Εναλλακτικός τουρισμός: Οι προκλήσεις των καιρών αλλάζουν τις ταξιδιωτικές συνήθειες

Οι επιπτώσεις του υπερτουρισμού και η κλιματική αλλαγή ωθούν ολοένα και περισσότερους παραδοσιακούς ταξιδιώτες να προβληματιστούν και να αλλάξουν συνήθειες. Οι εικόνες από δημοφιλή ελληνικά νησιά με χιλιάδες επισκέπτες να στριμώχνονται στα σοκάκια για μια θέση στον ήλιο (κυριολεκτικά) μοιάζουν αποκαρδιωτικές πολλαπλασιάζοντας τον αριθμό όσων στρέφονται στον εναλλακτικό τουρισμό.

Πλέον πολλοί ταξιδιώτες – και όχι μόνο όσοι έχουν ειδικά ενδιαφέροντα, προτιμήσεις και κίνητρα –  αναζητούν ηρεμία, επαφή με τη φύση και τα ζώα, ευκαιρίες για ενδοσκόπηση, προορισμούς που δεν διαταράσσουν το οικοσύστημα, βιωματικούς τρόπους γνωριμίας με την τοπική κουλτούρα και την ιστορία, δραστηριότητες αναψυχής και ψυχαγωγίας μέσα σε ένα παρθένο φυσικό περιβάλλον.

Ο εναλλακτικός τουρισμός αποτελεί μια διαφορετική ταξιδιωτική φιλοσοφία που συνδυάζει την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος μέσα από την διατήρηση των οικοσυστημάτων και τη βιώσιμη ανάπτυξη, την αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τα πολιτιστικά μνημεία, την στήριξη αγροτικών περιοχών και την αντιμετώπιση του υπερτουρισμού.

Μορφές τέτοιου τουρισμού αποτελούν, μεταξύ άλλων, ο αγροτουρισμός, ο οικοτουρισμός, ο ιαματικός τουρισμός, ο γαστρονομικός, ο αθλητικός τουρισμός αναψυχής (πεζοπορία, ράφτινγκ, καγιάκ, κανό, ποδηλασία κ.ά.), και ο πολιτιστικός.

Μέσα από την επιχειρηματική αξιοποίησή τους γίνεται προσπάθεια εμπλουτισμού και του ελληνικού τουριστικού προϊόντος με σκοπό την πλήρη ανάδειξή του.

Αγροτουρισμός

Ας ξεκαθαρίσουμε αρχικώς ότι αναλόγως της τοποθεσίας, οι διακοπές σε ένα αγρόκτημα στην Ελλάδα μπορεί να συνδυάζουν βουνό και θάλασσα. Οι επιλογές είναι πολλές και καλύπτουν όλα τα γούστα και τα βαλάντια.

Οι ξενώνες είναι συνήθως πέτρινα ή ξύλινα σπιτάκια παραδοσιακής αρχιτεκτονικής δίπλα σε πολύχρωμους κήπους, μποστάνια, αμπέλια ή ελαιώνες, που αναδίδουν μοναδικά αρώματα.

Η διαμονή συνδυάζεται με περιηγήσεις στη φάρμα, όπου οι επισκέπτες μυούνται στη μαγεία της καλλιέργειας της γης και στις συνήθειες των οικόσιτων ζώων (κατσίκες, γουρούνια, κουνέλια, κότες, αγελάδες, άλογα κ.λπ.), απολαμβάνοντας τους ήχους και την ομορφιά του τοπίου.

Όλο και περισσότεροι τουρίστες τα τελευταία χρόνια επιλέγουν μορφές εναλλακτικού τουρισμού

Ένα μικρό παιδί δίπλα στο άλογο με φόντο τις πάπιες (Πηγή: Giagias Family Farm)

Έτσι έρχονται πιο κοντά στην φύση συνειδητοποιώντας την σύνδεσή τους με αυτήν, ενώ αυτή η μορφή τουρισμού αποτελεί τον ιδανικό τρόπο για τα παιδιά να καλλιεργήσουν περιβαλλοντική συνείδηση.

Οι δραστηριότητες ποικίλλουν αναλόγως του προορισμού: πεζοπορία, ποδηλασία, ψάρεμα, κολύμβηση, κωπηλασία με κανό, βαρκάδα, ιππασία, τοξοβολία κ.ά.

Η διαφορά οικοτουρισμού και αγροτουρισμού είναι ότι στον πρώτο οι επισκέπτες έρχονται σε επαφή με τη φύση κινούμενοι με σεβασμό αλλά και φροντίδα για το περιβάλλον (π.χ., παρατήρηση πουλιών). Στον αγροτουρισμό συμμετέχουν στις συνηθισμένες αγροτικές εργασίες στη φάρμα ως μέρος του προγράμματος αναψυχής.

Οι τιμές για τη διαμονή σε φάρμα ξεκινούν από 100 ευρώ το δίκλινο μαζί με τις δραστηριότητες, αλλά θέλει ψάξιμο πριν από την τελική επιλογή καθώς τα «πακέτα» διαφέρουν ενώ κατά περιόδους βγαίνουν προσφορές.

Ιαματικός τουρισμός

Ανέκαθεν όσοι επέλεγαν τον ιατρικό τουρισμό ήταν κυρίως άνθρωποι με χρόνια νοσήματα αλλά πλέον αυτή η μορφή τουρισμού έλκει πολλούς εργαζομένους που υποφέρουν από το γνωστό σύνδρομο «burnout» (σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης).

Έτσι, επιλέγουν προορισμούς με ιαματικά λουτρά συνδυάζοντας τον τερπνόν μετά του ωφελίμου. Ηρεμούν, αποτοξινώνονται ώστε να αποκαταστήσουν τις όποιες σωματικές και ψυχολογικές βλάβες έχουν προκύψει και παράλληλα απολαμβάνουν το μαγευτικό φυσικό τοπίο και τη δροσιά που αυτό προσφέρει. Χαρακτηριστικά είναι τα Λουτρά Καϊάφα στην Ζαχάρω Ηλείας που αναβλύζουν σε σπήλαια στους πρόποδες του Όρους Λαπίθα.

Τα ιαματικά λουτρά και οι πηλοθεραπείες συνδυάζουν τον τερπνόν μετά του ωφελίμου

Γυναίκα απολαμβάνει το λασπόλουτρο (Πηγή: Πυλοθεραπευτήριο Κρηνίδων)

Στην Ελλάδα υπάρχουν περισσότερες από 100 ιαματικές πηγές πλούσιες σε μεταλλικά στοιχεία καθώς και περιοχές με λασπόλουτρα. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τα λουτρά Πόζαρ, Αιδηψού και Καϊάφα, τα ραδιούχα λουτρά Ικαρίας, η Πρότυπη Ιαματική Μονάδα «Ιπποκράτης» στον Πολυχνίτο Λέσβου, το Κόκκινο Νερό στην Αγιά Λάρισας καθώς και τα λασπόλουτρα στις Κρηνίδες Καβάλας, στην Αγία Τριάδα Μεσολογγίου και στην Κυλλήνη.

Τα μεταλλικά και χημικά στοιχεία του νερού σε συνδυασμό με την θερμοκρασία ενδείκνυνται για μια σειρά παθήσεων, όπως κυκλοφορικά, αναπνευστικά, ρευματοπάθειες, γυναικολογικά και δερματολογικά προβλήματα κ.ά.

Γαστρονομικός τουρισμός

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (UNWTO), ο γαστρονομικός τουρισμός αφορά σε τουρίστες που επισκέπτονται μια χώρα με βασικό σκοπό να γευθούν την αυθεντική τοπική κουζίνα κάθε τόπου ή να συμμετάσχουν σε δραστηριότητες σχετικές με την γαστρονομία.

Με αυτόν τον τρόπο μαθαίνουν πολλά για τον τόπο και τους κατοίκους του, τις πρώτες ύλες και τους τρόπους καλλιέργειας, τα ήθη και τα έθιμα, την διατροφική κουλτούρα και την εξέλιξή της στον πέρασμα του χρόνου, τα «μυστικά» που περνάνε από τη μια γενιά στην άλλη.

Παράλληλα, ενημερώνονται από πρώτο χέρι σχετικά με τις νέες προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής, την λειψυδρία, την μειωμένη παραγωγή και την ανάγκη αντικατάστασης παραδοσιακών καλλιεργειών, καθώς και τις ασθένειες που καραδοκούν.

Στο πλαίσιο αυτής της ταξιδιωτικής εμπειρίας, οι τουρίστες συχνά συνδυάζουν την διαμονή σε κάποιο αγρόκτημα για να βιώσουν την εμπειρία «από την φύση στο τραπέζι» με έναν γαστρονομικό μαραθώνιο σε εστιατόρια υψηλής γαστρονομίας και συμμετοχή σε κορυφαία γκουρμέ φεστιβάλ (Sani Gourmet Festival στην Χαλκιδική, Heraklion Flavors στην Κρήτη, Local Gourmet Festival στη Ρόδο, Φεστιβάλ Χαλκίδας κ.ά.)

Αθλητικός τουρισμός αναψυχής

Οι τουρίστες αυτής της κατηγορίας επιλέγουν τον προορισμό των διακοπών τους με κύριο στόχο την ψυχαγωγία και την βελτίωση της υγείας και της φυσικής τους κατάστασης.

Η συμμετοχή σε αθλητικούς αγώνες ή υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής και περιπέτειας που διοργανώνονται σε συγκεκριμένους ταξιδιωτικούς προορισμούς δεν αποτελούν προϋπόθεση. Οι επισκέπτες μπορούν απλώς να παρακολουθούν ως θεατές ή να γίνουν μέλη ομάδων υποστήριξης. Επίσης, μπορούν να επισκεφθούν μέρη που σχετίζονται με την ιστορία, την πολιτιστική κληρονομιά και την κουλτούρα του αθλήματος.

Οι υπαίθριες δραστηριότητες αθλητικής αναψυχής λαμβάνουν χώρα σε θάλασσες, λίμνες και ποτάμια

Ράφτινγκ στον Βοϊδομάτη

Οι υπαίθριες δραστηριότητες αθλητικής αναψυχής λαμβάνουν χώρα σε θάλασσες, λίμνες και ποτάμια, σε ορεινές ή αστικές περιοχές. Περιλαμβάνουν από ήπιες δραστηριότητες (πεζοπορία, ιππασία, τρέξιμο, τοξοβολία, κολύμβηση με εξοπλισμό) έως πιο έντονες (ράφτινγκ, ποδηλασία βουνού, αναρρίχηση, εξερεύνηση σπηλαίων, διάσχιση φαραγγιού). Για τους τολμηρούς υπάρχουν και οι δραστηριότητες αυξημένης επικινδυνότητας όπως η ελεύθερη πτώση, το bungee jumping και το αλεξίπτωτο πλαγιάς.

Υπάρχουν βέβαια και εκείνοι που αναζητούν μια ολοκληρωμένη τουριστική εμπειρία με ποδήλατο και είτε διαμένουν σε έναν συγκεκριμένο τουριστικό προορισμό επιλέγοντας ημερήσιες ποδηλατικές διαδρομές ή επισκέπτονται περισσότερους προορισμούς. Και εδώ οι δραστηριότητες κυμαίνονται από ήπια ποδηλασία όπου οι ταξιδιώτες απολαμβάνουν τη φύση καθώς αθλούνται έως εντατική ποδηλασία όπου η φυσική κατάσταση είναι ο κύριος στόχος.

Πολιτιστικός τουρισμός

Ο πολιτιστικός τουρισμός αναπτύσσεται ραγδαία σε όλον τον κόσμο. Στα «προϊόντα» που έλκουν τους τουρίστες ειδικού ενδιαφέροντος συμπεριλαμβάνονται αρχαιολογικοί χώροι και µουσεία, αρχιτεκτονική, Τέχνες, μουσικά και άλλα φεστιβάλ, γλωσσικά και λογοτεχνικά σεμινάρια και εκδηλώσεις, θρησκευτικά φεστιβάλ και προσκύνηµα, μνημεία ιστορικού και στρατιωτικού ενδιαφέροντος.

Ως εκ τούτου αυτή η μορφή τουρισμού θεωρείται ένα είδος «υψηλής κουλτούρας», όπου οι ταξιδιώτες µαθαίνουν για την Ιστορία και την πολιτισµική κληρονοµιά άλλων λαών και εξοικειώνονται διαπολιτισµικά με διαφορετικούς τρόπους σκέψης.

Τα τελευταία χρόνια προωθούνται δράσεις στο πλαίσιο του ιστορικού / στρατιωτικού τουρισμού με επίκεντρο το Πολεμικό Μουσείο, το οποίο έχει οριστεί «φορέας συντονισμού και υλοποίησης» μιας συνεργασίας μεταξύ του ΥΠΕΘΑ, του υπουργείου Πολιτισμού και του υπουργείου Τουρισμού.

Η Ελλάδα διαθέτει πλήθος από αξιοθέατα της συγκεκριμένης κατηγορίας σε ολόκληρη την επικράτεια, όπως μουσεία, συλλογές κινητών μνημείων και κειμηλίων, ακίνητα μνημεία και εγκαταστάσεις, καθώς και τοποθεσίες όπου έχουν λάβει χώρα ιστορικά πολεμικά γεγονότα (μάχες, ναυμαχίες, κ.λπ.).