφικά πρακτορεία, με την υπογράμμιση ότι πρόκειται για οριστικές εξελίξεις για την Ελλάδα και την Κύπρο».

Το απόγευμα της 23ης Ιουλίου τα νέα για την πτώση της Χούντας έχουν μεταφερθεί απ’ άκρη σ’ άκρη στην Ελλάδα. Στην Αθήνα επικρατεί αμέσως κλίμα πανηγυρικό.

Γράφουν «ΤΑ ΝΕΑ» της 24ης Ιουλίου: «Στο ξέφρενο πανηγύρι της χαράς που ξέσπασε  χθες το απόγευμα στην Αθήνα το πιο συγκινητικό, ασφαλώς, στιγμιότυπο ήταν αυτό που έγινε στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας.

»Πώς μαθεύτηκε η είδηση της αλλαγής…Πώς διαδόθηκε…Πώς απλώθηκε…Το πρώτο χρώμα στο πανηγύρι, πάντως, το έδωσαν οι οδηγοί των Ι.Χ. αυτοκινήτων που με τις κόρνες τους αναστάτωσαν απ’ το απόγευμα το κέντρο της Αθήνας.

»Σιγά-σιγά ολόκληρη η Αθήνα αντηχούσε απ’ τα ρυθμικά κορναρίσματα των αυτοκινήτων που ανέβαιναν στο Σύνταγμα απ’ τη Σταδίου, κατέβαιναν απ’ την Πανεπιστημίου και συνέχιζαν το ίδιο ξέφρενο δρομολόγιο.

»Παράλληλα απ’ τη Συγγρού, από το Κολωνάκι, απ’ τους Αμπελοκήπους, απ’ όλες τις γειτονιές έρχονταν αυτοκίνητα με φωτογραφίες και γραμμένα συνθήματα. Οδηγοί και επιβάτες έβγαζαν τα χέρια τους απ’ τα παράθυρα και σχημάτιζαν το σήμα της νίκης. Όλοι οι δρόμοι χθες οδηγούσαν στο Σύνταγμα. Κυριολεκτικά!

(…)

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 24.7.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Δημοκρατία και λουλούδια

»Πολλές ανθοδέσμες εστάλησαν χθες το βράδυ σε διάφορες διευθύνσεις. Φίλος έστελνε εις φίλον…τριαντάφυλλα κ’ άλλα λουλούδια με ευχές για την αλλαγή – σα να ήταν γιορτή.

»Με λουλούδια και κλαδιά ελιάς στα χέρια πολλές γυναίκες έδωσαν το παρών τους χθες στο Σύνταγμα.

(…)

»Μια ελληνική σημαία κρεμόταν όλη τη νύχτα απ’ το λαιμό του αλόγου του “Γέρου του Μωρηά”. Την είχαν κρεμάσει απ’ το βραδάκι νεαροί διαδηλωτές, για να τημήσουν τον μεγάλο αγωνιστή της λευτεριάς.

»Με μια μεγάλη γαλανόλευκη στο ένα χέρι και το γιο του στο άλλο, ο νεαρός πατέρας ανηφόριζε απ’ τη λεωφόρο Συγγρού για το Σύνταγμα. Και οι δύο μαζί κάθε λίγο φώναζαν ρυθμικά “Δημοκρατία”. Mα δεν ήταν μόνο αυτό το περιστατικό…

»Μανάδες με παιδιά στην αγκαλιά ανηφόριζαν απ’ τις γειτονιές για την πλατεία του Συντάγματος όπου ήταν συγκεντρωμένος ο περισσότερος κόσμος. Τάφερναν μαζί τους να πάρουν κι αυτά την πρώτη γεύση της Δημοκρατίας.

(…)

Και ο «Γέρος» είναι εδώ

»Μια ομάδα Αθηναίων πανηγύριζε για τα ευχάριστα γεγονότα. Ανάμεσά τους ήταν ένας νέος που κρατούσε μια μεγάλη φωτογραφία του Γεωργίου Παπανδρέου.

»Ο νέος φώναζε περισσότερο απ’ όλους, ήταν συγκινημένος πιο πολύ απ’ όλους και κάθε τόσο έλεγε δυνατά: “Ήλθε και ο “γέρος” στο πανηγύρι. Δεν μπορούσε να λείψη. Αγωνίσθηκε πιο πολύ απ’ όλους μας για τη σημερινή νίκη”.

»Όλοι χειροκροτούσαν και όλοι θυμόντουσαν τους αγώνες του ακούραστου αγωνιστή και ηγέτη για τη Δημοκρατία.

Ανάσταση

»Τον πιο χαρμόσυνο τόνο στο χθεσινό πανηγύρι τον έδιναν οι καμπάνες. Πράγματι, πολλοί νέοι για να εκδηλώσουν τη χαρά τους μόλις άκουσαν τις χαρμόσυνες ειδήσεις, ανέβηκαν στα καμπαναριά των εκκλησιών και άρχισαν να κτυπούν τις καμπάνες.

»Έτσι μέσα σε λίγη ώρα, έγινε μια αναστάσιμη ατμόσφαιρα σε όλη την Αθήνα. Αναστάσιμη ατμόσφαιρα από την οποία δεν έλειψαν και οι λαμπάδες μια και πολλοί, πάρα πολλοί Αθηναίοι – κυρίως όσοι κατέβηκαν στο αεροδρόμιο – κρατούσαν στα χέρια τους αναμμένες λαμπάδες και έψελναν “Χριστός Ανέστη”.

(…)

Τουρίστες

»Εκπληκτικοί οι ξένοι τουρίστες που είναι στην Αθήνα έβλεπαν τη χαρούμενη λαοθάλασσα που είχε κατακλύσει τους δρόμους για να γιορτάση την αλλαγή. Στην αρχή δεν ήξεραν και ρωτούσαν τι συνέβαινε.

»Όταν μάθαιναν έδειχναν και εκείνοι τη χαρά τους για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Πολλοί δε φρόντιζαν ν’ αποθανατίζουν με τις φωτογραφικές και κινηματογραφικές μηχανές τους στιγμιότυπα από λαϊκό πανηγύρι…

«ΤΑ ΝΕΑ», 24.7.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Άλλες πόλεις

»Κι ο Πειραιάς έδωσε χθες το παρών. Μεγάλες συγκεντρώσεις έγιναν στο κέντρο της πόλεως όπου χιλιάδες άτομα διαδήλωναν τη χαρά του με ρυθμικά συνθήματα».

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 24ης Ιουλίου καταγράφει όσα συνέβησαν σε Πάτρα, Λάρισα και Κόρινθο.

Θεσσαλονίκη: Η Θεσσαλονίκη εφλέγετο σήμερα το απόγευμα όταν πλήθη λαού ξεχύθηκαν στους δρόμους μετά την ανακοίνωση περί σχηματισμού πολιτικής κυβερνήσεως. Οι κεντρικοί δρόμοι κατακλύσθηκαν από χιλίαδες πολιτών που πανηγύριζαν έξαλλοι από ενθουσιασμό σείοντες σημαίες και με κραυγές υπέρ της Δημοκρατίας (…)

Πάτραι: Χιλιάδες αυτοκινήτων σε φάλαγγες διατρέχουν τους δρόμους των Πατρών και οι πλατείες έχουν κατεκλυσθή από χιλιάδες κόσμου που ζητωκραυγάζουν «Ζήτω η Ελευθερία».

Πολλοί διαδηλωταί κρατούν φωτογραφίες πολιτικών, σημαίες, και εικόνες αγίων. Επίσης, ο κόσμος έχει ανάψει κεριά και φωνάζει «Χριστός Ανέστη». Στις φάλαγγες των αυτοκινήτων ανεμίχθησαν και στρατιωτικά και οι οπλίται χαιρετούσαν με τα δίκωχά των.

Λάρισα: Με εκδηλώσεις και ζητωκραυγές οι κάοικοι της Λαρίσης δέχθηκαν την είδηση της αλλαγής. Στα καφενεία, κέντρα, ζαχαροπλαστεία κλπ όπου υπήρχαν τηλεοράσεις, όταν προβλήθηκε στην οθόνη η φωτογραφία του κ. Κ. Καραμανλή οι θαμώνες προέβησαν σε ζητοκραυγές και χειροκροτήματα».

Κόρινθος: (…) Διεπιστώθησαν περιπτύξεις αδελφικού εναγκαλισμού πολιτών διαφόρων πολιτικών αποχρώσεων.

(…)

Τρανζίστορ

Γράφουν «ΤΑ ΝΕΑ»: Αργά στις γωνίες των δρόμων παρέες σκυμμένες πάνω σ’ ένα τρανζιστοράκι περίμεναν ν’ ακούσουν τις τελευταίες ειδήσεις.

»Άλλοι καρφωμένοι μπροστά σε βιτρίνες παρακολουθούσαν τα προγράμματα της τηλεοράσεως, περιμένοντας να μάθουν κάτι καινούργιο απ’ τις εξελίξεις. Περιμένοντας έπιαναν κουβέντα μεταξύ τους, ανέλυαν το πολιτικό θέμα, έλεγαν τις πιθανές προοπτικές, προβληματίζονταν για το μέλλον τούτου του τόπου. Ήταν η πρώτη ίσως φορά μετά από πολλά χρόνια που δεν συζητούσαν για ποδόσφαιρο!

«Κούραση γλυκειά»

»Κι όταν πλησίαζαν μεσάνυχτα κι ο κόσμος άρχιζε ν΄αραιώνη απ’ τους δρόμους, ζευγαρωμένα τα νιάτα κι αγκαλιασμένα, γύρναγαν στα σπίτια. Πολλοί περπατούσαν ξυπόλητοι στην άσφαλτο, με τα παπούτσια στο χέρι.

»Κι ήταν η κούραση τόσο γλυκειά, η φωνή τόσο βραχνή που μόλις ακουγόταν κι η αγάπη τόσο φανερή που δεν κρυβόταν. Ήταν μια βραδιά που δεν ξεχνιέται εύκολα.