Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Α’)

Οι πρώτες επαφές ανάμεσα στην ελληνική και τη λατινική γλώσσα έλαβαν χώρα στην περίφημη Μεγάλη Ελλάδα –δηλαδή, στο νότιο τμήμα της ιταλικής χερσονήσου και στη Σικελία–, όταν οι Έλληνες που αποίκισαν αρχικά την εν λόγω περιοχή ήλθαν σε επικοινωνία με τους ομιλητές διαφόρων γηγενών γλωσσών, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που είχαν ιδρύσει τη Ρώμη. Απόρροια της γλωσσικής αυτής αλληλεπίδρασης υπήρξε κατ’ αρχάς η προσαρμογή του ελληνικού αλφαβήτου στη γραπτή απόδοση της λατινικής, που συντελέστηκε εντός του 7ου αιώνα π.Χ. Οι τόποι απ’ όπου ξεκίνησε η διάδοση του ελληνικού αλφαβήτου στους λατινικούς πληθυσμούς ήταν η Κύμη, η αποικία που ίδρυσαν οι ευβοείς θαλασσοπόροι απέναντι από τις Πιθηκούσες (τη νήσο Ίσκια στο βόρειο άκρο του κόλπου της Νεάπολης), και οι κοινότητες των Ετρούσκων στο μεσοδυτικό τμήμα της ιταλικής χερσονήσου, βορειοδυτικά της Ρώμης.

Οι δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ ελληνοφώνων και λατινοφώνων ήταν δύο ειδών: αφενός μεν η επαφή μέσω της εμπορικής δραστηριότητας, των ταξιδιών και των μεταναστευτικών ρευμάτων, αφετέρου δε η συνειδητή και συστηματική καλλιέργεια της γλώσσας και τού υψηλής στάθμης πολιτισμού των Ελλήνων από τα ανώτερα στρώματα της ρωμαϊκής κοινωνίας. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι η σχέση που αναπτύχθηκε ανάμεσα στις δύο γλωσσικές κοινότητες δεν υπήρξε εξαρχής αμφίδρομη, διαδραστική. Επί ολόκληρους αιώνες η λατινική γλώσσα δεχόταν τις σημαντικές επιδράσεις της ελληνικής χωρίς να είναι σε θέση να ασκήσει τη δική της επιρροή σε εκείνη. Όμως, κι όταν άρχισε επιτέλους να συμβαίνει αυτό, ο βαθμός διείσδυσης της λατινικής γλώσσας –σε επίπεδο λεξιλογίου και γραμματικής– ήταν σαφώς χαμηλότερος από τον αντίστοιχο της ελληνικής. Οι ελληνικές δάνειες λέξεις και τα μεταφραστικά δάνεια από την ελληνική διατηρήθηκαν στην πλειονότητά τους στις λατινογενείς γλώσσες και διαχύθηκαν κατ’ αυτόν τον τρόπο στον ευρύτερο Δυτικό πολιτισμό, ενώ αρκετά δάνεια της ελληνικής από τη λατινική δεν επέζησαν μέχρι σήμερα (αυτό βεβαίως δε σημαίνει ότι είναι αμελητέα η παρουσία υλικού λατινογενούς προέλευσης στη νεοελληνική γλώσσα).

Η υστέρηση αυτή της λατινικής έναντι της ελληνικής πρέπει να αποδοθεί σε δύο κυρίως παράγοντες. Ο πρώτος είναι τα κατά πολύ μεγαλύτερα, από απόψεως και μεγέθους και διάρκειας, μεταναστευτικά κύματα ελληνόφωνων πληθυσμών προς την Ιταλία και εν γένει προς τη Δύση σε σύγκριση με τις αντίστοιχες μεταναστευτικές ροές λατινόφωνων πληθυσμών προς την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο έτερος των παραγόντων είναι η κατά τα φαινόμενα ισχυρότερη αντίσταση που προέβαλαν οι γηγενείς ελληνόφωνοι πληθυσμοί της Ανατολής στις ξένες επιρροές, προπάντων δε σε είδη λόγου με ιδιαίτερη βαρύτητα.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, χάρτης όπου απεικονίζονται η Ανατολική και η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.