Ένα αντίο στον εθνολόγο-ανθρωπολόγο και συγγραφέα Ευάγγελο Ζάχο-Παπαζαχαρίου – «Δεν πιστεύω στη décadence»

Ο Ευάγγελος Ζάχος-Παπαζαχαρίου, ο οποίος υπέγραφε και ως Εµµανουήλ Παπαζαχαρίου και Ε. Ζάχος, ήταν ανθρωπολόγος, εθνολόγος και συγγραφέας. Είχε διδάξει κατά καιρούς εθνογραφία, κοινωνική ανθρωπολογία και βαλκανολογία στα Πανεπιστήµια Θράκης, Θεσσαλίας, Μακεδονίας. Ασχολήθηκε επίσης µε τον κινηµατογράφο, το θέατρο, την τηλεόραση, το τραγούδι («Η μαστοράντζα του Ερντεμπίλ» με τους Χειμερινούς Κολυμβητές, τραγούδια του σε μουσική Νίκου Ξυδάκη, Δημήτρη Κοντογιάννη) ως σεναριογράφος (σενάριο στη «Λιμουζίνα» και στην «Κόρη του Ρέμπραντ» του Νίκου Παναγιωτόπουλου), σκηνοθέτης, στιχουργός και συνθέτης.

Μεταξύ των βιβλίων που έχει γράψει είναι «Η πιάτσα», «Το λεξικό της πιάτσας», η «Βαλκανική κολυµβήθρα ονοµάτων» αλλά και µια περιήγηση στην Αλβανία, την οποία επισκέφτηκε το 1969, όταν η πρόσβαση στη χώρα ήταν σχεδόν αδύνατη.

Oι περισσότεροι αρχιτέκτονες, ακόμα κι ο Κλεάνθης, ήταν υπέρ του Λαβύρινθου και κατά του Ιπποδάμειου συστήματος, που ερχόταν από τη Γερμανία

«Στα Εξάρχεια το ’80» του Ε. Ζάχου-Παπαζαχαρίου.

Το 2017, λίγες μέρες πριν κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Στερέωμα το πεζό του «Στα Εξάρχεια το ’80», είχε μιλήσει στο ΑΣΣΟΔΥΟ και τον Χαρίλαο Τρουβά για τα Εξάρχεια του `80 και του σήμερα.

Μεταξύ άλλων είχε πει:

Όταν λέμε Εξάρχεια εννοούμε την πλατεία ή τη γειτονιά;

Την πλατεία και γύρω γύρω.

Άμα κλείσει η πλατεία και γίνει εργοτάξιο του Μετρό, τι θα συμβεί;

Ε, θα περιμένουν να τελειώσει!

Ιδεολογική εκεχειρία λοιπόν;

Υπάρχουν διάφορα κεντράκια γύρω γύρω που θα μαζεύουν ανθρώπους.

Ένας σταθμός του Μετρό δε θα αλλοιώσει τη γειτονιά;

Μπορεί και να μην την αλλοιώσει. Εγώ δεν πιστεύω στη décadence, πρώτ` απ` όλα. Πιστεύω στη μετάλλαξη, στην αλλοίωση, μα όχι στη décadence.

«Αν η παλιά Αθήνα δεν είχε κτιστεί με τόση φαινομενική ακαταστασία σα Λαβύρινθος, πράγμα που ανάγκασε και τη νεότερη Αθήνα γύρω γύρω να προσαρμοσθεί στην ίδια συνθήκη, τότε…, τότε δε θα μπορούσαν τα παιδιά να παίζουνε κρυφτούλι και… δε θα σε λέγανε Λευτέρη, Ελευθέριο!» Τι εννοείτε εδώ;

Έχει να κάνει με το ότι ο Λαβύρινθος είναι ελευθερία. Δε μπορεί να σε εντοπίσει ο άλλος, γιατί κρύβεσαι.

Άρα όλο αυτό το πολεοδομικό όργιο της Αθήνας συνέβαλε στο να είναι πιο ελεύθερη πόλη;

Φυσικά! Βοήθησε το λαϊκό πολιτισμό να κρύβεται, να παίζει κλεφτοπόλεμο, άρα να υπάρχει. Αυτό φαίνεται στις διενέξεις των αρχιτεκτόνων της παλιάς Αθήνας. Οι μεν θέλαν μια Αθήνα τετραγωνισμένη, οι δε προβάλλαν αντιρρήσεις: όχι εδώ γιατί υπάρχει μια εκκλησία, εκεί θα χαλάσει το άλλο κ.λπ. Και οι περισσότεροι αρχιτέκτονες, ακόμα κι ο Κλεάνθης, ήταν υπέρ του Λαβύρινθου και κατά του Ιπποδάμειου συστήματος, που ερχόταν από τη Γερμανία.

Το Λεξικό της Πιάτσας Αργκό του Ευάγγελου Παπαζαχαρίου.

Ακολουθεί απόσπασμα από μια συνένετευξή του το 2018, στην Έμυ Ντούρου στο Documento 

Γιατί επιλέγετε να αναφερθείτε στα Εξάρχεια του 1980;

Ηθελα να περιγράψω τα Εξάρχεια προ ΠΑΣΟΚ. Από την εκλογή του ΠΑΣΟΚ και µετά άρχισε να υπάρχει καταπίεση και ακολούθως αντίδραση ενάντια στην καταπίεση. Αυτό το παιχνίδι «βία και κόντρα στη βία» έκανε τα Εξάρχεια αυτό που είναι σήµερα.

Πώς άλλαξε δηλαδή το ΠΑΣΟΚ την κατάσταση;

Είχε υπουργό έναν στρατιωτικό, ο οποίος απαιτούσε πειθαρχία από τους αναρχικούς όπως θα απαιτούσε από τους φαντάρους. Ξέρουν όµως οι αναρχικοί από πειθαρχία; Φαινόµενα όπως οι µπαχαλάκηδες δεν υπήρχαν µέχρι τότε. Υπήρχαν πολλές συζητήσεις οι οποίες ήταν και όµορφες που λέει ο λόγος.

Εσείς µένατε τότε στα Εξάρχεια;

Όχι, έµενα στο Κολωνάκι. Στα Εξάρχεια πήγαινα καθηµερινά γιατί εκεί ήταν το ενδιαφέρον τότε. Το Κολωνάκι δεν είχε ενδιαφέρον.

Ούτε η ∆εξαµενή;

Η ∆εξαµενή απέκτησε ενδιαφέρον από το 1980 και µετά, όταν άρχισαν να ξεβάφουν πάνω της τα Εξάρχεια.

Στο Παρίσι, όπου ζήσατε πολλά χρόνια, υπήρξατε φοιτητής του Κλοντ Λεβί-Στρος. Πώς ήταν το µάθηµά του;

Κλασικό µάθηµα, εκείνος έλεγε και εµείς ακούγαµε. Ήταν µαζί µου και ο Ελεφάντης. Αυτός δεν ήθελε στην αρχή, εγώ τον έπεισα να έρθει. Και κόλλησε, γι’ αυτό είχε µια ανθρωπολογική αντιµετώπιση των πραγµάτων. Από τους πιο ενδιαφέροντες της αριστερής διανόησης.

Επιστρέψατε από τη Γαλλία το 1977. Πώς σας φάνηκε η Αθήνα της µεταπολίτευσης;

Άρχισα να τριγυρνάω για να βρω άκρες, φίλους παλιούς. Και η µεταπολίτευση ήταν ακόµη φρέσκια. Ο ενθουσιασµός της µεταπολίτευσης κορυφώθηκε µε την εκλογή του ΠΑΣΟΚ. Όλος αυτός ο καιρός που µεσολάβησε ήταν ένα ψάξιµο για γλώσσα και νέες ορολογίες.

Δείτε την παρουσίαση του «Στα Εξάρχεια το ’80»