Τι είναι η «φύση»; Τα λεξικά καλούνται να συμπεριλάβουν στον ορισμό και τον άνθρωπο

Πέρυσι, κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου στο Eden Project, τον βοτανικό κήπο στην Κορνουάλη, η επιχειρηματίας και περιβαλλοντική ακτιβίστρια Frieda Gormley άκουσε για πρώτη φορά τον ορισμό της φύσης στο λεξικό.

Απαντούσε σε ερωτήσεις σχετικά με τα σχέδιά της να διορίσει έναν εκπρόσωπο για τη φύση στο διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας της, House of Hackney, όταν ένα μέλος του ακροατηρίου διάβασε τον ορισμό.

«Φύση», λέει το αγγλικό λεξικό της Οξφόρδης (OED), είναι «το φαινόμενο του φυσικού κόσμου συλλογικά – εννοεί τα φυτά, τα ζώα και άλλα χαρακτηριστικά και προϊόντα της ίδιας της γης, σε αντίθεση με τους ανθρώπους και τα ανθρώπινα δημιουργήματα».

«Όλοι στην αίθουσα ήταν πραγματικά σοκαρισμένοι και αρκετά θλιμμένοι από αυτό», δήλωσε η Gormley. «Με έβαλε σε σκέψεις: αν οι άνθρωποι αισθάνονται ότι είμαστε χωριστά από τη φύση, πώς μπορούμε πραγματικά να λάβουμε υπόψη τη φύση στις ενέργειές μας; Αυτός ο ορισμός και αυτή η κοσμοθεωρία έχουν τόση σχέση με την κρίση στην οποία βρισκόμαστε».

Όλα τα λεξικά ορίζουν τη φύση ως οντότητα ξεχωριστή από τον άνθρωπο

Επί του παρόντος, όλα τα αγγλικά λεξικά ορίζουν τη φύση ως μια οντότητα ξεχωριστή από τον άνθρωπο και τις ανθρώπινες δημιουργίες και αντίθετη προς αυτούς – μια προοπτική που, σύμφωνα με τους ακτιβιστές, διαιωνίζει την προβληματική σχέση της ανθρωπότητας με τον φυσικό κόσμο.

Το λεξικό της Οξφόρδης φαίνεται να είναι το μοναδικό που έχει έναν ορισμό της φύσης ο οποίος αναφέρει τον άνθρωπο

Έτσι, όταν επέστρεψε στο σπίτι της, η Gormley πλησίασε την Jessie Mond Webb, της συλλογικότητας «Lawyers for Nature» (Δικηγόροι για τη Φύση), με την οποία ήδη συνεργαζόταν, και αποφάσισαν να ξεκινήσουν μια εκστρατεία για να πείσουν τους εκδότες των λεξικών να δώσουν ένα νέο, πιο διευρυμένο ορισμό στη λέξη «φύση» – και μαζί με αυτόν, ίσως, να επαναπροσδιορίσουν τι σημαίνει το να είσαι άνθρωπος.

«Ξεκίνησε ένα ταξίδι για εμάς, πέρα από το πώς θα δημιουργήσουμε στην πραγματικότητα αυτή την εκστρατεία – μια προσωπική ανακάλυψη του πώς γίναμε τόσο χωριστοί και πώς μπορούμε να αρχίσουμε να επιστρέφουμε ξανά στη θέση μας μέσα στο βασίλειο της φύσης; Θέλουμε τα λεξικά να αντικατοπτρίζουν το επιστημονικό γεγονός και τη συντριπτική συναίνεση ότι οι άνθρωποι είναι μέρος της φύσης, όπως ακριβώς και τα ζώα, τα φυτά και τα άλλα προϊόντα της γης», τονίζει στον Guardian, σημειώνοντας χαρακτηριστικά πως «αν θέλουμε οι άνθρωποι να προστατεύουν τη φύση, τότε πρέπει να αισθάνονται μια σύνδεση με αυτήν».

«Η επιστήμη, από τον Δαρβίνο και μετά, αντικρούει την ιδέα της ανθρώπινης εξαίρεσης»

Η κατανόηση της φύσης ως διαφορετικής από τον άνθρωπο προέρχεται από χιλιάδες χρόνια δυτικής σκέψης, σύμφωνα με τον καθηγητή Τομ Όλιβερ, στο Πανεπιστήμιο του Reading. Και όμως, λέει, δεν έχει κανένα επιστημονικό νόημα.

«Νομίζω ότι ο ορισμός είναι ελαφρώς τρελός, με την έννοια ότι αντανακλά ένα είδος παραφροσύνης στη σύγχρονη κοινωνία μας, ή ίσως μια αυταπάτη», λέει.

Ήταν ο Γάλλος φιλόσοφος Ρενέ Ντεκάρτ που έδωσε τον τόνο για τον σύγχρονο διαχωρισμό ανθρώπου και φύσης, «διατυπώνοντας την άποψη ότι ο νους είναι θεϊκός και ότι τα σώματά μας και τα σώματα των άλλων πλασμάτων είναι απλώς ένα είδος άψυχης ύλης», εξηγεί ο Όλιβερ. Ταυτόχρονα, άλλοι δυτικοί φιλόσοφοι υποστήριζαν την ιδέα ότι η ανθρώπινη πρόοδος σήμαινε την απομάκρυνση από την «κατάσταση της φύσης», μια ζωή που ο Τόμας Χομπς χλεύαζε ως «μοναχική, φτωχή, άσχημη, κτηνώδη και σύντομη».

«Όλοι αυτοί οι πολιτισμικοί παράγοντες, ο εγκέφαλός μας τους απορροφά σαν σφουγγάρι… και αυτό επιδείνωσε την αίσθηση της απομόνωσης, την αίσθηση ότι είμαστε χωριστά, απομονωμένα άτομα που περιφέρονται στον κόσμο», τονίζει ο Όλιβερ.

Όμως η επιστήμη, από τον Δαρβίνο και μετά, αντικρούει την ιδέα της ανθρώπινης εξαίρεσης. Ο Όλιβερ επισημαίνει ότι το ανθρώπινο σώμα περιέχει τόσα βακτηριακά κύτταρα όσα και τα ανθρώπινα κύτταρα – βακτήρια με τα οποία οι άνθρωποι μοιράζονται περίπου το ένα τρίτο του DNA τους, σαν «cut and paste». Αυτά τα κύτταρα που είναι ανθρώπινα ανανεώνονται και ανακυκλώνονται διαρκώς, ορισμένα από αυτά αλλάζουν μέσα σε λίγες ημέρες ή εβδομάδες.

Δεν ενδιαφέρθηκαν τα λεξικά αλλά…

Παρόμοιες διεργασίες γίνονται και στο ανθρώπινο μυαλό. «Κάθε λέξη, κάθε άγγιγμα, κάθε μυρωδιά επηρεάζει τον εγκέφαλό μας, και αυτοί οι 150 δισεκατομμύρια νευρώνες στο κεφάλι μας αναδιαμορφώνονται συνεχώς ως απάντηση στις συζητήσεις με άλλους ανθρώπους, στις πτυχές του φυσικού κόσμου που βιώνουμε. Οπότε πραγματικά, σύμφωνα με αυτή την άποψη της επιστήμης, το φυσικό μας σώμα και το μυαλό μας δεν είναι χωριστά από τη φύση ή τους άλλους ανθρώπους. Είμαστε βαθιά συνδεδεμένοι».

Οι αναλύσεις του Όλιβερ έπεισαν τους Gormley και Mond Webb ότι βρίσκονταν στο σωστό δρόμο. Αλλά στη συνέχεια βρήκαν ένα εμπόδιο.

«Σκεφτήκαμε να γράψουμε μια επιστολή τύπου καμπάνιας στο λεξικό, για να πούμε: Έτσι πρέπει να γίνεται, έτσι πρέπει να χρησιμοποιείται αυτή η λέξη», δήλωσε η Mond Webb και προσέθεσε: «Αλλά, αρκετά γρήγορα, συνειδητοποιήσαμε ότι τα λεξικά δεν ενδιαφέρονται για κάτι τέτοιο».

Τα λεξικά δεν καθορίζουν τους ορισμούς των λέξεων, εξήγησε η Fiona McPherson, λεξικογράφος στο OED, και ως εκ τούτου: «Μερικές φορές οι λέξεις δεν σημαίνουν ακριβώς αυτό που οι άνθρωποι νομίζουν ότι πρέπει να σημαίνουν.

«Ο λόγος που μια λέξη καταλήγει να ορίζεται όπως ορίζεται, είναι λόγω του τρόπου με τον οποίο τη χρησιμοποιούν οι άνθρωποι. Αυτός είναι πάντα ο δρόμος που ακολουθείται. Θα δούμε πώς χρησιμοποιείται μια λέξη και έτσι καταλήγουμε στον ορισμό του λεξικού».

Φαίνεται ότι ο στόχος των ακτιβιστών ήταν ανέφικτος. Αλλά τότε παρατήρησαν, θαμμένο πίσω από το paywall (μέθοδος περιορισμού της πρόσβασης στο περιεχόμενο, με αγορά ή συνδρομή επί πληρωμή) του λεξικού της Οξφόρδης και θεωρούμενο ως παρωχημένο από το 1873, έναν ακόμη ορισμό της φύσης: «Με μια ευρύτερη έννοια, το σύνολο του φυσικού κόσμου, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων και του σύμπαντος».

Η περίπτωση του λεξικού της Οξφόρδης – Πώς ορίζει τη φύση;

Τα «γκολπόστ» είχαν μετατοπιστεί. Τώρα, αντί να πείσουν τους λεξικογράφους του OED ότι θα έπρεπε να αλλάξουν μονομερώς το τι σημαίνει φύση, το μόνο που έπρεπε να κάνουν οι Gormley και Mond Webb ήταν να τους πείσουν να επαναφέρουν τον πιο οικουμενικό ορισμό στη ζωή.

«Αυτό που είναι ενδιαφέρον εδώ είναι ότι, απ’ όσο μπορώ να πω, το OED είναι το μόνο λεξικό που έχει έναν ορισμό που αναφέρει τον άνθρωπο», δήλωσε ο MacPherson. «Αυτό δεν είναι αυτό που θα λέγαμε ‘η κύρια τρέχουσα έννοια’, η οποία δείχνει την τυπική χρήση. Αλλά όταν ήρθαν σε επαφή μαζί μας, ρίξαμε μια ματιά και είχαμε στην πραγματικότητα αυτή τη δεύτερη έννοια, που περιλαμβάνει τα ανθρώπινα όντα. Κάναμε κάποια ανεξάρτητη έρευνα και προσθέσαμε μερικά αποσπάσματα που το έφεραν στο ‘μπαμ’ του 21ου αιώνα και αφαίρεσαν την παρωχημένη ετικέτα».

Το OED αφαίρεσε επίσης το paywall για τον ορισμό της φύσης, επιτρέποντας σε όποιον ψάχνει την έννοια να δει πέρα από την τυπική χρήση και να δει ότι υπάρχει, πράγματι, μια ευρύτερη σημασία της λέξης.

Για τους ακτιβιστές, αυτή είναι μόνο μια μερική νίκη. Είναι όμως μια αρχή, και τώρα καλούν τους συγγραφείς, τους καλλιτέχνες και τους στοχαστές να αγκαλιάσουν τον ευρύτερο ορισμό της φύσης, με την ελπίδα ότι τελικά θα επικρατήσει.