Τέχνη, προβληματισμός και ελευθερία: Οι κορυφαίες ταινίες της Μεταπολίτευσης

«Ο κινηματογράφος είναι το τέλειο μέσο για να δημιουργήσεις τον τέλειο κόσμο» είχε πει κάποια στιγμή η δημιουργός Λιν Ράμσεϊ, ενώ για την ηθοποιό Ναντίν Λαμπακί «το σινεμά πρέπει να αλλάζει πράγματα και να κάνει τον κόσμο να σκέφτεται». Εμείς, μάλλον, θα συμφωνήσουμε περισσότερο με τη λογική του Ντέιβιντ Λιντς που είχε πει «ο κάθε άνθρωπος εξηγεί διαφορετικά αυτό που βλέπει».

Η αλήθεια είναι ότι τα αποφθέγματα που έχουν γραφτεί και ειπωθεί γύρω από τον κινηματογράφο, μάλλον, είναι περισσότερα από τις… ταινίες. Αν υπάρχει ένα που ταιριάζει περισσότερο στον ελληνικό κινηματογράφο, θεωρώ ότι είναι αυτό του Ζαν-Λυκ Γκοντάρ: κάθε ταινία αποτελεί μια «αντανάκλαση» της κοινωνίας που τη δημιουργεί.

Ειδικότερα στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, τα φιλμ εκείνα που αγαπήθηκαν και συνδέθηκαν με μια γενιά, έμοιαζαν να αποτελούν τον καθρέφτη της εποχής τους. Πότε πολιτικά και κοινωνικά, πότε ανέμελα και ερωτικά, πότε σατιρικά και προκλητικά, άφησε το καθένα -για διαφορετικούς λόγους- το δικό του στίγμα στην ελληνική κινηματογραφική ιστορία.

Ο Θίασος (1975)

Κατά πολλούς, όχι μόνο η κορυφαία ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου, αλλά η κορυφαία ταινία του ελληνικού κινηματογράφου. Ένα φιλμ που ενώ καταπιάνεται με ένα μπουλούκι, το οποίο από το 1939 έως το 1952 περιοδεύει στην Ελλάδα παρουσιάζοντας το έργο «Γκόλφω», ουσιαστικά στα 240 λεπτά που διαρκεί μοιάζει να αποτυπώνει όλη την ιστορία και την πορεία της Ελλάδας.

«Ο Θίασος» κέρδισε 7 βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (ανάμεσά τους Καλύτερης Ταινίας, Σκηνοθεσίας, ‘Α Ανδρικού και ‘Α Γυναικείου ρόλου). Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος εκτός από τη σκηνοθεσία, υπέγραψε και το σενάριο, ενώ στους πρωταγωνιστικούς ρόλους ήταν οι: Εύα Κοταμανίδου, Βαγγέλης Καζάν, Αλίκη Γεωργούλη, Στράτος Παχής, Κυριάκος Κατριβάνος.

Ο Κυρ Γιώργης Εκπαιδεύεται (1977)

Ένας γραφικός ταβερνιάρης του Πειραιά αναγκάζεται να υποδυθεί τον αριστοκράτη για χατίρι του γιου του, που έχει παντρευτεί μια κοπέλα της υψηλής κοινωνίας. Έτσι, περνάει από ειδική εκπαίδευση για να ταιριάξει στο νέο περιβάλλον. Η ταινία του Γιάννη Δαλιανίδη, με μια πρώτη ματιά ίσως να μην ανήκει στα φιλμ εκείνα που άφησαν εποχή στην Μεταπολίτευση.

Ωστόσο, αν σκεφτούμε ότι είναι η τελευταία ταινία που γυρίστηκε κάτω από την ομπρέλα Φίνος Φιλμ, εύκολα καταλαβαίνουμε πως είναι είναι το φιλμ-τέλος εποχής για τον παλιό «χρυσό» ελληνικό κινηματογράφο. Ο Δαλιανίδης υπέγραψε τη σκηνοθεσία και το σενάριο, ενώ στους πρωταγωνιστικούς ρόλους ήταν οι: Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, Τόνια Καζιάνη, Νίκος Δαδινόπουλος.

Μάθε Παιδί μου Γράμματα (1981)

Λίγο μετά την Μεταπολίτευση, σε ένα χωριό της ορεινής Αρκαδίας τα αποκαλυπτήρια ενός μνημείου πεσόντων κατά την Κατοχή αναστατώνουν την τοπική κοινωνία και φέρνουν σε σύγκρουση τους κατοίκους του. Η κοινωνική κωμωδία του Θόδωρου Μαραγκού είναι ένας ρεαλιστικός καθρέφτης της τότε ελληνικής κοινωνίας.

Μιας κοινωνίας που θέλει να δείξει ότι προχωράει, αλλά οι παιδικές αρρώστιες από το παρελθόν δεν την αφήνουν. Μιας κοινωνίας κολλημένης σε ιδεολογίες μιας άλλης εποχής και ουκ ολίγα κρατικά και κοινωνικά προβλήματα. Ο Θόδωρος Μαραγκός ανέλαβε από τη σκηνοθεσία έως την παραγωγή, ενώ στους πρωταγωνιστικούς ρόλους είναι οι: Βασίλης Διαμαντόπουλος Άννα Μαντζουράνη Νίκος Καλογερόπουλος Κώστας Τσάκωνας Ρένα Καζάκου.

Ρόδα, Τσάντα και Κοπάνα (1982)

Ποιος είπε ότι ο ελληνικός κινηματογράφος δεν είχε τις δικές του teen movies; Μόνο που ήταν μέρος της κατηγορίας «βιντεοκασέτα» – εκείνης της κατηγορίας που έγραψε τη δική της ιστορία στη δεκαετία του ’80 και σήμερα θεωρείται καλτ. Στο λύκειο Χαβαλέ, μαθητές και καθηγητές έρχονται σε σύγκρουση με της διαμάχη τους να οδηγεί σε ακραίες φάρσες, αν θέλουμε να πούμε ότι υπάρχει σενάριο πίσω από την ταινία.

Ουσιαστικά αυτό το φιλμ «ένωσε» με τον πιο μέτρο τρόπο την παλιά καλή φουρνιά και τη επόμενη γενιά του ελληνικού κινηματογράφου. Στο box office της εποχής μπήκε στο top5 με τις εισπρακτικές επιτυχίες της εποχής, άνοιξε τον δρόμο σε εκατοντάδες βιντεοπαραγωγές και «γέννησε» μια ολόκληρη σχολή. Στη σκηνοθεσία βρισκόταν ο Όμηρος Ευστρατιάδης, ενώ δίπλα στους παλιούς Νίκο Ρίζο, Γιάννη Γκιωνάκη και Μίμη Φωτόπουλο γνωρίσαμε τους Σταμάτη Γαρδέλη, Γιώργο Ρήγα, Στηβ Ντούζο.

Αλαλούμ (1982)

Από τον μάγκα νεοέλληνα μέχρι το άπιαστο λαγωνικό της αστυνομίας, από τη ζωή στο χωριό μέχρι την επέλαση της τεχνολογίας και φυσικά, η μεγάλη πολιτική κόντρα ανάμεσα στους Μπλε και τους Πράσινους (και τους Κόκκινους). Μια σπονδυλωτή ταινία από όπου παρελαύνουν όλοι οι «ήρωες» της σύγχρονης Ελλάδας, με τις ατέλειες, τα προβλήματα, τη σιγουριά, τις μαγκιές και τη δηθενιά τους.

Αυτή ήταν και η πρώτη ταινία του Χάρρυ Κλυνν αφού είχε γυρίσει από την Αμερική και θέλησε να μεταφέρει το κλίμα του stand-up comedy στη μεγάλη οθόνη, όπως φυσικά και τα σουρεάλ αστεία της ελληνικής κοινωνίας. Ήταν μια τόσο φρέσκια κινηματογραφική ματιά για τα ελληνικά δεδομένα της εποχής, που το «Αλαλούμ» θεωρήθηκε μια από τις τρεις κορυφαίες ταινίες της χρονιάς. Εκτός από τον Χάρρυ Κλυνν, πρωταγωνιστούσαν ακόμα οι: Μάνος Δεστούνης, Τζόλυ Γαρμπή, Δημήτρης Πιατάς, Σάσσα Σοφού, Νίτσα Τσαγανέα, Γιώργος Τζιφός, Κώστας Τζούμας.

Γλυκιά Συμμορία (1983)

Αν για κάτι μπορεί να υπερηφανεύεται η δεκαετία του ’80 είναι πως την ώρα που έβγαζε ταινίες σαν τη «Ρόδα, Τσάντα και Κοπάνα», την ίδια ώρα κυκλοφορούσε και μικρά διαμαντάκια όπως η «Γλυκιά Συμμορία». Ο Αργύρης, ο αποφυλακισμένος Ανδρέας, η Μαρίνα και η Σοφία, αποτελούν μια παρέα που ζει σε μια μονοκατοικία. Έχουν φτάσει σ’ ένα συναισθηματικό αδιέξοδο και αναζητούν κάτι το οποίο θα τους δώσει νόημα.

Ένα φιλμ που μέσα από την ιδιαίτερη ματιά του Νίκου Νικολαΐδη, προσπαθεί να αφουγκραστεί τη νεολαία της εποχής που ένιωθε να μην την γεμίζει τίποτα. Που ένιωθε να μην έχει τίποτα. Το φιλμ κέρδισε κοινό και κριτικούς στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ενώ το 2006, η Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου την επέλεξε ως την 7η σπουδαιότερη ταινία στην ελληνική κινηματογραφική ιστορία. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους ήταν οι: Τάκης Μόσχος, Δέσποινα Τομαζάνη, Δώρα Μασκλαβάνου, Τάκης Σπυριδάκης.

Ρεμπέτικο (1983)

Μια βιογραφική ταινία, που ωστόσο έχει τη δύναμη να μεταφέρει τις αγωνίες και τα προβλήματα της λαϊκής Ελλάδας. Το «Ρεμπέτικο» είναι η πορεία της μεγάλης ρεμπέτισσας Μαρίκας Νίνου – από τη γέννησή της στη Σμύρνη, τα δύσκολα παιδικά χρόνια μέχρι την επιτυχία της στον δύσκολο κόσμο του ρεμπέτικου και τον μοναχικό θάνατο.

Εκτός από τα 4 βραβεία του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το φιλμ που σκηνοθέτησε ο Κώστας Φέρρης κέρδισε και την Αργυρή Άρκτο στο 34ο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βερολίνου. Το σενάριο ανήκει στον Φέρρη και τη Σωτηρία Λεονάρδου, ενώ πρωταγωνιστούν οι: Σωτηρία Λεονάρδου, Νίκος Καλογερόπουλος, Μιχάλης Μανιάτης, Κωνσταντίνος Τζούμας, Θέμις Μπαζάκα.

Λούφα και Παραλλαγή (1984)

Δέκα χρόνια μετά το τέλος της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών, η ταινία «Λούφα και Παραλλαγή» μας μετέφερε στην περίοδο της Χούντας και στην άσκοπη τρέλα της ζωής των φαντάρων. Μια ομάδα στρατιωτών που υπηρετούν τη θητεία τους στον τηλεοπτικό σταθμό των Ενόπλων Δυνάμεων ζει από… μέσα, με σατιρικό αλλά και δραματικό τρόπο την πτώση της Δημοκρατίας.

Η ταινία θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου, αποσπώντας 4 βραβεία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ενώ ακολούθησαν μέσα στα επόμενα χρόνια τέσσερις συνέχεια και δύο reboot. Στο φιλμ πρωταγωνιστούν οι: Νίκος Καλογερόπουλος, Γιώργος Κιμούλης, Τάκης Σπυριδάκης, Τάνια Καψάλη, Σταύρος Ξενίδης, Ανδρέας Φιλιππίδης.

Τα Πέτρινα Χρόνια (1985)

Μια συγκλονιστική ταινία, που δείχνει με τον πιο σκληρό τρόπο τη ζωή των κομμουνιστών στην Ελλάδα από το 1954 μέχρι την αρχή της Μεταπολίτευσης. Το φιλμ ακολουθεί την πορεία ενός νεαρού ζευγαριού, που παλεύει με κάθε τρόπο για τις ιδέες του, τη σχέση του, αλλά και να μείνει ενωμένο, έστω κι αν για 20 χρόνια βρίσκονται σε διαφορετικές φυλακές.

Η ταινία βασίστηκε στη ζωή της Ελένης Βούλγαρη-Γκολέμα, κερδίζοντας βραβεία τόσο στη Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, όσο και στο εξωτερικό (Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας). Ο Παντελής Βούλγαρης ανέλαβε από τη σκηνοθεσία μέχρι την παραγωγή, ενώ πρωταγωνίστησαν οι Θέμις Μπαζάκα και Δημήτρης Καταλειφός.

Τέλος Εποχής (1994)

Οι ανησυχίες και η ανελευθερία της γενιάς της Χούντας, μέσα από ένα φιλμ που ουσιαστικά σημάδεψε τη νεολαία της δεκαετίας του ’90 και ταυτόχρονα σηματοδότησε το έναυσμα για μια νέα εποχή στον ελληνικό κινηματογράφο. Η ταινία ακολουθεί τη ζωή του Χρήστου, ο οποίος μετακομίζει από την Πάτρα στην Αθήνα και γίνεται μέλος μιας παρέας που ζει τη δική της επανάσταση μέσα από τη μουσική, το ραδιόφωνο και τους έρωτες της.

Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Αντώνη Κόκκινου θα συστήσει στο κοινό μια νέα φουρνιά ηθοποιών, ενώ αυτή η συνεχόμενη εφηβική νοσταλγία του φιλμ θα την μετατρέψει σε εισπρακτική επιτυχία και σημαία της γενιάς των nineties. Πρωταγωνιστούν οι: Κώστας Καζανάς, Δημοσθένης Παπαδόπουλος, Γιώργος Πυρπασσόπουλος, Δέσποινα Κούρτη, Πέγκυ Τρικαλιώτη, Βαγγέλης Καζάν.

Ας Περιμένουν οι Γυναίκες (1998)

-Ήταν πέναλτι, κύριε Πάνο;
– Ο ορισμός του πέναλτι, κυρία μου.
Αν υπάρχει μια κινηματογραφική ατάκα που έχει μείνει, τότε αυτή είναι η παραπάνω από την ταινία «Ας Περιμένουν οι Γυναίκες» του Σταύρου Τσιώλη. Το φιλμ εστιάζει στη σχέση τριών φίλων και μπατζανάκηδων, που ξαφνικά ανατρέπονται όλα στη ζωή τους μέσα από μια σειρά σουρεαλιστικών γεγονότων.

Ουσιαστικά το «Ας Περιμένουν οι Γυναίκες» μας μεταφέρει στον κόσμο του νεοέλληνα, της πολιτικής κόντρας ΠΑΣΟΚ – ΝΔ, της λογικής ότι για όλα τα προβλήματα και τις αποτυχίες μας φταίνε οι άλλοι και κατάφερε να προβλέψει το μέλλον της χώρας. Εντυπωσιακοί οι Σάκης Μπουλάς, Γιάννης Ζουγανέλης και Αργύρης Μπακιρτζής που δίνουν ρεσιτάλ ερμηνείας και ατάκας.

Safe Sex (1999)

Σε μια δεκαετία που άνθισε η τηλεόραση, δεν θα μπορούσε ο ελληνικός κινηματογράφος να μην έχει αέρα μικρής οθόνης. Το «Safe Sex» είναι ο ορισμός αυτής της σχέσης, καθώς μέσα από οκτώ διαφορετικές αλλά -τελικά- παράλληλες ερωτικές ιστορίες, παρελαύνει η σύγχρονη Ελλάδα, με τις ανησυχίες, τις σκέψεις, τα απωθημένα και τις επιθυμίες της.

Η σπονδυλωτή ταινία των Μιχάλη Ρέππα και Θανάση Παπαθανασίου (πασίγνωστη από τις επιτυχίες τους στην τηλεόραση) αποτέλεσε «σχολείο» για πολλά φιλμ που ακολούθησαν και φωτογράφισε τις σεξουαλικές επιθυμίες του μέσου Έλληνα. Οι κριτικοί δεν την είδαν με καλό μάτι, αλλά έκοψε περισσότερα από 1.5 εκατομμύρια εισιτήρια, μετατρέποντάς την στην πιο εμπορική ελληνική ταινία για τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Το καστ; Ανεξάντλητο και τηλεοπτικό: Μίνα Αδαμάκη Αλέξανδρος Αντωνόπουλος Χάρης Ασημακόπουλος, Ελένη Γερασιμίδου, Μαρία Καβογιάννη, Κώστας Κόκλας, Βλαδίμηρος Κυριακίδης, Ρένια Λουιζίδου, Ιεροκλής Μιχαηλίδης, Άννα Παναγιωτοπούλου, Σπύρος Παπαδόπουλος, Μίρκα Παπακωνσταντίνου, Εβελίνα Παπούλια, Παύλος Χαϊκάλης, Τάσος Χαλκιάς.

Φτηνά Τσιγάρα (2000)

Ο Νίκος είναι ένας 30αρης, άνεργος και ελεύθερος, που περνάει τη ζωή του με κάτι ιδιόρρυθμους τύπους σε ένα καφενείο και έχει φτιάξει γύρω του έναν κόσμο χωρίς ευθύνες που τον γοητεύει. Μέχρι που γνωρίζει τη Σοφία, τριγυρνάει μαζί της την πόλη ένα βράδυ και από τότε όλα τα άλλα του φαίνονται λίγα.

Η low budget ταινία του Ρένου Χαραλαμπίδη εμφανίστηκε και ξεσήκωσε τη γενιά των zeros. Δίνοντας την εικόνα της καλοκαιρινής Αθήνας που όλους μας γοητεύει, χωρίς να κουράζει και χωρίς να ξεφεύγει, ξύπνησε αυτό το αίσθημα της ανεμελιάς και του εφηβικού έρωτα. Δεν είναι τυχαίο ότι 24 χρόνια μετά, τα «Φτηνά Τσιγάρα» συνεχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους στους κινηματογράφους της πόλης, ιδιαίτερα μόλις καλοκαιριάζει. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο, δίπλα στον Χαραλαμπίδη, είναι η Άννα-Μαρία Παπαχαραλάμπους.

Σπιρτόκουτο (2002)

Μια κλασική νεοελληνική οικογένεια, που κάνει επιχειρηματικά σχέδια ώστε να ξεφύγει από τη μιζέρια της, καταλήγει σε ένα αδιέξοδο, όταν οι διαφωνίες καταλήγουν σε λεκτικές διαμάχες και μυστικά έρχονται στο φως, κάνοντας τη συνύπαρξή τους σχεδόν αβάσταχτη. Ο Γιάννης Οικονομίδης, με την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, ήρθε να φέρει τα πάνω κάτω στον ελληνικό κινηματογράφο.

Ένα οικογενειακό δράμα, που σκιαγραφεί την εσωτερική πίεση του νεοέλληνα που έχει δει τα όνειρά του να πέφτουν στο κενό και άκρως κλειστοφοβικό, από τον συνδυασμό της καλοκαιρινής κάψας της πόλης και τις κρυφές ματιές από την κλειδαρότρυπα των κλειστών πορτών των σπιτιών. Εντυπωσιακές οι ερμηνείες των Ερρίκο Λίτση, Ελένης Κοκκίδου και Κώστα Ξυκομηνό.

Στρέλλα (2008)

Ο Γιώργος αποφυλακίζεται ύστερα από 14 χρόνια για έναν φόνο που διέπραξε σε ένα μικρό χωριό στην ελληνική επαρχία και το πρώτο του βράδυ, σε ένα φθηνό ξενοδοχείο της Αθήνας, γνωρίζει τη νεαρή εκδιδόμενη τρανς, Στρέλλα. Περνούν τη νύχτα μαζί και πολύ σύντομα ερωτεύονται, το παρελθόν όμως πάντα θα τους ακολουθεί.

Μια τολμηρή ταινία που ήρθε να ασχοληθεί με ένα ζήτημα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας, τα τρανς άτομα. Το φιλμ έκανε πρεμιέρα Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βερολίνου, αποθεώθηκε από κριτικούς, ενόχλησε πολλούς (εκείνη την εποχή) και σύστησε στο κοινό τη Μίνα Ορφανού.

Κυνόδοντας (2009)

Από τις ταινίες που είτε την λατρεύεις είτε τη μισείς, ωστόσο σίγουρα δεν περνάει απαρατήρητη. Και, εννοείται αυτή που έδειξε σε όλους μας το μεγάλο ταλέντο του Γιώργου Λάνθιμου και μας μύησε στο ελληνικό wired cinema του. Η ταινία παρακολουθεί μια οικογένεια, όπου οι γονείς έχουν αποφασίσει να «φυλακίσουν» τα παιδιά στο σπίτι λέγοντάς τους τρελές ιστορίες για το πόσο επικίνδυνη είναι η ζωή στον έξω κόσμο. Μέχρι που η μεγάλη κόρη αποφασίζει να τον ανακαλύψει.

Ο «Κυνόδοντας» ήταν υποψήφιος για το Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας το 2011, κερδισε ουκ ολίγα βραβεία τόσο στην Ελλάδα (Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου) όσο και στο εξωτερικό (Φεστιβάλ των Καννών), ενώ κέρδισε και μια θέση στη λίστα του Indepedent για τις καλύτερες ταινίες της δεκαετίας. Πρωταγωνιστούν οι: Χρήστος Στέργιογλου, Μισέλ Βάλεϊ, Αγγελική Παπούλια, Χρήστος Πασσαλής, Μαίρη Τσώνη, Άννα Καλαϊτζίδου.