Πώς θα λύσουμε τους πολέμους για το νερό; – Ένα παλαιό ισπανικό δικαστήριο δίνει την απάντηση

Κάθε Πέμπτη μεσημέρι, έξω από τη δυτική πόρτα του καθεδρικού ναού της Βαλένθια, εννέα μαυροφορεμένες μορφές – η μία φοράει ένα καπέλο με ζώνη και έχει ένα τελετουργικό καμάκι στο πλευρό της – συγκεντρώνονται για την εβδομαδιαία συνάντησή τους, όπως κάνουν εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Πρόκειται για το Tribunal de les Aigües (Δικαστήριο των Υδάτων) – ένα δικαστήριο για το νερό που μπορεί να είναι ο παλαιότερος θεσμός δικαιοσύνης στην Ευρώπη.

Μπορεί να μοιάζει με κατάλοιπο του παρελθόντος, αλλά στην πραγματικότητα, εν μέσω μιας παγκόσμιας κρίσης νερού, το αρχαίο αυτό δικαστήριο είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Είμαστε ένας πολιτισμός που κινδυνεύει να διαπράξει… «υδατοκτονία».

Λόγω της ξηρασίας που προκαλείται από την κλιματική αλλαγή, την επέκταση της βιομηχανικής γεωργίας και την αυξανόμενη αστικοποίηση, ένας στους τέσσερις ανθρώπους θα επηρεαστεί από την έλλειψη νερού τις επόμενες δεκαετίες, με πόλεις από το Λος Άντζελες και το Κάιρο μέχρι τη Μελβούρνη και το Σάο Πάολο να αντιμετωπίζουν οξεία έλλειψη.

Το Δικαστήριο Υδάτων παράδειγμα δημοκρατικής αυτοδιαχείρισης πόρων

Οι συγκρούσεις για το νερό αυξάνονται τόσο εντός όσο και μεταξύ των εθνών – όλο και περισσότερο πολεμάμε για το νερό, αντί για το πετρέλαιο και τη γη. Επιπλέον, σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ιδιωτικές εταιρείες ύδρευσης ανεβάζουν τις τιμές και απομυζούν υπερκέρδη, ενώ ρίχνουν τα λύματα στα ποτάμια.

Κάθε φορά που δαγκώνετε ένα ζουμερό πορτοκάλι Βαλέντσια, να θυμάστε ότι είστε ο δικαιούχος 1.000 ετών αφοσιωμένης κοινοτικής διακυβέρνησης των υδάτων

Ωστόσο, υπάρχει ελπίδα σε αυτό το παλαιό ισπανικό τελετουργικό. Κάθε μέλος του Δικαστηρίου των Υδάτων είναι εκπρόσωπος ενός από τα τοπικά αρδευτικά κανάλια που παρέχουν νερό στην πλούσια γεωργική ενδοχώρα της πόλης και έχει εκλεγεί δημοκρατικά από τους αγρότες. Το δικαστήριο διασφαλίζει ότι τα λιγοστά νερά μοιράζονται δίκαια και διεξάγει δημόσιες ακροάσεις, όπου οι αγρότες που έχουν πάρει περισσότερα από τα συμφωνηθέντα ποσοστά ή δεν έχουν φροντίσει το κανάλι τους, μπορούν να τιμωρηθούν με πρόστιμο.

Το δικαστήριο της Βαλένθια συγκαταλέγεται μεταξύ των πιο αξιοσημείωτων παραδειγμάτων δημοκρατικής αυτοδιαχείρισης πόρων στον κόσμο, αν και η προέλευσή του καλύπτεται από μυστήριο. Όπως είπε στον Guardian, ένας από τους επιμελητές του, μπορεί να έχει τις ρίζες του σε εξελιγμένα συστήματα διαχείρισης του νερού που εμφανίστηκαν στη Βαλένθια μετά την ισλαμική κατάκτηση της Ισπανίας τον 8ο αιώνα, όταν οι αγρότες έσκαβαν αρδευτικά κανάλια για να καλλιεργούν ελιές, ξηρούς καρπούς, μελιτζάνες και φρούτα.

Πώς δημιουργήθηκε και πώς λειτουργεί επί αιώνες

Όταν η περιοχή ανακαταλήφθηκε από τους Χριστιανούς το 1238, υιοθέτησαν τους υπάρχοντες κανόνες για τη διευθέτηση των διαφορών σχετικά με το νερό. Μέχρι τον 15ο αιώνα, οι τακτικές συναντήσεις έξω από την Πόρτα των Αποστόλων του καθεδρικού ναού είχαν καθιερωθεί.

Φυσικά, δεν είναι ένα τέλειο σύστημα. Το δικαστήριο υποστηρίζεται από μισθωμένους φρουρούς που φροντίζουν να μην κλέβει κανείς νερό από τους γείτονές του. Εν τω μεταξύ, όλα τα μέλη του δικαστηρίου για αιώνες ήταν ηλικιωμένοι άνδρες – μερικοί από τους οποίους δυσκολεύονταν να ανέβουν τις σκάλες του καθεδρικού ναού. Και αυτό, επειδή εκείνοι οι ισόβιοι αγρότες ήταν σπουδαίοι θεματοφύλακες γνώσεων, ενώ η πρώτη γυναίκα εξελέγη το 2011

Η ίδια η μακροβιότητα του Δικαστηρίου των Υδάτων είναι, ωστόσο, ένα σημάδι της επιτυχίας του. Κάθε φορά που δαγκώνετε ένα ζουμερό πορτοκάλι Βαλέντσια, λοιπόν, να θυμάστε ότι είστε ο δικαιούχος 1.000 ετών αφοσιωμένης κοινοτικής διακυβέρνησης των υδάτων!

Μπορεί να δώσει μία λύση ακόμη στο Μεσανατολικό

Το δικαστήριο είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Elinor Ostrom, κάτοχο του βραβείου Νόμπελ Οικονομικών το 2009, η οποία το θεώρησε ιδανικό παράδειγμα των «κοινών», όπου οι κοινότητες σε όλο τον κόσμο έχουν επινοήσει κανόνες για τον βιώσιμο διαμοιρασμό και τη διαχείριση των σπάνιων πόρων τους, από τις υδάτινες οδούς μέχρι την αλιεία και τα δάση.

Πρόκειται για μια άμεση αντίθεση στη λανθασμένη ιδέα της «τραγωδίας των κοινών»: την πεποίθηση ότι, αν αφεθούμε στην τύχη μας, το προσωπικό συμφέρον θα μας οδηγήσει αναγκαστικά στην υπερεκμετάλλευση των κοινών πόρων. Παραδείγματα όπως η Βαλένθια, καθώς και τα συμβούλια νερού (waterschappen) στην Ολλανδία, που διαχειρίζονται τα κανάλια, αλλά και το σύστημα «subak» του Μπαλί, το οποίο λειτουργεί για να μοιράζεται το νερό μεταξύ των καλλιεργητών ρυζιού την τελευταία χιλιετία, αποκαλύπτουν ότι αυτό είναι μύθος.

Ποια είναι λοιπόν τα διδάγματα για σήμερα; Η κυβέρνηση των Εργατικών της Βρετανίας λέει ότι δεν θα κρατικοποιήσει τις προβληματικές εταιρείες ύδρευσης, αλλά απλώς θα τις θέσει σε «ειδικά μέτρα». Ωστόσο, γιατί να μην εξετάσει πιο καινοτόμες λύσεις, όπως η κοινοτική διαχείριση του νερού στο στυλ της Βαλένθια, ή τουλάχιστον να δώσει στους τοπικούς φορείς μια θέση στα διοικητικά συμβούλια των εταιρειών;

Η Βαλένθια παράδειγμα παγκόσμιας δικαιοσύνης στο νερό

Είναι ένα μοντέλο που μπορεί επίσης να επεκταθεί. Το Δικαστήριο των Υδάτων της Βαλένθια μπορεί να έχει διδάγματα ακόμη και για τις άνυδρες χώρες της Μέσης Ανατολής. Πριν από περισσότερο από μια δεκαετία, ο κορυφαίος Παλαιστίνιος υδρολόγος Abdelrahman Al Tamimi πρότεινε να «εισάγουν και να προσαρμόσουν το μοντέλο του Δικαστηρίου των Υδάτων, όχι μόνο για την επίλυση των συγκρούσεων μεταξύ των αγροτών, αλλά και για τη μείωση των εντάσεων μεταξύ Ισραηλινών, Παλαιστινίων και Ιορδανών».

Χωρίς τέτοιους μηχανισμούς, πίστευε, υπήρχαν ελάχιστες πιθανότητες να αναπτυχθεί η εμπιστοσύνη και ο διάλογος από τη βάση για την αποτελεσματική διαχείριση της λειψυδρίας. «Μπορούμε να πολεμήσουμε για το νερό ή να συνεργαστούμε γι’ αυτό – εξαρτάται από εμάς», τόνισε ο Tamimi. «Το πρώτο βήμα είναι να εμπιστευτούμε ο ένας τον άλλον». Ο σημερινός πόλεμος έχει απλώς εντείνει την ανάγκη για μακροπρόθεσμη συνεργασία στον τομέα των υδάτων.

Μπορεί ο γαλάζιος πλανήτης μας να καλύπτεται κατά 71% από νερό, αλλά το όνομα είναι παραπλανητικό: από κάθε 10.000 σταγόνες νερού στη Γη, λιγότερο από μία είναι προσβάσιμο γλυκό νερό που βρίσκεται σε ποτάμια και λίμνες.

Η ζωντανή ιστορία του Δικαστηρίου των Υδάτων μπορεί να προσφέρει την ελπίδα που χρειαζόμαστε για παγκόσμια δικαιοσύνη στο νερό, ώστε να διανεμηθεί και να διατηρηθεί δίκαια ένας τόσο πολύτιμος πόρος που αποτελεί κοινό θησαυρό για όλους.