Οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν ήταν ποτέ απολιτίκ

Παρά την ρητή και επαναλαμβανόμενη διαβεβαίωση της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (ΔΟΕ) ότι οι Αγώνες θα παραμείνουν ένα παράδειγμα διεθνούς ειρηνικής συνύπαρξης χωρίς ψήγμα πολιτικής, η πραγματικότητα διηγείται μια διαφορετική ιστορία.

Από την εισαγωγή του στον Ολυμπιακό Χάρτη το 1975, ο κανόνας 50 αναφέρει: «Κανένα είδος διαδήλωσης ή πολιτικής, θρησκευτικής ή φυλετικής προπαγάνδας δεν επιτρέπεται σε καμία Ολυμπιακή εγκατάσταση, χώρο διεξαγωγής ή άλλη περιοχή».

Το σχέδιο ενθάρρυνε τους μαύρους αθλητές να μποϊκοτάρουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες μέχρι να εκπληρωθούν πέντε όροι: να μην προσκληθεί η Νότια Αφρική στους θερινούς αγώνες, να αποκατασταθεί ο παγκόσμιος τίτλος του Άλι στην πυγμαχία βαρέων βαρών, να παραιτηθεί ο Έιβερι Μπράντατζ από πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, να προσληφθούν περισσότεροι μαύροι προπονητές

Ωστόσο, οι Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν αποτελέσει πολλάκις πεδίο πολιτικών διαμαρτυριών.

Παρίσι 2024

Παρά τον κανόνα 50, οι διαγωνιζόμενοι και το κοινό οργανώνουν διαμαρτυρίες κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων από το 1906. Από τον ολοένα αυξανόμενο εξευγενισμό, την εκτός ελέγχου αστυνομική παρουσία και την περιβαλλοντική καταστροφή των πόλεων υποδοχής μέχρι τις παγκόσμιες καταστροφές που συμβαίνουν παγκοσμίως και που οι Ολυμπιακοί Αγώνες προσπαθούν να αγνοήσουν – οι Αγώνες αποτελούν εστία πολιτικής αναταραχής και διαδηλώσεων.

Επί του παρόντος, έχουν προγραμματιστεί διάφορες διαμαρτυρίες και απεργίες ενόψει των φετινών Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού. Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, η Ένωση Αεροδρομίων του Παρισιού κατέθεσε ανακοίνωση για απεργία την ημέρα της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού για τις αμοιβές, ενώ ακτιβιστές υπέρ της Παλαιστίνης σχεδίαζαν να διαμαρτυρηθούν στις κερκίδες του σταδίου Parc des Princes όταν η ισραηλινή ποδοσφαιρική ομάδα ήταν προγραμματισμένο να αναμετρηθεί με το Μάλι.

Η αγανάκτησή τους ξεκίνησε από το γεγονός ότι η εθνική ομάδα ράγκμπι της Νέας Ζηλανδίας είχε πρόσφατα περιοδεύσει στη Νότια Αφρική, μια χώρα που είχε αποκλειστεί από τους Ολυμπιακούς Αγώνες λόγω της πολιτικής του απαρτχάιντ

Επιπλέον, την περασμένη εβδομάδα, εκατοντάδες χορευτές απείλησαν να διακόψουν την Τελετή Έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων λόγω των ανισοτήτων στις συνθήκες αμοιβής και στέγασης, αλλά τελικά, κατέληξαν σε συμφωνία, σύμφωνα με το συνδικάτο που εκπροσωπεί τους χορευτές.

Ας ανατρέξουμε λοιπόν, πίσω στον χρόνο, για να κατανοήσουμε βαθύτερα τον λόγο που η μεγαλειώδης γιορτή του αθλητισμού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πολιτική διαμαρτυρία.

1906: Ο αθλητής στίβου Πίτερ Ο’ Κόνορ κυματίζει την ιρλανδική σημαία

Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1906 που διεξήχθησαν στην Αθήνα, ο Ιρλανδός αθλητής στίβου Πίτερ Ο’ Κόνορ συμμετείχε στους αγώνες για να εκπροσωπήσει την Ιρλανδία. Ωστόσο, οι νέοι κανόνες που εφαρμόστηκαν αργότερα εκείνο το έτος επέτρεπαν μόνο σε αθλητές που είχαν οριστεί από μια Ολυμπιακή Επιτροπή να αγωνιστούν.

Εκείνη την εποχή, η Ιρλανδία δεν διέθετε επιτροπή. Ως αποτέλεσμα, το Βρετανικό Ολυμπιακό Συμβούλιο συμπεριέλαβε τον Ο’ Κόνορ, διαγράφοντας ουσιαστικά την ιρλανδική του ταυτότητα σε μια εποχή που οι Ιρλανδοί αγωνίζονταν για την εγκαθίδρυση μιας ανεξάρτητης δημοκρατίας απαλλαγμένης από τη βρετανική κυριαρχία.

Σε ένδειξη διαμαρτυρίας, Ο’ Κόνορ σκαρφάλωσε σε ένα κοντάρι στο στάδιο και κούνησε μια πράσινη σημαία με τις λέξεις «Erin Go Bragh», που σημαίνει «Ιρλανδία για πάντα».

Ο σπουδαίος αθλητής δεν αποβλήθηκε ούτε τέθηκε υπό επιτήρηση για την πράξη διαμαρτυρίας του, αλλά αποδοκιμάστηκε. Δύο ημέρες αργότερα, κέρδισε χρυσό σε τρεις αγώνες, και μετά από κάθε έναν, ο Ο’ Κόνορ ανέμιζε τη σημαία του «Ireland Forever».

1964: Η Γιόκο Όνο χρησιμοποιεί την τέχνη της περφόρμανς για να διαμαρτυρηθεί για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο

Αν και οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1964 στο Τόκιο θεωρούνται συχνά ως «καμπή στον επαναπροσδιορισμό της ταυτότητας της Ιαπωνίας» μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η διοργάνωση είχε και τους επικριτές της. Ένας από τους πιο διάσημους επικριτές της ήταν η Γιόκο Όνο, η οποία διαμαρτυρήθηκε μαζί με διάφορους καλλιτέχνες και συλλογικότητες για να διαταράξει την «επιφανειακή ειρήνη και την χαρούμενη ατμόσφαιρα» που προσπαθούσε να δημιουργήσει η κυβέρνηση στο Τόκιο.

Παρά την οικονομική ευημερία που γνώρισε μετά τον πόλεμο, η τότε συντηρητική κυβέρνηση επέμενε να επιβάλει μια πολιτική λιτότητας, οδηγώντας σε μια σοβαρή στεγαστική κρίση σε ολόκληρη την Ιαπωνία. Σε ένδειξη διαμαρτυρίας, Ιάπωνες καλλιτέχνες και κολεκτίβες διοργάνωσαν δημόσιες εκδηλώσεις από τελετουργίες μέχρι γυμνές πορείες μέσα στην πόλη. Η συμμετοχή της Όνο στις διαμαρτυρίες ήταν πιο διακριτική, τοποθετώντας λουλούδια στο δρόμο ως σύμβολο της μοναξιάς και της απομόνωσης μέσα στην ιαπωνική κοινωνία.

1968: Ακτιβιστές των πολιτικών δικαιωμάτων προτείνουν το «Ολυμπιακό Σχέδιο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα»

Η εικόνα του Τζον Κάρλος και του Τόμι Σμιθ να υψώνουν τις γροθιές τους στον αέρα, ενώ βρίσκονται στο βάθρο της πρώτης και της τρίτης θέσης κατά την τελετή απονομής των 200 μέτρων των ανδρών, έχει καθορίσει την εικόνα που έχουμε για τους Θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968, αλλά λίγοι γνωρίζουν ότι η διαμαρτυρία τους προήλθε από μια ευρύτερη πρωτοβουλία: το Ολυμπιακό Σχέδιο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

Mε επικεφαλής τον κοινωνιολόγο και ακτιβιστή για τα πολιτικά δικαιώματα Χάρι Έντουαρντς, στόχος του προγράμματος ήταν να διαμαρτυρηθεί για τον φυλετικό διαχωρισμό στις Ηνωμένες Πολιτείες και το απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική. Κορυφαίοι αθλητές όπως ο Καρίμ Αμπντούλ-Τζαμπάρ και ο Μοχάμεντ Άλι ήταν ένθερμοι υποστηρικτές της πρωτοβουλίας.

Το σχέδιο ενθάρρυνε τους μαύρους αθλητές να μποϊκοτάρουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες μέχρι να εκπληρωθούν πέντε όροι: να μην προσκληθεί η Νότια Αφρική στους θερινούς αγώνες, να αποκατασταθεί ο παγκόσμιος τίτλος του Άλι στην πυγμαχία βαρέων βαρών, να παραιτηθεί ο Έιβερι Μπράντατζ από πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, να προσληφθούν περισσότεροι μαύροι προπονητές, ιδίως για τις ομάδες των Ολυμπιακών Αγώνων, και, τέλος, να μποϊκοταριστεί η Αθλητική Λέσχη της Νέας Υόρκης για την πολιτική της ως μέλος που απαγόρευε τα μέλη από το Πουέρτο Ρίκο, τους μαύρους και τους εβραίους.

Ορισμένοι από τους όρους τους εκπληρώθηκαν τα επόμενα χρόνια.

1976: Τα έθνη της Αφρικής μποϊκοτάρουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μόντρεαλ

Είκοσι πέντε χώρες της Αφρικής μποϊκοτάρισαν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1976 στο Μόντρεαλ, αφού η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) αρνήθηκε να απαγορεύσει στη Νέα Ζηλανδία να συμμετάσχει στους Αγώνες. Η αγανάκτησή τους ξεκίνησε από το γεγονός ότι η εθνική ομάδα ράγκμπι της Νέας Ζηλανδίας είχε πρόσφατα περιοδεύσει στη Νότια Αφρική, μια χώρα που είχε αποκλειστεί από τους Ολυμπιακούς Αγώνες λόγω της πολιτικής του απαρτχάιντ.

Η ΔΟΕ δεν απαγόρευσε στη Νέα Ζηλανδία να συμμετάσχει στους Αγώνες, αλλά το μποϊκοτάζ είχε σημαντικό αντίκτυπο, με χώρες όπως η Κένυα να αποσύρουν τη συμμετοχή τους λίγες ώρες πριν από την τελετή έναρξης. Η μαζική διαμαρτυρία έστρεψε την παγκόσμια προσοχή στις πολιτικές απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής.

2021: Διαδηλώσεις για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Τόκιο που είχαν αρχικά προγραμματιστεί για το 2020, αλλά αναβλήθηκαν λόγω της πανδημίας COVID-19, πραγματοποιήθηκαν το 2021. Αυτό που παρουσιάστηκε ως ένας εορτασμός μετά την πανδημία δέχθηκε επικρίσεις από τους ντόπιους.

Όταν οι Ολυμπιακοί αγώνες κατέφθασαν στην Ιαπωνία το 2021, το Τόκιο βρισκόταν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω του COVID, με μόνο ένα μικρό μέρος του πληθυσμού της Ιαπωνίας να έχει εμβολιαστεί εκείνη την εποχή.

Ο COVID δεν ήταν ο μόνος λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι αποφάσισαν να μποϊκοτάρουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο. Η κυβέρνηση έδιωξε τους ηλικιωμένους από τα σπίτια τους προκειμένου να χτιστεί το στάδιο, νέες αντιτρομοκρατικές πρωτοβουλίες τέθηκαν σε εφαρμογή κατά τη διάρκεια των αγώνων που ενίσχυαν την εξουσία της αστυνομίας, τροπικά δάση στη Μαλαισία και την Ινδονησία καταστράφηκαν για να χτιστούν αθλητικές εγκαταστάσεις στο Τόκιο και, αντί να διατεθούν χρήματα για την ανάκαμψη από την καταστροφή της Φουκουσίμα το 2011, οι κρατικοί πόροι πήγαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Λόγω της πανδημίας COVID-19, αρκετές διαμαρτυρίες (αλλά όχι όλες) διεξήχθησαν διαδικτυακά. Για παράδειγμα, Ιάπωνες νοσηλευτές κατέφυγαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, γράφοντας στο Twitter με ένα hashtag που μεταφράζεται ως «νοσηλευτές που αντιτίθενται στην αποστολή στους Ολυμπιακούς Αγώνες», ως απάντηση στο αίτημα των διοργανωτών του Τόκιο για 500 νοσηλευτές που θα βοηθούσαν κατά τη διάρκεια των Αγώνων. Ένας νοσηλευτής έγραψε: «Δεν είμαστε αναλώσιμοι».

*Mε πληροφορίες από: Dazed