Στην πορεία προς τις φετινές εκλογές στις ΗΠΑ που εξελίσσονται σε θρίλερ, δύο πράγματα παραμένουν σταθερά και ακλόνητα. Ο ρεπουμπλικανικός ελέφαντας και ο δημοκρατικός γάιδαρος. Όπως πάντα δεν πτοούνται από τις αναταραχές στην αμερικανική πολιτική σκηνή. Θα επιβιώσουν ακόμα μία φορά, σε ένα πεδίο ρευστό έως επικίνδυνο, με αποκορύφωμα την απόπειρα δολοφονίας του πρώην προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, την απόσυρση από την κούρσα για μια δεύτερη θητεία του νυν προέδρου, Τζο Μπάιντεν, και τις απειλές Ρεπουμπλικανών ότι θα μηνύσουν το Δημοκρατικό Κόμμα,

Ως σύμβολα των δύο μεγαλύτερων κομμάτων και αγαπημένες μασκότ, τα συμπαθή τετράποδα χρονολογούνται στα 1800, σε μια περίοδο που επίσης χαρακτηριζόταν από έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις και ταραχές. Οι φιγούρες τους γεννήθηκαν μέσα σε μαυρόασπρες γελοιογραφίες που στηλίτευαν τα κακώς κείμενα της εποχής, αιχμηρές και βίαιες όπως απαιτούσε ο ρόλος τους.

Καθώς οι αντιθέσεις μεταξύ των κομμάτων άρχισαν να αμβλύνονται μετά τον Αμερικανικό Εμφύλιο, οι γελοιογραφίες με τα γαϊδουράκια και τους ελέφαντες σταδιακά έγιναν πιο ήπιες και τα κόμματα αποδέχτηκαν με χαρά τα δύο σύμβολα όπως ακριβώς έκαναν και με τα χρώματα – το μπλε και το κόκκινο. Οι δύο φιγούρες ήταν πλέον εύκολα και γρήγορα αναγνωρίσιμες, διόλου επιθετικές και άγριες όπως στο παρελθόν. Τα ζώα δεν απεικονίζονταν με βίαιη όψη και σε κατάσταση αμόκ και οι άκρες τους στρογγύλεψαν.

Ο Τόμας Ναστ στον οποίο αποδίδεται η επικράτηση των δύο συμβόλων υπήρξε από τους σκληρότερους στην πολιτική σάτιρα

Χαρακτηριστική της αποδοχής των συμβόλων εκ μέρους των δύο κομμάτων είναι η φωτογραφία του προέδρου Νίξον το 1960, ο οποίος απαθανατίστηκε μαζί με τη σύζυγό του δίπλα στο ομοίωμα ενός τεράστιου ελέφαντα από πεπιεσμένο χαρτί κατά τη διάρκεια προεκλογικής συγκέντρωσης στη Χαβάη. Μια αντίστοιχη ιστορική φωτογραφία με το σύμβολο του Δημοκρατικού κόμματος είναι του προέδρου Κένεντι την ίδια χρονιά στο Όρεγκον, ο οποιος χαϊδεύει έναν – ζωντανό αυτή τη φορά – γάιδαρο και το μικρό του.

Σήμερα οι δύο μασκότ μετρούν συλλεκτικά αντικείμενα όλων των ειδών, χάρη στο παλιό, καλό αμερικανικό μάρκετινγκ. Πέρα από κονκάρδες, καρφίτσες και ευφάνταστα καπέλα που έχουν την τιμητική τους στα συνέδρια των κομμάτων, ο γάιδαρος και ο ελέφαντας κυκλοφορούν σε λούτρινα και άλλα συμπαθή κουκλάκια, ενώ φιγουράρουν σε κάθε λογής διακοσμητικά και χρηστικά αντικείμενα, κουζινικά και λευκά είδη, ρούχα, σκουλαρίκια, γραβάτες, παπιγιόν, τιράντες, παντόφλες, ακόμα και σε εσώρουχα.

Η επίδραση του Τόμας Ναστ

Μα πώς αυτά τα δύο σύμβολα επικράτησαν τελικά; Οι ιστορικοί αποδίδουν την κυριαρχία τους στον Τόμας Ναστ, έναν διάσημο γελοιογράφο της εποχής του Αμερικανικού Εμφυλίου (1861 -1865). Ναι, σωστά καταλάβατε. Αμφότερες οι μασκότ οφείλουν την ύπαρξή τους στον ίδιο άνθρωπο.

Ο Ναστ θητεύει στο περιοδικό Harper’s Weekly από το 1862 έως το 1886 και είναι ένας από τους σκληρότερους στην πολιτική σάτιρα, ρίχνοντας τα βέλη του και στις δύο πλευρές αν και πιστός Ρεπουμπλικανός κι ένθερμος υποστηρικτής του Λίνκολν. Έρχεται αντιμέτωπος με τον εμφύλιο, τις ανατροπές της ανασυγκρότησης και τη μετανάστευση, τα οποία αναπαριστά γλαφυρά στα σκίτσα του απογειώνοντας την καριέρα του.

Ο Τζάκσον γύρισε τον χαρακτηρισμό jackass υπέρ του κάνοντας τον γάιδαρο σύμβολο της εκστρατείας του και κέρδισε τις εκλογές

Λιθογραφία του 1837, από τον Χένρι Ρόμπινσον, όπου απεικονίζεται για πρώτη φορά ο γάιδαρος ως σύμβολο των Δημοκρατικών (Πηγή: Smithsonian Magazine)

Το ενδιαφέρον σε αυτήν την ιστορία είναι ότι και οι δύο φιγούρες που εμφανίστηκαν σε πολιτικές γελοιογραφίες χρησιμοποιήθηκαν αρχικώς με περιφρονητικό και προσβλητικό τρόπο, σε μια εποχή που ο ανταγωνισμός και ο μικροκομματισμός ανάμεσα στα δύο κόμματα ήταν εξαιρετικά έντονοι. Ο ελέφαντας και το γαϊδούρι ήταν κατ’ ουσίαν οπτικοποιημένες αιχμές προς τα δύο μεγάλα κόμματα που έμοιαζαν να βρίσκονται στο χείλος της καταστροφής. Εξ ου και στις γελοιογραφίες του Ναστ τα δύο ζώα συνήθως απεικονίζονται στην άκρη του γκρεμού.

Όπως σημειώνει ο συγγραφέας και ερευνητής Τζίμι Σταμπ στο περιοδικό Smithsonian, εκείνη την εποχή οι γελοιογραφίες δεν υποβιβάζονταν απλώς σε μια δευτερεύουσα στήλη ενός περιοδικού ή μιας εφημερίδας. Είχαν δύναμη. Μπορούσαν πραγματικά να επηρεάσουν τους αναποφάσιστους ψηφοφόρους λειτουργώντας ως απόσταγμα πολύπλοκων ιδεών.

Ο δημοκρατικός γάιδαρος

Ο γάιδαρος ήταν ο πρώτος που συστήθηκε στο κοινό μέσα από πολιτικές γελοιογραφίες. Αρχικώς συνδέθηκε με τον Δημοκρατικό πρόεδρο Άντριου Τζάκσον, τον οποίο οι αντίπαλοί του αποκαλούσαν jackass – η αγγλική λέξη για τον όνο και μειωτικός χαρακτηρισμός. Όπως τονίζει ο Σταμπ, οι λέξεις Ρεπουμπλικανός και Δημοκρατικός σήμαιναν πολύ διαφορετικά πράγματα τον 19ο αιώνα – ίσχυαν σχεδόν τα αντίστροφα από ό,τι σήμερα – αλλά η λέξη jackass σήμαινε πάνω κάτω το ίδιο. Δηλαδή, πεισματάρης, ξεροκέφαλος, ζώον, ηλίθιος, αγενής.

Σε αντίθεση με το ρεπουμπλικανικό κόμμα, οι Δημοκρατικοί δεν έχουν υιοθετήσει επισήμως τον γάιδαρο ως σύμβολό τους

«Ο πανικός της τρίτης θητείας: Ένας γάιδαρος, φορώντας δέρμα λιονταριού, περιπλανιόταν στο δάσος και διασκέδαζε τρομάζοντας όλα τα ανόητα ζώα που συναντούσε», Τόμας Ναστ για το Harper’s, 1874 (Πηγή: Wikimedia Commons)

Το 1828, όταν ο Άντριου Τζάκσον έθετε υποψηφιότητα για πρόεδρος των ΗΠΑ και οι αντίπαλοί του αρέσκονταν να τον αποκαλούν jackass για την ξεροκεφαλιά του, εκείνος γύρισε τον χαρακτηρισμό υπέρ του. Υιοθέτησε τη φιγούρα του γαϊδάρου ως σύμβολο της εκστρατείας του, επαναπροσδιορίζοντας τον γάιδαρο ως ακλόνητο και αποφασιστικό. Και κέρδισε τις εκλογές.

Το 1837, όταν ο Τζάκσον αποχώρησε από τον Λευκό Οίκο, ο γάιδαρος έκανε την εμφάνισή του σε μια γελοιογραφία του Χένρι Ρόμπινσον. Ο πρώην πρόεδρος απεικονιζόταν στη ράχη του γαϊδουριού να προσπαθεί ματαίως να το οδηγήσει, ως υπαινιγμός για τη συμπεριφορά των ψηφοφόρων των Δημοκρατικών.

Tο σκίτσο, πάντως, που θα συνέδεε για πάντα τον γάιδαρο με το Δημοκρατικό Κόμμα δημοσιεύτηκε στις 15 Ιανουαρίου 1870 με την υπογραφή του Ναστ. Στην εν λόγω γελοιογραφία, ο γάιδαρος που συμβολίζει τις εφημερίδες της ομάδας Copperhead (Δημοκρατικοί του Βορρά που αντιτάχθηκαν στον εμφύλιο και ήθελαν συμβιβασμό με τη Συνομοσπονδία) κλωτσάει ένα νεκρό λιοντάρι που συμβολίζει τον πρόσφατα αποθανόντα υπουργό πολέμου του προέδρου Λίνκολν, Έντουιν Στάντον.

Από κάτω ο Ναστ γράφει «Τι λιοντάρι! Τι γάιδαρος!» ως υποτιμητικό σχόλιο για τους Copperheads που πίστευε ότι ατίμαζαν τον Λίνκολν και την κληρονομιά του.

Σε αντίθεση με το ρεπουμπλικανικό κόμμα, παρ’ όλα αυτά, οι Δημοκρατικοί ουδέποτε υιοθέτησαν επισήμως τον γάιδαρο ως σύμβολό τους.

Ο ρεπουπλικανικός ελέφαντας

«Πριν από εκατόν πενήντα χρόνια, ο ελέφαντας απέκτησε την πρώτη του σύνδεση με το ρεπουμπλικανικό κόμμα», γράφει η Κατ Έσνερ στο περιοδικό Smithsonian. Έκτοτε, αποτελεί την επίσημη μασκότ αντιπροσωπεύοντας τη δύναμη και την αξιοπρέπεια.

Στις 7 Νοεμβρίου 1874, ο Ναστ σχεδίασε μια καυστική γελοιογραφία για το Harper’s Weekly που αναφερόταν στο εσωκομματικό ντιμπέιτ για ενδεχόμενη εκστρατεία του Οδυσσέα Γκραντ για τρίτη – πρωτοφανή στα χρονικά – θητεία που κάποιοι στο κόμμα υποστήριζαν ως ιδέα αλλά ο ίδιος τελικά απέρριψε.

Αμφότερα τα δύο σύμβολα έκαναν τον ντεμπούτο τους ως αιχμές και προσβολές προς τα δύο μεγάλα κόμματα

Η γελοιογραφία του Τόμας Ναστ για τους Copperheads που πίστευε ότι ατίμαζαν τον Λίνκολν και την κληρονομιά του

Να σημειωθεί ότι έως το 1951, μετά τις τέσσερις θητείες του Φρανκλίνου Ρούσβελτ που οδήγησαν στην ψήφιση της 22ης τροπολογίας, δεν υπήρχε αυστηρό και σταθερό όριο στις προεδρικές θητείες.

Ο Ναστ, λοιπόν, έγραψε πάνω στον ελέφαντα τη φράση «η ρεπουμπλικανική ψήφος» και δίπλα του σχεδίασε έναν γάιδαρο τυλιγμένο σε δέρμα λιονταριού που τρόμαζε τα ζώα. «Ο ελέφαντας απεικονίζεται μεγάλος και δυνατός αλλά αδέξιος, που ξαφνιάζεται εύκολα», εξηγεί στο AP η έφορος του Μουσείου Smithsonian, Λίζα Κάθλιν Γκράντι. «Δεν ξέρει πού πάει και καταλήγει να σπάει τις ξύλινες σανίδες της πλατφόρμας κάτω από την οποία βρίσκεται το χάος».

Το σκεπτικό του Ναστ πίσω από την επιλογή του ελέφαντα δεν είναι σαφές, αλλά ίσως – σημειώνει η Έσνερ – ήθελε να δείξει πώς ένα ισχυρό πλάσμα τείνει να είναι επικίνδυνα απρόσεκτο όταν φοβάται. Ή ίσως είχε να κάνει με την έκφραση «βλέποντας τον ελέφαντα» (seeing the elephant) που ήταν αναφορά στον εμφύλιο πόλεμο. Αν οι στρατιώτες απαντούσαν θετικά στην ερώτηση «είδες τον ελέφαντα;» σήμαινε ότι είχαν πάρει μέρος στις μάχες.

Για την ιστορία να πούμε ότι ο ελέφαντας έκανε την εμφάνισή του στις πολιτικές γελοιογραφίες νωρίτερα από το 1874, αλλά οι πολιτικοί σκιτσογράφοι και το κοινό δεν είχαν συνδέσει ακόμα τη φιγούρα του με το ρεπουμπλικανικό κόμμα. Η πρώτη φορά ήταν στην εφημερίδα της προεκλογικής εκστρατείας του Αβραάμ Λίνκολν το 1864, «Father Abraham», όπου ο ελέφαντας κρατάει ένα λάβαρο γιορτάζοντας τις νίκες της Ένωσης.

Οι πολιτικές γελοιογραφίες του Τόμας Ναστ εξακολουθούν ακόμα και τώρα να χρησιμοποιούνται ή να δημοσιεύονται μια στο τόσο, καθώς θεωρούνται στοιχείο κλασικά «αμερικάνικο», τόσο αναγνωρίσιμο όσο ο Άη Βασίλης.

Πηγές: Smithsonian Magazine, AP, Our White House

Headlines