«Στα έντονα πρώτα χρόνια της μεταπολιτευτικής περιόδου, οι προκηρύξεις, τα φυλλάδια, τα τρυκάκια, μαζί με τις κομματικές εφημερίδες και τα έντυπα των νεολαιών, ήταν το κατεξοχήν μέσο επικοινωνίας για τις εκτός των τειχών οργανώσεις: από το ΠΑΣΟΚ, έως την κοινοβουλευτική και εξωκοινοβουλευτική αριστερά και τους αναρχικούς».

Έτσι αρχίζει η κουβέντα μας με τον δημοσιογράφο Μωϋσή Λίτση, το βιβλίο του οποίου «Στης Μεταπολίτευσης τα Χρόνια» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος κατέγραψε την πρώτη πενταετία της μεταδικτατορικής περιόδου με έναν ομολογουμένως «ρεπορταζιακό» τρόπο.

Κατάφερε να συγκεντρώσει πλήθος από προκηρύξεις, φυλλάδια, κομματικές εφημερίδες κι έντυπα, τα οποία μετά από 7 χρόνια απαγόρευσης και λογοκρισίας κυκλοφορούν πλέον ελεύθερα στον κόσμο. Πρόκειται για τα μανιφέστα κάθε χώρου, κυρίως της Αριστεράς σε όλες τις εκφάνσεις της. Αλλά δεν είναι μόνο τα κόμματα που τα χρησιμοποιούν.

«Κινήματα όπως το φεμινιστικό και της απελευθέρωσης των ομοφυλοφιλων, απεργοί, συνδικαλιστικές οργανώσεις, φοιτητικές και μαθητικές παρατάξεις, τοπικές κινήσεις και άλλοι, χρησιμοποιούσαν τις προκηρύξεις και τα φυλλάδια ως μέσο προβολής των αιτημάτων και των απόψεων τους», τονίζει ο κ. Λίτσης.

Πως αντιλαμβανόταν ένας έφηβος το πέρασμα από τη Χούντα στη Δημοκρατία; Ποιες είναι οι εικόνες που έχουν μείνει από εκείνη την περίοδο; 

«Όταν έπεφτε η Χούντα, μόλις έμπαινα στην εφηβεία, έχοντας τελειώσει την πρώτη τάξη του γυμνασίου. Δεν πολυήξερα τι σημαίνει δικτατορία, δημοκρατία κλπ, αν και είχα πάρει μία γεύση από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και την έκδηλη ανησυχία που επικρατούσε στο σπίτι και τη γειτονιά και φυσικά  από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, με τους γονείς να ανησυχούν για πόλεμο κλπ.».

Θεοδωράκης στο πικάπ

»Είχα επίσης πάρει μία μικρή γεύση από τον απαγορευμένο Θεοδωράκη, καθώς ο αρκετά μεγαλύτερος αδελφός μου, έχοντας επιστρέψει από το εξωτερικό, λίγο πριν πέσει η χούντα, έφερνε κάποιους από τους απαγορευμένους δίσκους -Ζ και Τραγούδια της Ζάτουνας- τους οποίους μου αποκάλυπτε με καμάρι.

Φυσικά θυμάμαι τα κλάξον και τα «Έ….Ε….Ερχεται» (σ.σ. για τον Καραμανλή) που φώναζε ο κόσμος.  Αλλά και τις προτροπές των γονιών, «μη βιάζεστε, σταθείτε να δούμε τι θα γίνει», όταν ο μεγαλύτερος αδελφός άρχισε να παίζει φόρα παρτίδα Θεοδωράκη στο πικάπ. Έχοντας δει τόσα και τόσα, φοβόντουσαν ότι το πανηγύρι δεν θα κρατήσει.

Λίγο αργότερα διάβαζα σοκαρισμένος στην «Αθηναϊκή», μια από τις εφημερίδες του κεντρώου χώρου που είχε κλείσει η χούντα, και την οποία άρχισε να φέρνει στο σπίτι ο μεγάλος αδελφός, πριν ακολουθήσουν οι εφημερίδες και τα έντυπα της αριστεράς, για βασανιστήρια και εξορίες.

Με την ευαισθησία του εφήβου άρχισα να συνειδητοποιώ το τι συνέβαινε, να θέλω να αλλάξω το κόσμο, μαθαίνοντας από πολιτικές εκδηλώσεις για τον βρώμικο πόλεμο του Βιετνάμ, τη Χιλή του Πινοσέτ που ανέτρεψε τον Αλιένετε και να διαβάζω αργότερα στην ΑΥΓΗ, τα έργα και ημέραι του απάνθρωπου καθεστώτος του σάχη στο Ιράν, που κατέρρεε.

Αναβρασμός

Στις γειτονιές, στα σχολεία όπως και στα πανεπιστήμια, επικρατούσε αμφισβήτηση και πολιτικός αναβρασμός. Πολλοί έφηβοι στρατευτόμασταν στις κομματικές νεολαίες, αναζητώντας διέξοδο- εγώ εντάχθηκα στην ΔΗΜΑΚ (Δημοκρατική Μαθητική Κίνηση) χάρη στο συμμαθητή μου και φίλο Μίλτο Πρωτογερέλλη, γόνο πολιτικοποιημένης αριστερής οικογένειας, που έχασε δυστυχώς πρόωρα τη ζωή, μαζί με την αδελφή του σε τροχαίο δυστύχημα το 1987».

Το βιβλίο σας περιλαμβάνει εντυπωσιακό αρχειακό υλικό από την περίοδο των πρώτων χρόνων της Μεταπολίτευσης. Πώς μπήκατε στη διαδικασία να το συλλέξετε; 

«Στα έντονα πρώτα χρόνια της μεταπολιτευτικής περιόδου, οι προκηρύξεις, τα φυλλάδια, τα τρυκάκια, μαζί με τις κομματικές εφημερίδες και τα έντυπα των νεολαιών, ήταν το κατ΄εξοχήν μέσο επικοινωνίας για τις εκτός των τειχών οργανώσεις: από το ΠΑΣΟΚ, έως την κοινοβουλευτική και εξωκοινοβουλευτική αριστερά και τους αναρχικούς.

Εξάρχεια

Ποιος δεν θυμάται την στεντόρεια φωνή «ΟΔΗΓΗΤΗΣ» των νέων που πούλαγαν την εφημερίδα της ΚΝΕ στον υπόγειο του ηλεκτρικού στην Ομόνοια.  Αλλά ακόμη και τα λεγόμενα αστικά κόμματα-ΝΔ, ΕΔΗΚ, Κόμμα των Φιλελευθέρων-βομβάρδιζαν τα σπίτια με έντυπο υλικό ή σκορπούσαν στο δρόμο προεκλογικά φέιγκ βολάν.

Οι προκηρύξεις μοιράζονταν παντού. Στους σταθμούς του ηλεκτρικού, στις γειτονιές, και πρωτίστως στο κέντρο γύρω από τα Εξάρχεια, που αποτελούσαν το επίκεντρο της νεανικής ζύμωσης και αμφισβήτησης.

Έχοντας μία ασυναίσθητη παρόρμηση πως ζούμε ιστορικές στιγμές, μάζευα κάθε προκήρυξη, κάθε φυλλάδιο που έφθανε στα χέρια μου. Κάποια μάλιστα του πολιτικού χώρου που ανήκα (ΚΚΕ εσωτερικού-Ε.ΚΟ.Ν ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΑΙΟΣ) μπορεί να τα μοίρασα και εγώ, εξού και η δυσανάλογη παρουσία υλικού αυτού του πολιτικού χώρου στο βιβλίο μου σε σχέση με άλλους.

Σημασία έχει πως όλο αυτό το υλικό το κρατούσα ως κόρη οφθαλμού επί χρόνια καταχωρημένο σε κιτρινισμένα ντοσιέ-χωρίς βέβαια να συνειδητοποιώ την ιστορική σπουδαιότητα του εφηβικού μου χόμπι.

Σε αντίθεση με άλλα εφηβικά χόμπι που καταλήγουν στο σκουπιδοτενεκέ ή στο Μοναστηράκι, το πλούσιο αυτό αρχείο περίμενε να ωριμάσουν οι συνθήκες, η μεταπολίτευση να γίνει «ιστορία» για να βγει στην επιφάνεια και να γίνει βιβλίο. Η ριζοσπαστικοποίηση άλλωστε της περιόδου των μνημονίων ξύπνησε τις παλιές μνήμες».

Φέτος που συμπληρώνονται 50 χρόνια από τη Μεταπολίτευση, κοιτάζοντας κανείς πίσω κι έχοντας ζήσει ενεργά πολιτικά αυτή την περίοδο, ποιό είναι το συναίσθημα που κυριαρχεί; Ποια είναι η γεύση που μένει;

«Με όλα τα συν και τα πλην η περίοδος εκείνη μου έχει αφήσει σε γενικές γραμμές θετικό αποτύπωμα. Η συναναστροφή μου με ανθρώπους πέρα του στενού περιβάλλοντος της γειτονιάς, ακόμη και του σχολείου, εμπλούτισαν τις πολιτισμικές αναζητήσεις, το διάβασμα βιβλίων, θα έλεγα ακόμη και το ζήτημα της «σεξουαλικής αγωγής», ένα θέμα που παρέμενε ταμπού και στη σφαίρα της ομίχλης για πολλούς εφήβους, αγόρια και κορίτσια, της εποχής.

Φυσικά ως έφηβος και λόγω του κλίματος της περιόδου, δεν θα μπορούσα να αποφύγω τον φανατισμό και τον δογματισμό: Το σκίσιμο της αφίσας των πολιτικών αντιπάλων, ακόμη και αυτών που μέχρι χθες μοιραζόμουν κοινές ανησυχίες ήταν συνηθισμένη πράξη.

Την εμφάνιση σε πάρτι μετά από προεκλογική αφισοκόλληση με κομματικές κονκάρδες και το νου όχι στα…φλερτ, αλλά στην έντονη κομματικοποίηση της περιόδου.

Διαμόρφωση

Η μεταπολίτευση με όλη αυτή την αμφισβήτηση και ριζοσπαστισμό με διαμόρφωσε ως άνθρωπο, μου άνοιξε άλλους ορίζοντες και ενίσχυσε τις  ευαισθησίες μου. Φυσικά ο έντονος κομματισμός της περιόδου και προπαντός ο «αριστερός εμφύλιος», που παρέσυρε και εμένα ως έφηβο με τη διάσπαση του ΡΗΓΑ σε «κομματικό νομιμόφρονα» και «Β’ Πανελλαδική» το 1978, έγινε η αφορμή να αποτραβηχτώ από τα κομματικά δρώμενα το 1979-εκεί σταματά και το υλικό του βιβλίου-παραμένοντας ωστόσο αριστερός με την ευρεία έννοια, χωρίς ποτέ έκτοτε να αναζητήσω κομματική ταυτότητα και πειθαρχία…».

Headlines